တရားရံုးေရွ႔ဗတာ္သြင္းစာခၽြနါ္ေတ

Composed of 60 eminent judges and lawyers from all regions of the world, the International Commission of Jurists promotes and protects human rights through the Rule of Law, by using its unique legal expertise to develop and strengthen national and international justice systems. Established in 1952 and active on the five continents, the ICJ aims to ensure the progressive development and effective implementation of international human rights and international humanitarian law; secure the realization of civil, cultural, economic, political and social rights; safeguard the separation of powers; and guarantee the independence of the judiciary and legal profession. The ICJ’s first mission to Myanmar was in 1991. The ICJ works with lawyers and the judiciary, including the Supreme Court of the Union, through support to strengthen the rule of law in Myanmar. ® Handbook on Habeas Corpus in Myanmar © Copyright International Commission of Jurists Published in May 2016 The International Commission of Jurists (ICJ) permits free reproduction of extracts from any of its publications provided that due acknowledgment is given and a copy of the publication 1.1 carrying the extract is sent to its headquarters at the following address: International Commission of Jurists P.O. Box 91 Rue des Bains 33 Geneva Switzerland Source of Cover Photo: http://www.wklaw.com

Acknowledgements Acknowledgements _____________________________________________________________________________________________ Acknowledgements The IThe CJ wICJ ould like like to thank the the Governments of enmark aand nd Fthe inland for their of would to thank Government ofDDenmark Government The ICJ would like to thank the Government of Denmark and the on-­‐going support to tsupport. he ICJ. Finland for their Government of Finland for their support.

မာတိကာ နိဒါန္းႏွင့္ အႏွစ္ခ်ဳပ္

၁

အပုိင္း - ၁ ။ တရား႐ံုးေရွ႕ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္ႏွင့္ အျပည္ျပည္ဆုိင္ရာဥပေဒ

၉

၁.၁။

တရားလက္လြတ္ထိန္းသိမ္းျခင္းမွ လြတ္ေျမာက္ခြင့္ႏွင့္ လြတ္လပ္ခြင့္

၁၀

၁.၂။

ထိန္းသိမ္းျခင္းဆုိင္ရာ တရားဥပေဒႏွင့္ညီညြတ္ျခင္းကုိ စိန္ေခၚႏုိင္ခြင့္

၁၄

၁.၃။

ထိန္းသိမ္းျခင္းအား အဆက္မျပတ္ျပန္လည္ဆန္းစစ္ႏုိင္ခြင့္

၁၆

၁.၄။

၁.၅။

တရားမဝင္ ဖမ္းဆီးျခင္းႏွင့္ ထိန္းသိမ္းျခင္းကုစားႏုိင္ခြင့္

၁၇

ထိန္းသိမ္းခံရသူမ်ား၏ အတန္းအစားမ်ားႏွင့္စပ္လ်ဥ္းသည့္ တိက်ေသာ တာဝန္မ်ား

၁၇

၁.၅.၁။ ကေလးသူငယ္မ်ား

၁၇

၁.၅.၂။ အမ်ိဳးသမီးမ်ား

၁၈

၁.၅.၃။ မသန္စြမ္းပုဂၢိဳလ္မ်ား

၁၈

၁.၅.၄။ ႏုိင္ငံသားမဟုတ္သူမ်ား (Non-nationals)

၁၉

အပုိင္း - ၂။ ျမန္မာ့ဥပေဒမူေဘာင္

၂.၁။

၂၀

၂၀၀၈ ဖြဲ႕စည္းပုံအေျခခံဥပေဒ၊ ျပည္ေထာင္စုတရားစီရင္ေရးဥပေဒ၊

စာခၽြန္ေတာ္ဥပေဒႏွင့္ စာခၽြန္ေတာ္ လုပ္ထုံးလုပ္နည္း

၂၀

၂.၂။

ရာဇဝတ္က်င့္ထုံးဥပေဒ (CrPC) ပု​ုဒ္မ ၄၉ ၁ (၁)

၂၃

၂.၃။

ျမန္မာႏုိင္ငံရွိ တရားရုံးေရွ႕ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္ဆုိင္ရာ အေလးထားစရာမ်ား

၂၅

၂.၃.၁။ တရားစီရင္ေရး လြတ္လပ္မႈ

၂၆

၂.၃.၂။ အေရးေပၚအေျခအေန

၂၇

၂.၃.၃။ ျပည္ေထာင္စုတရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္၏ စီရင္ပုိင္ခြင့္အာဏာ

၂၈

၂.၃.၄။ ၂၀၀၈ ခုႏွစ္မွစ၍ တရား႐ုံးေရွ႕ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္အမိန္႔ေလွ်ာက္ထားမႈ

၂၉

ျမန္မာႏုိင္ငံရွိ အေစာပိုင္းတရား႐ုံးေရွ႕ေတာ္သြင္း စာခၽြန္ေတာ္အမိန္႔ဆုိင္ရာ

၃၇

၂.၄။

ဥပေဒသိပၸံပညာ

၂.၄.၁ ။ ၁၉၄၇ခု​ုႏွစ္ ဖြဲ႔စည္းပု​ုံအေျခခံဥပေဒ ပု​ုဒ္မ ၂၅ (၂)

၃၈

၂.၄.၂။ ရာဇဝတ္က်င့္ထုံးဥပေဒ ပုဒ္မ ၄၉၁ (၁)(ခ) ရွိ ဥပေဒသိပၸံပညာ

၄၁

အပုိင္း-၃။ အႀကံျပဳခ်က္မ်ား

၄၃

၃.၁။

အမွီခုိကင္းေသာ တရားစီရင္ေရးအား ျမႇင့္တင္ျခင္း

၄၃

၃.၂။

ဖြဲ႔စည္းပု​ုံအေျခခံဥပေဒ၊ စာခၽြန္ေတာ္ဥပေဒႏွင့္ လု​ုပ္ထုံးလု​ုပ္နည္းမ်ားအား

ျပန္လည္ဆန္းစစ္ျခင္း

၄၄

ဖမ္းဆီးထိန္းသိမ္းျခင္းႏွင့္ တရား႐ုံးေရွ႕ေတာ္သြင္း စာခၽြန္ေတာ္တုိ႔ဆုိင္ရာ

၄၄

၃.၃။

ျပည္တြင္းဥပေဒမ်ားသည္ အျပည္ျပည္ဆုိင္ရာ လူ႔အခြင့္အေရးစံႏႈန္းမ်ားႏွင့္

ကုိက္ညီရမည္ျဖစ္ျပီး လက္ေတြ႔က်င့္သုံးႏု​ုိင္ရန္အတြက္ ေသခ်ာေစရပါမည္။

တရားစီရင္ေရးႏွင့္ေရွ႕ေနအသင္းမ်ားအား ရာဇဝတ္က်င့္ထုံးဥပေဒ ပု​ုဒ္မ

၃.၄။

၄၆

၄၉၁ အပါအဝင္ တရာ႐ုံးေရွ႕ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္လုပ္ထုံးလု​ုပ္နည္းအား

အသု​ုံးျပဳျခင္းႏွင့္ ျမန္မာႏု​ုိင္ငံ၏ ဥပေဒသိပၸံပညာအား အသု​ုံး ျပဳျခင္းဆုိင္ရာ သင္တန္းေပးျခင္း

နိဒါန္းႏွင့္ အႏွစ္ခ်ဳပ္

အျပည္ျပည္ဆုိင္ရာဥပေဒမွ

လူသားတစ္ဦးခ်င္း၏

အခြင့္အေရးျဖစ္သည့္

လြတ္လပ္ခြင့္ကုိ

တရား

လက္လြတ္ဆုံး႐ႈံးခံရမႈအေပၚ လ်င္ျမန္ေသာ တရားေရးက်င့္ထုံးဥပေဒ ေဆာင္ရြက္ေပးျခင္း အခြင့္အေရးအတြက္ အာမခံေပးထားရာ ၎တြင္ အမွီအခု​ုိကင္း၍ ဘက္မလုိက္သည့္တရား႐ုံးမွ ၎တုိ႔အား ဥပေဒအရ ထိန္းသိမ္းခံထား ရမႈအေပၚ သုံးသပ္ျပီး မွားယြင္းစြာထိန္းသိမ္းခံရသူမ်ားအား လႊတ္ေပးရန္ အမိန္႔ေပးပု​ုိင္ခြင့္ရွိသည္။1 အဆု​ုိပါ လုပ္ထုံး လု​ုပ္နည္းသည္ အဂၤလိပ္႐ိုးရာဥပေဒ (common law) ကုိ အေျခခံထားေသာ ဥပေဒစနစ္မ်ားပါ ေလွ်ာက္ထားလႊာ ျဖစ္သည့္ တရား႐ု​ုံးေရွ႕ေတာ္သြင္း စာခၽြန္ေတာ္အမိန္႔ကုိ ေယဘု​ုယ်အားျဖင့္ ရည္ညႊန္းပါသည္။2 ယင္းအခြင့္အေရး သည္ ဖမ္းဆီးျခင္း သုိ႔မဟုတ္ ထိန္းသိမ္းျခင္းခံရမႈမွ လြတ္ေျမာက္ခြင့္ကုိ တရားလက္လြတ္ဆုံး႐ႈံးျခင္း ၾကံဳေတြ႔သည့္ မည္သူမဆို တရား႐ံုးတြင္ အမႈခင္းဆုိင္ရာေဆာင္ရြက္ခ်က္ရပုိင္ခြင့္ရွိသည္။ သုိ႔မွသာ တရား႐ုံးမွ ေႏွာင့္ေႏွးမႈမရွိဘဲ ထိန္းသိမ္းမႈသည္ ဥပေဒႏွင့္အညီ ျဖစ္၊ မျဖစ္ကုိ ဆုံးျဖတ္ေပးျပီး၊ အကယ္၍ တရားဥပေဒႏွင့္ အညီမျဖစ္ပါက ျပန္လည္လႊတ္ေပးရန္ အမိန္႔ထုတ္ဆင့္ျခင္းျပဳရမည္။3

တရား႐ံုးတြင္ ထိန္းသိမ္းျခင္းဆုိင္ရာ တရားဝင္မႈ ရွိ၊ မရွိ (lawfulness)ကုိ စိန္ေခၚႏုိင္ခြင့္သည္ မိမိကုိယ္

ကုိရပ္တည္ႏုိင္သည့္ လူ႔အခြင့္အေရးတစ္ရပ္ျဖစ္ျပီး ၎အား ျငင္းကြယ္ျခင္းသည္ လူ႔အခြင့္အေရး ခ်ဳိးေဖာက္မႈ တစ္ရပ္ပင္ ျဖစ္သည္။4 တရား႐ုံးေရွ႕ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္အမိန္႔သည္ ပုဂၢလိကဆုိင္ရာ လြတ္လပ္မႈ သုိ႔မဟုတ္ ရုပ္ပုိင္းဆုိင္ရာ ဂုဏ္သိကၡာကုိ တရားစီရင္ေရးအမိန္႔ဒီဂရီအားျဖင့္ ကာကြယ္မႈေပးရာ ၎တြင္ ထိန္းသိမ္းခံရသူအား တရားသူၾကီးမ်က္ေမွာက္သုိ႔ ေခၚေဆာင္ရန္ အမိန္႔ထုတ္ဆင့္ျပီး ထိန္းသိမ္းခံရသူသည္ ဥပေဒႏွင့္အညီ ထိန္းသိမ္း ျခင္းျဖစ္သည္ကုိ ဆုံးျဖတ္ႏုိင္ျခင္း၊ သင့္တင့္ေလ်ာက္ပတ္ပါက ထိန္းသိမ္းခံရသူကုိ ျပန္လည္လႊတ္ေပးႏုိင္ရန္ အမိန္႔ ထုတ္ဆင့္ႏုိင္ျခင္းတုိ႔ကုိ ေဆာင္ရြက္ႏုိင္ပါသည္။5

ျမန္မာႏုင ို င ္ ၏ ံ စစ္တပ္အပ ု ခ ္ ်ဳပ္ေရးလက္ေအာက္တင ြ ္ ဥပေဒအရေသာ္လည္းေကာင္း သုတ ႔ို ည္းမဟုတ ု ္ လက္

ေတြ႔ေဆာင္ရြက္မႈအားျဖင့္ေသာ္လည္းေကာင္း ဥပေဒႏွင့္အညီဖမ္းဆီးျခင္းႏွင့္ ထိန္းသိမ္းျခင္းအား သု​ုံးသပ္သည့္ တရားစီရင္ေရးအတြက္ ထိေရာက္ေသာယႏၱရား မရွိခဲ့ေပ။6 ျမန္မာႏုိင္ငံ၏ ၂၀၀၈ ဖြဲ႕စည္းပုံအေျခခံဥပေဒရွိ ႀကီးမား ေသာ (မေမွ်ာ္လင့္ထားေသာ) တုိးတက္မႈတစ္ရပ္မွာ တရား႐ုံးေရွ႕ေတာ္သြင္း စာခၽြန္ေတာ္အမိန္႔ဆုိင္ရာ စာခၽြန္ ေတာ္အမိန္႔ကုိ ျပန္လည္မိတ္ဆက္ထည့္သြင္းေပးျခင္းျဖစ္သည္။7 ထုိအခ်ိန္မွစ၍ အစုိးရက “၂၀၁၄ ခုႏွစ္ စာခၽြန္ေတာ္ အမိန႔္ ေလွ်ာက္ထားမႈဆင ို ရ ္ ာဥပေဒ” ကုျိ ပ႒န္းခဲျ့ ပီး ျပည္ေထာင္စတ ု ရားလႊတေ ္ တာ္ခ်ဳပ္မွ အဆုပ ိ ါဥပေဒကုို အေကာင္ အထည္ေဖာ္ေဆာင္ရြက္မႈအတြက္ နည္းဥပေဒသမ်ားႏွင့္ လုပ္ထုံးလုပ္နည္းမ်ားကုိ ျပ႒ာန္းေပးထားပါသည္။8 1

Report of the Working Group on Arbitrary Detention (Hereinafter: WGAD): United Nations Basic Principles and Guidelines on remedies and procedures on the right of anyone deprived of their liberty to bring proceedings before a court. UN Doc: A/HRC/30/xx (Hereinafter: WGAD Principles and Guidelines) para.1. 2 This procedure will be referred to as Habeas Corpus in the rest of this report, as it is identified in Myanmar jurisprudence. A common law system was established by the Raj in colonial Burma and followed until 1962, when military rule effectively ended the rule of law. See: International Commission of Jurists, The Burmese Way: To Where? Report of a Mission to Myanmar (Burma) (Geneva, Switzerland, 1991) Chapter 3. (Hereinafter: ICJ, The Burmese Way: to Where?) Members of the judiciary and legal profession still identify the country as a common law legal system, though in practice Myanmar’s legal system lacks written, well-reasoned and distributed decisions that could serve as precedent. See: International Commission of Jurists, Right to Counsel: The Independence of Lawyers in Myanmar (Geneva, Switzerland 2013) pp. 12-14. Available at: http://icj.wpengine.netdna-cdn.com/wp-content/uploads/2013/12/MYANMAR-Rightto-Counsel-electronic.pdf; Burmese Language: http://icj.wpengine.netdna-cdn.com/wp-content/uploads/2015/07/ MYANMAR-Right-to-Counsel-Publications-Thematic-Report-2015-BUR.pdf. (Hereinafter: ICJ, Right to Counsel). 3 Human Rights Committee, General Comment No. 35, Article (Liberty and Security of Person). UN Doc: CCPR/C/GC/35 para.39. 4 Report of the WGAD (A/HRC/19/57, para.61). 5 Inter-American Court, Advisory Opinion OC-8/87, §33. 6 ICJ, The Burmese Way: To Where? pp. 41-54. 7 Constitution of the Republic of the Union of Myanmar 2008, Art. 18, 296, 378. In addition to Habeas Corpus, the Supreme Court has the power to issue the writs of Mandamus, Prohibition, Quo Warranto and Certiorari. (Hereinafter: Constitution of Myanmar 2008). 8 Constitution of Myanmar 2008; The Application of Writs Act 2014, Pyisdaunsu Hluttaw (Act no. 24/2014) (Hereinafter: Writs Act 2014); Procedural Rules and Regulations for Applications of Writs (Union Supreme Court Notification no. 117/2013) (Hereinafter: Writs Rules 2013).

2 | Handbook on Habeas Corpus in Myanmar

တရားစီရင္ေရးဆုိင္ရာ ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲေရးႏွင့္ လူ႔အခြင့္အေရးကာကြယ္မႈ အားေကာင္းလာေစေရး လုပ္

ငန္းစဥ္ကုိ ကူညီတြန္းအားေပးရန္အတြက္ အျပည္ျပည္ဆုိင္ရာ ဥပေဒပညာရွင္မ်ားေကာ္မရွင္ (ICJ) အေနျဖင့္ ႏုိင္ငံ တကာဥပေဒႏွင့္ ျမန္မာႏုိင္ငံ၏လက္ရွိ ျပည္တြင္းဥပေဒတို႔အရ တရား႐ုံးေရွ႕ေတာ္သြင္း စာခၽြန္ေတာ္အမိန္႔ႏွင့္ စပ္ဆက္မႈရွိသည့္ ဥပေဒဆုိင္ရာ ဤေဆြးေႏြးမႈစာတမ္းကုိ ေရးသားထားပါသည္။ ေအာက္ပါအခ်က္မ်ားသည့္ အထူးအေရးပါေသာ အခ်က္မ်ားျဖစ္သည္။ •

တရားလက္လြတ္ သုိ႔မဟုတ္ တရားမဝင္ ဖမ္းဆီးျခင္း (သို႔မဟု​ုတ္) ထိန္းသိမ္းျခင္းကုိ စိန္ေခၚမႈျပဳရန္အတြက္ အျပည္ျပည္ဆုိင္ရာစံႏႈန္းကု​ုိစိစစ္ျခင္း

(၎တြင္ ႏိွပ္စက္ျခင္းႏွင့္ မညွာမတာျပဳလ်က္ထိန္းသိမ္းျခင္းတုိ႔

ပါဝင္သည္) •

ျမန္မာႏုိင္ငံ၏ ဖြဲ႕စည္းပုံအေျခခံဥပေဒဆိုင္ရာ တရား႐ုံးေရွ႕ေတာ္သြင္း စာခၽြန္ေတာ္အမိန္႔အတြက္ လက္ရွိ ျမန္မာ့ဥပေဒမူေဘာင္ကုိ စိစစ္ျခင္း၊

•

၁၈၉၈ ခုႏွစ္ ရာဇဝတ္က်င့္ထုံးဥပေဒ(CrPC) ပု​ုဒ္မ ၄၉၁ ရွိတရားလက္လြတ္ ဖမ္းဆီးထိန္းသိမ္းျခင္းကုိ စိန္ေခၚမႈျပဳျခင္း (တရား႐ံုးေရွ႕ေတာ္သြင္း စာခၽြန္ေတာ္အမိန္႔ ႏွင့္ အလားတူသည့္) အတြက္ ေမ့ေလ်ာ့လုနီး ျဖစ္ျပီး တင္းျပည့္က်ပ္ျပည့္ အသုံးမခ်ရေသးသည့္ လုပ္ထုံးလုပ္နည္းကုိ စိစစ္ျခင္း၊

•

တရား႐ံုးေရွ႕ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္အမိန္႔အတြက္ မၾကာေသးမီက အနည္းငယ္ေသာ အမ်ားျပည္သူ လက္လွမ္း မီွႏိုင္သည့္ေလွ်ာက္ထားခ်က္မ်ားကုိ စိစစ္ျခင္း၊

•

တရား႐ု​ုံးေရွ႕ေတာ္သြင္း စာခၽြန္ေတာ္အမိန္႔ဆုိင္ရာ ျမန္မာႏု​ုိင္ငံတရားစီရင္ေရး၏ ျဖတ္ထုံးမ်ားမွ သက္ဆုိင္ ရာတည္ဆဲျဖတ္စီရင္ထုံး (၁၉ ၆၂ မတု​ုိင္မီ)ကု​ုိ စိစစ္ျခင္း၊

ဤစိစစ္ခ်က္ (ႏွင့္ ၎အေပၚအေျချပဳသည့္ အၾကံျပဳခ်က္မ်ား) အေရးၾကီးရျခင္းမွာ ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲမႈမ်ား

ရွိလင့္ကစား ႏုိင္ငံအတြင္းတြင္ တရားလက္လြတ္ ဖမ္းဆီးထိန္းသိမ္းျခင္းဆုိင္ရာ ခုိင္လံုေသာ အစီရင္ခံခ်က္ မ်ားစြာ ရွိေနသည္။ အထူးသျဖင့္ ႏုိင္ငံေရးသေဘာကြဲလြဲမႈကုိ ခ်ဳပ္ထိန္းရန္အတြက္ လက္နက္သဖြယ္ အသုံးျပဳေနၾကသည္။9 ၁၈၉၈ ခုႏွစ္ ရာဇဝတ္က်င့္ထုံးဥပေဒ (CrPC) အရ ဖမ္းဆီးထိန္းသိမ္းျခင္းအတြက္ လုပ္ထုံးလုပ္နည္းမ်ား သတ္ မွတ္ထားေသာ္လည္း လက္ေတြ႕တြင္ လုံျခံဳေရးတပ္ဖြဲ႕မ်ားမွ ဤဥပေဒမ်ားကုိ နည္းလမ္းမက်စြာျဖင့္ အတတ္ႏုိင္ဆုံး ေစာင့္ထိန္းလ်က္ရွိသည္။10 ျမန္မာႏုိင္ငံတြင္ လူ႔အခြင့္အေရးကာကြယ္မႈႏွင့္ တရားဥပေဒစုိးမုိးေရး ျမႇင့္တင္လာေစမႈ တုိ႔ အတြက္ ႏုိင္ငံတကာစံႏႈန္းမ်ားနည္းတူ တရား႐ံုးေရွ႕ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္ဆုိင္ရာ အခြင့္အေရး တုိးတက္ ေဖာ္ေဆာင္မႈႏွင့္ လက္ေတြ႔အသုံးခ်မႈမွာ လြန္စြာအေရးၾကီးလွေပသည္။

အေရးၾကီးသည္မွာ တရားမွ်တေသာ စစ္ေဆးစီရင္ျခင္းေဆာင္ရြက္မႈဆုိင္ရာ ႏုိင္ငံ၏တာဝန္ကုိ တရား႐ံုး

ေရွ႕ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္အတြက္ ထိန္းသိမ္းခံရသူ၏အခြင့္အေရးႏွင့္ မ႐ႈပ္ေထြးရန္ လုိအပ္သည္။ စစ္ေဆးစီရင္ 9

“Increase in arbitrary arrests in Burma”, Mizzima News, 28 September 2012, http://www.mizzima.com/news/ prisoner-watch/8125-increase-in-arbitrary-arrests-in-burma-report.html; Human Rights Council, Report of the Special Rapporteur on the situation of human rights in Myanmar, Tomás Ojea Quintana, UN Doc: A/HRC/25/64. Para.4. There are also credible reports of the military unlawfully detaining those suspected of being members of ethnic armed groups. Ibid. Para.8. 10 UN Human Rights Council, Report of the Special Rapporteur on the situation of human rights in Myanmar, 2 April 2014, A/HRC/25/64. Many arrests are conducted without warrant and those arrested are not informed of their alleged charge. United States Department of State, 2013 Country Reports on Human Rights Practices - Burma, 27 February 2014, available at: http://www.refworld.org/docid/53284b4fb.html; Assistant Association for Political Prisoners, Torture, Political Prisoners and the Un-Rule of Law: Challenges to Peace, Security and Human Rights in Burma, 14 October 2010, p. 17; Even in cases in which the detainee is brought to court, and charged and tried, trials are not often open to the public. Ibid. pp. 17-18; Detainees are routinely denied access to either legal counsel or their family members, and the duration of their detention is often unclear and unknown. “Increase in arbitrary arrests in Burma”, Mizzima News, 28 September 2012, http://www.mizzima.com/news/prisoner-watch/8125-increase-in-arbitrary-arrests-in-burma-report. html; Amnesty International, Myanmar: Human rights defender arrested and detained: Ko Htin Kyaw, 9 May 2014, ASA 16/008/2014, available at: http://www.refworld.org/docid/5371d2f24.html.

Handbook on Habeas Corpus in Myanmar

|3

ျခင္းအခြင့္ႏွင့္ တရား႐ံုးေရွ႕ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္သည္ ကြဲျပားပါသည္။11 ထိန္းသိမ္းျခင္းဆုိင္ရာ တရားဝင္မႈ ရွိ၊ မရွိ (lawfulness) ကုိ စိန္ေခၚခြင12 ့္ သည္ ကြဲျပားရျခင္းအေၾကာင္းမွာ အဓိကအားျဖင့္ ၎ကုိ အာဏာပုိင္မ်ားအားျဖင့္ မဟုတ္ဘဲ ထိန္းသိမ္းခံရသူ သုိ႔မဟုတ္ ထိန္းသိမ္းခံရသူကုိယ္စားမွ အစျပဳလုပ္ေဆာင္ေသာေၾကာင့္ ျဖစ္သည္။13 ျမန္မာႏုိင္ငံရွိ အခ်ိဳ႕ေသာတရားသူၾကီးမ်ားသည္ ယင္းေလွ်ာက္ထားခ်က္ကုိ ပယ္ခ်တတ္ၾကသည့္ အေၾကာင္းရင္း မွာ ထိန္းသိမ္းခံရသူသည္ အျခားေသာ တရား႐ံုးေရွ႕ေမွာက္သုိ႔ ေရာက္ရွိျပီးျဖစ္သည္ ဆုိေသာေၾကာင့္ျဖစ္ျပီး ယင္း တရား႐ံုးေရွ႕ေမွာက္ေရာက္ရွိခဲ့ရာတြင္လည္း ထိန္းသိမ္းရသည့္ အေျခခံအေၾကာင္းရင္း စေသာသုံးသပ္ခ်က္မ်ား မပါဝင္ၾကေပ။ ျမန္မာႏုိင္ငံရွိ အခ်ဳိ႕ေသာ အေတြ႕အၾကံဳရင့္က်က္သည့္ ေရွ႕ေနမ်ားမွ အျပည္ျပည္ဆုိင္ရာ ဥပေဒ ပညာရွင္မ်ားေကာ္မရွင္ (ICJ) သုိ႔ ေျပာျပခ်က္မ်ားအရ တရား႐ံုးေရွ႕ေတာ္သြင္း စာခၽြန္ေတာ္ ေလွ်ာက္ထားခ်က္မွာ ပယ္ခ်ခံရမည္ျဖစ္ျပီး ေနာက္ဆုံး စစ္ေဆးစီရင္ျခင္းကုိသာ ေစာင့္စားရေၾကာင္း သုံးသပ္ၾကပါသည္။14

ထုိနည္းတူ တရား႐ံုးေရွ႕ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္ သုိ႔မဟုတ္ အျခားေသာ အလားတူ လုပ္ထုံးလုပ္နည္းကုိ

အသုံး ျပဳႏုိင္မႈႏွင့္ပတ္သက္ျပီး ထိန္းသိမ္းခံရသူ သည္တရားစီရင္ေရး၏စီရင္ပုိင္ခြင့္အာဏာ မ်က္ေမွာက္သုိ႔ မဆုိင္း မတြ ေခၚေဆာင္ရန္တြက္ ႏုိင္ငံေတာ္၏ ပ်က္ကြက္ျခင္းသည္ လက္ခံႏုိင္ဖြယ္ မဟုတ္ပါ။15 ဖမ္းဆီးျခင္း သုိ႔မဟုတ္ ထိန္းသိမ္းျခင္း ခံရသည့္ျပည္သူမ်ားကုိ ထိန္းသိမ္းခံရသူမွ ထိန္းသိမ္းမႈအား စိန္ေခၚမႈကုိ မျပဳလင့္ကစား တရား႐ံုး ေတာ္မ်က္ေမွာက္သုိ႔ မဆုိင္းမတြ ေခၚေဆာင္ရန္16 မွာ ႏုိင္ငံေတာ္၏ တာဝန္ျဖစ္ေပသည္။17

တရား႐ံုးေရွ႕ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္သည္ ဥပေဒႏွင့္မညီညြတ္ေသာ သုိ႔မဟုတ္ တရားလက္လြတ္ျဖစ္ေသာ

ဖမ္းဆီးျခင္း (သုိ႔) ထိန္းသိမ္းျခင္းခံရသည့္ တစ္ဦးျခင္းစီအတြက္ ထိေရာက္ေသာ ကုစားမႈအျဖစ္ ပ့ံပုိးေပးႏုိင္ရမည္ ျဖစ္ျပီး ၎သည္ ႏွိပ္စက္မႈႏွင့္ အျခားေသာမညႇာမတာ ျပဳမူျခင္းတုိ႔အပါဝင္

ျပင္းထန္ေသာ လူ႔အခြင့္အေရး ခ်ဳိး

ေဖာက္မႈတုိ႔အတြက္လည္း ကူညီေပးႏုိင္ရပါမည္။18 လုပ္ထုံးလုပ္နည္းမ်ားမွ အခ်က္တစ္ခုမွာ တစ္ဦးတစ္ေယာက္အား ထိန္းသိမ္းျခင္းဆုိင္ရာ ဥပေဒႏွင့္ ညီညြတ္မႈ (legality)ကုိ စိန္ေခၚမႈျပဳႏုိင္ျခင္းျဖစ္သည္။ ၎အား ေသခ်ာစြာ ေဆာင္ ရြက္ပါက အုပ္ခ်ဳပ္ေရးအာဏာကုိ အလြဲသုံးစားျခင္းအား ထိေရာက္စြာစစ္ေဆးရန္ ကူညီေပးမည္ျဖစ္ျပီး တရားဥပေဒ စုိးမုိးေရးကုိ ပုိမုိခုိင္ျမဲေစမည္ျဖစ္သည္။19

တရား႐ံုးေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္ လုပ္ထုံးလုပ္နည္းသည္ အေရးေပၚကာလမ်ား အပါအဝင္ မည္သည့္

အခ်ိန္အခါတြင္မဆုိ ႏုိင္ငံေတာ္၏ မည္သည့္ကုိယ္စားလွယ္အားျဖင့္ မည္သည့္ပုံစံျဖင့္မဆုိ ထိန္းသိမ္းခံရသည့္ ျပည္သမ ူ ်ားအတြက္ အက်ံဳးဝင္ပါသည္။20 အမႈျဖစ္ရပ္အားလုးံ တြင္ ဖမ္းဆီးျခင္း သုမ ႔ိ ဟုတ္ ထိနး္ သိမး္ ျခင္းသည္ အျပည္ 11 12 13 14 15 16

17

18 19

20

Amnesty International Fair Trial Manual, 2nd Edition (2014) pg. 58. ICCPR. Art. 9.4. Amnesty International Fair Trial Manual, 2nd Edition (2014) pg. 58. ICJ Lawyer Interview Yangon, 12 November 2015; ICJ Lawyer Interview Yangon, 13 November 2015. De Jong, Baljet and Van den Brink v. the Netherlands (8805/79, 8806/79, 9242/81), European Court (1984) §§51, 57; See Berry v. Jamaica, HRC, UN Doc. CCPR/C/50/D/330/1988 (1994) §11.1. ICCPR 9.3: Anyone arrested or detained on a criminal charge shall be brought promptly before a judge or other officer authorized by law to exercise judicial power and shall be entitled to trial within a reasonable time or to release. It shall not be the general rule that persons awaiting trial shall be detained in custody, but release may be subject to guarantees to appear for trial, at any other stage of the judicial proceedings, and, should occasion arise, for execution of the judgement. European Court of Human Rights: McKay v. United Kingdom (543/03), Grand Chamber (2006) §34; De Jong, Baljet and Van den Brink v. the Netherlands (8805/79 8806/79 9242/81), (1984) §§51, 57; Jecius v.Lithuania (34578/1997), (2000) §84. International Commission of Jurists, Legal Commentary to the ICJ Berlin Declaration on Upholding Human Rights and the Rule of Law in Combating Terrorism, Geneva, Switzerland, 2008. p. 51. International Commission of Jurists, Legal Commentary to the ICJ Geneva Declaration on Upholding the Rule of Law and the Role of Judges and Lawyers in Times of Crisis, Geneva, Switzerland, 2011. pp 144 – 145; the African Commission has stated that “while the Commission is sympathetic to all genuine attempts to maintain public peace, it must note that too often extreme measures to curtail rights simply create greater unrest. It is dangerous for the protection of human rights for the executive branch of government to operate without such checks as the judiciary can usefully perform.” Constitutional Rights Project and Civil Liberties Organisation v. Nigeria (143/95 and 150/96), African Commission, 13th Annual Report (1999) §33. As habeas corpus is a remedy for violations of rights that are not subject to derogation even during emergencies, such as the prohibitions of torture, arbitrary detention and enforced disappearance, it should apply at all times. Human Rights Committee, General Comment 29. para.16; Article 27(2) of the American Convention of Human Rights; Article X of the Inter-American Convention on Forced Disappearance of Persons; Article 4(2) of the Arab Charter of Human Rights; Section M(5)(e) of the Principles and Guidelines on the Right to Fair Trial and Legal Assistance in Africa.

4 | Handbook on Habeas Corpus in Myanmar ျပည္ဆုိင္ရာဥပေဒရွိ တရားဥပေဒႏွင့္မညီညြတ္ပါက တရား႐ံုးေရွ႕ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္ လုပ္ထုံးလုပ္နည္းသည္ ထိန္းသိမ္းခံရမႈ မွ လြတ္ေျမာက္ေစရန္ လံႈျခံဳမႈေပးႏုိင္ရမည္။ ယင္းထိန္းသိမ္းမႈသည္ ႏုိင္ငံေတာ္၏ အျမင့္ဆုံးအာဏာမွ အမိန္႔ခ်မွတ္မႈျဖစ္ေစ၊ ႏုိင္ငံေတာ္၏ လက္နက္ကုိင္တပ္မေတာ္ သုိ႔မဟုတ္ ရဲဌာန သုိ႔မဟုတ္ အျခားေသာ လံႈျခံဳေရး ဌာနတစ္ခုခုမွ ခ်မွတ္မႈျဖစ္ေစ အဆုိပါလုပ္ထုံးလုပ္နည္းကုိ လုိက္နာရမည္။

တစ္စုံတစ္ဦး၏ ထိန္းသိမ္းမႈဆုိင္ရာ ဥပေဒႏွင့္အညီျဖစ္မႈကုိ တရား႐ံုးမွ ျပန္လည္ဆန္းစစ္ခြင့္ရရွိျခင္းသည္

အျပည္ျပည္ဆုိင္ရာ ဓေလ့ထုံးတမ္းဥပေဒႏွင့္ အေထြေထြ၏ စံသတ္မွတ္ခ်က္ျဖစ္သည္။21 သုိ႔ျဖစ္၍ ထိန္းသိမ္းျခင္းခံ ရသည့္ျပည္သူမ်ားအတြက္ တရား႐ံုးေရွ႕ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္ဆုိင္ရာ အခြင့္အေရးသည္ ျပည္တြင္းဥပေဒအရ တရားဝင္ေဆာင္ရြက္ေပးရမည့္ အခ်က္ျဖစ္ျပီး အခ်ိန္တုိင္းအတြက္ အက်ဳံးဝင္ရပါမည္။ ဤတြင္ အေရးေပၚကာလႏွင့္ လက္နက္ကုိင္ ပဋိပကၡကာလမ်ားသည္လည္း အက်ဳံးဝင္ျပီး အျပည္ျပည္ဆုိင္ရာ သေဘာတူညီခ်က္မ်ား စာခ်ဳပ္မ်ား တြင္ အဖြဲ႔ဝင္ႏုိင္ငံ မျဖစ္ေသးသည့္ ျမန္မာႏုိင္ငံကဲ့သုိ႔ေသာ ႏုိင္ငံမ်ားအတြက္လည္း အက်ံဳးဝင္သည္။

ျမန္မာႏုိင္ငံတြင္ တရား႐ံုးေရွ႕ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္ကုိျပည္လည္အသက္သြင္းမႈ ျပဳလင့္ကစား လုပ္နည္း

လုပ္ထုံးမ်ား လက္ေတြ႕အေကာင္အထည္ေဖာ္ေဆာင္ရြက္မႈတြင္ အတားအဆီးမ်ား ရွိေနပါေသးသည္။ ျမန္မာႏုိင္ငံ၏ ဥပေဒဆုိင္ရာစနစ္ကုိ စနစ္တက်တစ္စစီ ဖ်က္သိမ္းျခင္းႏွင့္ ႏုိင္ငံတကာဥပေဒဆုိင္ရာ အဖြဲ႕အစည္းႏွင့္ ေဝးကြာျခင္း တုိ႔ေၾကာင့္ တရားသူၾကီးမ်ား၊ ေရွ႕ေနမ်ားႏွင့္ အစုိးရအဖြဲ႕ဝင္မ်ားမွာ အျပည္ျပည္ဆုိင္ရာဥပေဒမ်ားႏွင့္ စံခ်ိန္စံႏႈန္း မ်ားျဖင့္ေသာ္လည္းေကာင္း၊ ျမန္မာႏုိင္ငံ၏ ကုိယ္ပုိင္ဥပေဒ သပၸံပညာျဖင့္ေသာ္လည္းေကာင္း အကၽြမ္းတဝင္ျဖစ္မႈ မရွိၾကပါေခ်။22

ျမန္မာႏုိင္ငံ၏ တရားစီရင္ေရးမွာ အရင္းအျမစ္ခုိင္မာမႈမရွိဘဲ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးႏွင့္ တပ္မေတာ္၏ ဆုံးျဖတ္ခ်က္

မ်ားႏွင့္ ေဆာင္ရြက္ခ်က္မ်ားကုိ စိန္ေခၚမႈျပဳရန္လုိအပ္သည့္ လြတ္လပ္မႈ (independence) မရွိပါေခ်။ အထူးသျဖင့္ ဖမ္းဆီးျခင္းႏွင့္ ထိန္းသိမ္းထားျခင္း အခ်က္တုိ႔တြင္ျဖစ္သည္။23 တရားစီရင္ေရးအေနျဖင့္ ဖမ္းဆီးျခင္းႏွင့္ ထိန္းသိမ္း ျခင္းဆုိင္ရာ ဥပေဒျဖစ္တည္ခ်က္ကုိ လြတ္လပ္စြာ စစ္ေဆးႏုိင္ရမည္ျဖစ္သည္။

၂၀၀၈ ခုႏွစ္မွစ၍ ျမန္မာႏုိင္ငံရွိ ေရွ႕ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္ဆုိင္ရာဥပေဒႏွင့္ ဥပေဒသပၸံပညာရပ္မ်ားကုိ

စစ္ေဆးျခင္းအားျဖင့္ ဥပေဒျပဳျခင္းႏွင့္ ၎၏လက္ရွိ ေဆာင္ရြက္ခ်က္ မ်ားတြင္ အားနည္းခ်က္မ်ားကုိ ေတြ႔ရွိရပါသည္။ ဥပမာ၊ ၂၀၀၈ ခုႏွစ္ဖြဲ႕စည္းပုံအေျခခံဥပေဒ ပုဒ္မ ၂၉၆ ႏွင့္ စာခၽြန္ေတာ္ဥပေဒ အခန္း ၂၊ ပုဒ္မ-၃ တုိ႔ရွိ ျပ႒ာန္းခ်က္ မ်ားက အေရးေပၚအေျခအေန ေၾကညာသည့္ က႑မ်ားတြင္ စာခၽြန္ေတာ္မ်ား ထုတ္ျပန္ရန္ ေလွ်ာက္ထားခ်က္မ်ားကုိ ဆုိင္းငံ့ထားျခင္း ျဖစ္သည္။ အေရးေပၚအေျခအေနတြင္ တရား႐ံုးေရွ႕ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္ကုိ ဆုိင္းင့ံထားျခင္းသည္ အျပည္ျပည္ဆုိင္ရာ လူ႔အခြင့္အေရး စံႏႈန္းမ်ားႏွင့္ ကုိက္ညီမႈမရွိပါ။

ဖြဲ႕စည္းပုံအေျခခံဥပေဒ ပုဒ္မ ၂၉၆ အျပင္ စာခၽြန္ေတာ္ဥပေဒႏွင့္ စာခၽြန္ေတာ္ လုပ္ထုံးလုပ္နည္း စသည္

တုိ႔ကုိ တရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္မွ ေရွ႕ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္ထုတ္ဆင့္ရန္ အာဏာရွိသျဖင့္ ထိေရာက္စြာအသု​ုံးျပဳျခင္း ကု​ုိ ထိခုိက္ခံရေစပါသည္။ ဖြဲ႕စည္းပုံအေျခခံဥပေဒအျပင္ ၁၈၉၈ ခုႏွစ္ ရာဇဝတ္က်င့္ထုံးဥပေဒ ပုဒ္မ ၄၉၁ (၁) (က) ႏွင့္ (ခ) တုိ႔မွ ျပ႒န္းခ်က္မ်ာက တရားလႊတ္ေတာ္တြင္ တရား႐ံုးေရွ႕ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္ႏွင့္ အလားတူသည့္ ကုစားမႈကုိ ေပးထားပါသည္။ ယင္းဥပေဒအခ်က္တုိ႔သည္ လက္ရွိအထိ တရားဝင္ျဖစ္ေနျပီး ၎ကုိ ဥပေဒႏွင့္ မညီ ေသာ ဖမ္းဆီးထိန္းသိမ္းျခင္းမ်ားကုိ စိန္ေခၚမႈျပဳရန္ အသုံးျပဳႏုိင္ေၾကာင္း ၁၉၆၂ ခုႏွစ္ မတုိင္မီ ဥပေဒသပၸံပညာမွ 21 The Working Group on Arbitrary Detention summarises the international law as follows: ‘Recognizing that everyone has the right to be free from arbitrary or unlawful deprivation of liberty, everyone is guaranteed the right to take proceedings before a court without delay, in order that that court may decide on the arbitrariness or lawfulness of the detention, and obtain appropriate and accessible, appropriate remedies.’ Report of the Working Group on Arbitrary Detention, United Nations Basic Principles and Guidelines on remedies and procedures on the right of anyone deprived of their liberty to bring proceedings before a court. UN Doc: A/HRC/30/xx. para.19 22 ICJ, Right to Counsel. pp. 12-20. 23 ICJ, Right to Counsel. pp. 12-20.

Handbook on Habeas Corpus in Myanmar

|5

အၾကံျပဳထားပါသည္။ သုိ႔ပါေသာ္လည္း ရွင္းမျပႏုိင္ေလာက္ေအာင္ပင္ ျမန္မာႏုိင္ငံရွိ ေရွ႕ေနမ်ားသည္ အဆုိပါ လုပ္ထုံးလုပ္နည္းကုိ အသုံးမျပဳၾကေခ်။ ICJ အေနျဖင့္ ျမန္မာႏုိင္ငံရွိ တရားသူၾကီးမ်ား၊ ေရွ႕ေနမ်ားႏွင့္ ဥပေဒ အေကာင္အထည္ေဖာ္သူမ်ားကုိ ပုဒ္မ ၄၉၁ အား အသုံးျပဳရန္ တုိက္တြန္းပါသည္။

တရားလႊတ္ေတာ္သုိ႔ လက္လွမ္းမီျခင္းမရွိဘဲ ေနျပည္ေတာ္ရွိ ျပည္ေထာင္စုတရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္၏ စီရင္

ပု​ုိင္ခြင့္အာဏာေၾကာင့္ တရား႐ု​ုံးေရွ႕ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္ေလွ်ာက္ထားခ်က္ကုိ တင္သြင္းရန္ လု​ုပ္ထုံးလု​ုပ္နည္းမွာ အခက္အခဲရွိႏုိင္သည္။ ျပည္ေထာင္စု တရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္၏ တည္ေနရာသည္ ႏုိင္ငံ၏ လူေနထူထပ္ေသာ ေနရာမ်ားမွ ေဝးကြာေနသျဖင့္ ေလွ်ာက္ထားသူမ်ားအတြက္ ဝန္ပုိေသာ ခရီးသြားလာရမႈ အခ်ိန္ႏွင့္ ကုန္က်စရိတ္မ်ား ေၾကာင့္ ယင္းလုပ္ထုံးလုပ္နည္းမွာ လက္ေတြ႕မက်ဘဲ ထိေရာက္မႈအားနည္းလ်က္ ရွိေနပါသည္။ ထုိအတြက္ေၾကာင့္ တရား႐ံုးေရွ႕ေတာ္သြင္း စာခၽြန္ေတာ္၏ အက်ိဳးေက်းဇူးမွာ အရိပ္ပမာျဖစ္ရပါသည္။24

၂၀၀၈ ခုႏွစ္မွစ၍ ျပည္ေထာင္စုတရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္တြင္ တရား႐ံုးေရွ႕ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္ ေလွ်ာက္

ထားခ်က္မ်ား အမႈတင္သြင္းျခင္း အနည္းငယ္သာရွိေၾကာင္း အျပည္ျပည္ဆုိင္ရာ ဥပေဒပညာရွင္မ်ား ေကာ္မရွင္ (ICJ) မွ သိရွိရပါသည္။ ၎တုိ႔မွ ဆုံးျဖတ္ခ်က္ခ်မွတ္မႈ ၄ ခု၏ မိတၲဴမ်ားကုိသာ ရရွိႏုိင္ပါသည္။ မည္သည့္အမႈတြဲကုိမွ် တရားဝင္ထုတ္ျပန္ျခင္းမရွိဘဲ သတင္းအခ်က္အလက္မ်ားလည္း တိက်မႈႏွင့္ လက္လွမ္းမီရန္ခက္ခဲသည္။ ICJမွ လက္လွမ္းမီေသာ သတင္းအခ်က္အရ ၂၀၀၈ ခု​ုႏွစ္မွစ၍ ျပည္ေထာင္စုတရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္တြင္ ေရွ႕ေတာ္သြင္း စာခၽြန္အမိန္႔ကုိ ထု​ုတ္ဆင့္ခဲ့ျခင္းမရွိေပ။ တရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္သည္ ဆင့္ဆုိျခင္းခံအာဏာပု​ုိင္မ်ားအား “ခႏၶာကု​ုိယ္ ထု​ုတ္ေပးရန္” အမိန္႔ေပးျခင္းမရွိပါက မည္သည့္အေျခအေနတြင္မဆု​ုိ တရားမဝင္ ဖမ္းဆီးျခင္း သု​ုိ႔မဟု​ုတ္ ထိန္းသိမ္း ျခင္းအေပၚ မလႊမ္းမု​ုိးႏု​ုိင္ေတာ့ပါ။ ICJ မွ ရွာေဖြေတြ႕ရွိသည့္ အခ်ိဳ႕ေသာ စီရင္ခ်က္မ်ားသည္ ျပည္တြင္းႏွင့္ အျပည္ ျပည္ဆုိင္ရာ ႏွစ္ခုလုံး၏ စံႏႈန္းမ်ားႏွင့္ ကိုက္ညီမႈမရွိၾကပါ။ ယင္းစီရင္ခ်က္မ်ားႏွင့္ သက္ဆုိင္ရာ အက်ဳံးဝင္ေသာ စံႏႈန္းမ်ားကုိ ဤအစီရင္ခံခ်က္တြင္ အေသးစိတ္ေဖာ္ျပထားပါသည္။

ဤအစီရင္ခံခ်က္ႏွင့္ အစီရင္ခံခ်က္ပါ အၾကံျပဳခ်က္မ်ားကုိ အေကာင္အထည္ေဖာ္ေဆာင္ရြက္ျခင္းတုိ႔

သည္ ျပည္ေထာင္စုတရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္မွ ၎၏ ၂၀၁၅-၂၀၁၇ တရားစီရင္ေရးဗ်ဴဟာ စီမံကိန္းကုိ အေကာင္ အထည္ေဖာ္ ေဆာင္ရြက္မႈျပဳရန္အတြက္ ကူညီေပးႏုိင္မည္ဟု ICJ မွ ေမွ်ာ္လင့္ထားပါသည္။ ၎တြင္ လြတ္လပ္မႈႏွင့္ တာဝန္ခံမႈတုိ႔ကုိ ျမႇင့္တင္သည့္အခ်က္မ်ားကုိ အဓိကဗ်ဴဟာက်ေသာ လုပ္ေဆာင္ခ်က္က႑အျဖစ္ အခ်က္အလက္ ျပဳစုထားပါသည္။ ျပည္ေထာင္စုတရား လႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္မွ စာခၽြန္ေတာ္ဌာန အစျပဳ ဖြဲ႕စည္းျခင္းသည္ တရားစီရင္ေရးရာ လြတ္လပ္မႈကုိ တည္ေဆာက္ရာတြင္ ပဓာဏက်ေသာ ပထမေျခလွမ္းျဖစ္ေၾကာင္း ICJ မွ ယူဆပါသည္။ ဤ အစီ ရင္ခံခ်က္သည္ ေရွ႕ေနမ်ားႏွင့္ တရားသူၾကီးမ်ားကုိ တုိက္တြန္းမႈေပးျပီး စာခၽြန္ေတာ္ေလွ်ာက္ထားမႈအတြက္ လမ္း ညႊန္ခ်က္ ေပးႏုိင္မည္ျဖစ္သည္။ တရား႐ံုးေရွ႕ေတာ္သြင္း စာခၽြန္ေတာ္သည္ တရားဥပေဒစုိးမုိးေရး၏ အဓိက အစိတ္ အပုိင္းတစ္ရပ္ ျဖစ္သည္။ ၎အား လက္ေတြ႔ အေကာင္အထည္ေဖာ္ေဆာင္ရြက္ျခင္းသည္ ျမန္မာႏုိင္ငံရွိ တရားစီရင္ ေရးဆုိင္ရာ ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲမႈအတြက္ အေရးၾကီးေသာ အခ်က္ျဖစ္ပါလိမ့္မည္။

ဤအစီရင္ခံစာ၏ အပုိင္း (၁) တြင္ တရား႐ံုးေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္ႏွင့္ ဆက္စပ္သည့္ အျပည္ျပည္ဆုိင္ရာ

စံခ်ိန္စံႏႈန္းမ်ားကုိ ဆန္းစစ္မႈျပဳထားပါသည္။ ယင္းစံႏႈန္းမ်ားကုိ အျပည္ျပည္ဆုိင္ရာမွေသာ္လည္းေကာင္း၊ ေဒသ ဆုိင္ရာ သေဘာတူစာခ်ဳပ္မ်ားမွေသာ္လည္းေကာင္း၊ ေဒသဆုိင္ရာ လူ႔အခြင့္အေရး တရား႐ံုးမ်ားမွ ကုိးကားထားသည့္ သေဘာတူစာခ်ဳပ္မ်ား၏ အနက္ဖြင့္ဆုိခ်က္မ်ားမွေသာ္လည္းေကာင္း ရယူထားျခင္းျဖစ္သည္။ အရပ္သားႏွင့္ႏုိင္ငံ ေရးရပုိင္ခြင့္မ်ားဆုိင္ရာ ႏုိင္ငံတကာသေဘာတူစာခ်ဳပ္ (ICCPR) ႏွင့္ ျမန္မာႏုိင္ငံမွ လက္မွတ္ေရးထုိးထားျပီးျဖစ္ေသာ ႏိုင္ငံတကာ ကေလးအခြင့္အေရးစာခ်ဳပ္ (CRC) အစရွိသည္ကဲ့သုိ႔ေသာ အျပည္ျပည္ဆုိင္ရာ လူ႔အခြင့္အေရး 24 International Commission of Jurists, The Right to a Remedy and to Reparation for Gross Human Rights Violations, Geneva, Switzerland, 2007 p. 55.

6 | Handbook on Habeas Corpus in Myanmar သေဘာတူစာခ်ဳပ္မ်ားႏွင့္

အျခားေသာစံႏႈန္းမ်ားသည္

အဆုိပါရည္ရြယ္ခ်က္အတြက္

လုပ္ထုံးလုပ္နည္းမ်ားကုိ

ထိေရာက္စြာ အသုံးခ်ႏုိင္ေစေရးအား တည္ေဆာက္ရန္ႏွင့္ ေသခ်ာမႈရွိေစရန္မွာ ႏုိင္ငံေတာ္တြင္ တာဝန္ရွိေၾကာင္းကုိ ထင္ရွားေစပါသည္။25 ဤအစီရင္ခံစာတြင္ အျပည္ျပည္ဆုိင္ရာစံႏႈန္းမ်ားကုိလည္း ေလ့လာဆန္းစစ္မႈျပဳထားရာ ၎တုိ႔မွာ - ကုလသမဂၢ လူ႔အခြင့္အေရးေကာ္မတီဆုိင္ရာ အေထြေထြေဝဖန္သုံးသပ္ခ်က္မ်ား၊ သေဘာတူစာခ်ဳပ္ မဟုတ္သည့္ စံႏႈန္းမ်ား (အမ်ားစုကုိ ကုလသမဂၢ သုိ႔မဟုတ္ ေဒသဆုိင္ရာ အစုိးရအဖြဲ႕အစည္းမ်ားမွ သေဘာတူ လက္ခံထားၾကသည္)၊ ရာဇဝတ္က်င့္ထုံးဥပေဒ၊ ဥပေဒႏွင့္အညီ ဖမ္းဆီးထိန္းသိမ္းခံရျခင္းကုိ ထိန္းသိမ္းခံရသူမွ စိန္ေခၚႏုိင္ခြင့္ စသည္တုိ႔ႏွင့္ စပ္လ်ဥ္းသည့္ အေကာင္းဆုံးေသာ လက္ေတြ႔အသုံးခ်မႈမ်ားႏွင့္ ဥပေဒေရးရာ ရွင္းလင္း ခ်က္မွတ္စုမ်ား အစရွိသည္ တုိ႔ျဖစ္သည္။

အပုိင္း (၂) တြင္ ၂၀၀၈ ခုႏွစ္ ျမန္မာႏုိင္ငံဖြဲ႕စည္းပုံအေျခခံဥပေဒမွ အာမခံထားျပီး ၂၀၁၄ စာခၽြန္ေတာ္

ေလွ်ာက္ထားမႈဆုိင္ရာဥပေဒတြင္ ျပ႒ာန္းထားသည့္ တရား႐ံုးေရွ႕ေတာ္သြင္း စာခၽြန္ေတာ္ဆုိင္ရာ ဥပေဒမူေဘာင္မ်ား ကုိ ဆန္းစစ္မႈျပဳထားပါသည္။ ၎တြင္ အလားတူျဖစ္ေသာ ကုစားမႈရရွိျခင္းအေၾကာင္းကုိ ေဖာ္ျပသည့္ ရာဇဝတ္ က်င့္ထုံးဥပေဒ ပုဒ္မ ၄၉၁ ကုိလည္း ဆန္းစစ္မႈျပဳထားသည္။ စာခၽြန္ေတာ္ကုိ ျပန္လည္အသက္သြင္းထားသည္ျဖစ္ရာ ဤအခန္းတြင္ တရား႐ံုးေရွ႕ေတာ္သြင္း စာခၽြန္ေတာ္ေလွ်ာက္ထားခ်က္ဆုိင္ရာ ျပည္ေထာင္စု လႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္၏ ဆုံးျဖတ္ခ်က္မ်ားရရွိနုိင္မႈ အတုိခ်ဳပ္အေၾကာင္းအရာကုိ ေဖာ္ျပေပးထားသည္။ ၎တြင္ လက္ရွိ လက္ေတြ႕က်င့္သုံးေန ေသာ္လည္း ျပည္တြင္းႏွင့္ ႏုိင္ငံတကာစံႏႈန္းမ်ား ျဖင့္ ကုိက္ညီမႈမရွိသည့္ ရာဇဝတ္မႈဆုိင္ရာ တရားမွ်တမႈစနစ္ေၾကာင့္ ေလွ်ာက္ထားတင္သြင္းသူမ်ား ရင္ဆုိင္ေနရေသာစိန္ေခၚမႈမ်ားကုိ မီးေမာင္းထုိးေပးထားပါသည္။ ျမန္မာႏုိင္ငံတြင္ တရား႐ံုးေရွ႕ေတာ္သြင္း စာခၽြန္ေတာ္ႏွင့္သက္ဆုိင္သည့္ ဥပေဒႏွင့္က်င့္သုံးမႈမ်ားကုိ တုိးတက္ေဖာ္ေဆာင္ျခင္းအား ပုိ၍ ပ့ံပုိးမႈျဖစ္ေစရန္ႏွင့္ အတိတ္ကာလမွ ဥပေဒရွိ ျဖတ္ထုံးမ်ားကုိ မီေမာင္းထုိးေပးရန္အတြက္ ဤအစီရင္ခံစာ အပုိင္း (၂) တြင္ ၁၉၆၂ ဖြဲ႕စည္းပုံအေျခခံဥပေဒ၊ တရားဥပေဒႏွင့္ လုပ္နည္းလုပ္ထုံးဆုိင္ရာ ဥပေဒသိပၸံပညာ အစရွိ သည့္ စာခၽြန္ေတာ္အေၾကာင္းကုိ ေဆြးေႏြးထားျခင္းျဖင့္ နိဂုံးခ်ဳပ္ထားပါသည္။

အစီရင္ခံစာကုိ အပုိင္း(၃)တြင္ အဆုံးသတ္ထားရာ ၎တြင္ ျမန္မာႏုိင္ငံ၌ တရား႐ံုးေရွ႕ေတာ္သြင္း စာခၽြန္

ေတာ္ကုိ ထိေရာက္ေသာ ေလွ်ာက္ထားမႈရွိေစရန္အတြက္ေသာ္လည္းေကာင္း၊ တရားစီရင္ေရးဆုိင္ရာ လြတ္လပ္မႈ၊ လူ႔အခြင့္အေရးကာကြယ္မႈႏွင့္ တရားဥပေဒစုိးမုိးေရး အစရွိသည္တုိ႔ကုိ ေလးစားမႈ တုိးတက္လာေစရန္အတြက္ေသာ္ လည္းေကာင္း အၾကံျပဳခ်က္မ်ား ထည့္သြင္းထားပါသည္။ 25 25 International Covenant on Civil and Political Rights, G.A. res. 2200A (XXI), 21 U.N. GAOR Supp. (No. 16) at 52, U.N. Doc. A/6316 (1966), 999 U.N.T.S. 171, entered into force Mar. 23, 1976. Article 9(4) (Hereinafter: ICCPR); International Convention for the Protection of All Persons from Enforced Disappearance, G.A. res. 61/177, U.N. Doc. A/RES/61/177 (2006), entered into force Dec. 23, 2010. Article 17(2)(f). (Hereinafter: The Convention on Enforced Disappearance); Convention on the Rights of the Child, G.A. res. 44/25, annex, 44 U.N. GAOR Supp. (No. 49) at 167, U.N. Doc. A/44/49 (1989), entered into force Sept. 2, 1990. Article 37(d). (hereinafter: CRC); International Convention on the Protection of the Rights of All Migrant Workers and Members of Their Families, G.A. res. 45/158, annex, 45 U.N. GAOR Supp. (No. 49A) at 262, U.N. Doc. A/45/49 (1990), entered into force July 1, 2003. Article 16(8). (Hereinafter: Migrant Workers Convention); American Convention on Human Rights, O.A.S. Treaty Series No. 36, 1144 U.N.T.S. 123, entered into force July 18, 1978, reprinted in Basic Documents Pertaining to Human Rights in the Inter-American System, OEA/Ser.L.V/ II.82 doc.6 rev.1 at 25 (1992). Article 7(6). (Hereinafter: American Convention on Human Rights); Convention for the Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms, 213 U.N.T.S. 222, entered into force Sept. 3, 1953, as amended by Protocols Nos 3, 5, 8, and 11 which entered into force on 21 September 1970, 20 December 1971, 1 January 1990, and 1 November 1998 respectively. Article 5(4). (Hereinafter: the ECHR); Organisation of African Unity, Guidelines and Measures for the Prohibition and the Prevention of Torture, Cruel, Inhuman or Degrading Treatment or Punishment in Africa, Robben Island Guidelines, 2002. Principle 32. (Hereinafter: The Robben Island Guidelines); African Commission on Human and Peoples’ Rights, Principles and Guidelines on the Right to a Fair Trial and Legal Assistance in Africa, DOC/ OS(XXX) 247, reprinted in 12 Int’l Hum. Rts. Rep. 1180 (2005). Section M(4) and (5); American Declaration of the Rights and Duties of Man, O.A.S. Res. XXX, adopted by the Ninth International Conference of American States (1948), reprinted in Basic Documents Pertaining to Human Rights in the Inter-American System, OEA/Ser.L.V/II.82 doc.6 rev.1 at 17 (1992). Article XXV (Hereinafter: American Declaration); Guidelines on Human Rights and the Fight Against Terrorism, adopted by the Committee of Ministers at its 804th meeting (11 July 2002) (Hereinafter: CoE Guidelines on human rights and counter-terrorism); Universal Declaration of Human Rights, G.A. res. 217A (III), U.N. Doc A/810 at 71 (1948) Article 8.

Handbook on Habeas Corpus in Myanmar

၁။ ဥပေဒျပဳျခင္း ။

|7

။ တရား႐ံုးေရွ႕ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္အမိန္႔ႏွင့္တကြ ဖမ္းဆီးျခင္းႏွင့္ ထိန္းသိမ္းျခင္း

တုိ႔တြင္ ပါဝင္ပတ္သက္ေနသည့္ ဖြဲ႕စည္းပုံအေျခခံဥပေဒ၊ ဥပေဒမ်ား ႏွင့္ မူဝါဒမ်ားရွိ ျပ႒ာန္းခ်က္မ်ားကုိ ႏုိင္ငံတကာစံႏႈန္းမ်ားႏွင့္ ကုိက္ညီမႈရွိေစရန္ ျပန္လည္ ဆန္းစစ္ပါ။

၂။ ျပည္ေထာင္စု တရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္။

။ တရား႐ံုးေရွ႕ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္အတြက္ ဖြဲ႕စည္းပုံ

အေျခခံဥပေဒဆုိင္ရာ အခြင့္အေရးကုိ လြတ္လပ္စြာ ဘက္မလုိက္ဘဲက်င့္သုံးပါ၊ တရား႐ံုး မ်က္ေမွာက္ သု​ုိ႔ ေရာက္ရွိလာသည့္ ထိန္းသိမ္းခံရသူႏွင့္ ၎တုိ႔၏ ဖမ္းဆီးျခင္းႏွင့္ ထိန္းသိမ္းခံရျခင္းတု​ုိ႔သည္ ဥပေဒႏွင့္အညီ စီရင္ဆုံးျဖတ္မႈရွိေစပါ၊ ေရွ႕ေတာ္သြင္း စာခၽြန္ေတာ္ေလွ်ာက္ထားမႈမ်ား၏ စီရင္ခ်က္ မ်ားအား အမ်ားျပည္သူ လက္လွမ္းမီႏုိင္ရန္ က်ဳိးေၾကာင္းဆီေလွ်ာ္စြာစီစဥ္ပါ။ တရားသူႀကီးမ်ားအတြက္ တရား႐ု​ုံးေရွ႕ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ႏွင့္ ပတ္သက္သည့္ က်ယ္ျပန္႔ေသာ သင္တန္းမ်ားစီစဥ္ပါ။

၃။ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးအရာရွိမ်ားႏွင့္ ေရွ႕ေနခ်ဳပ္။

။ ဖမ္းဆီးျခင္းႏွင့္ ထိန္းသိမ္းျခင္းမ်ားကုိ ႏုိင္ငံတကာစံႏႈန္း

မ်ားႏွငအ ့္ ညီ ေဆာင္ရက ြ ရ ္ န္ႏင ွ ့္ ဥပေဒအရာရွမ ိ ်ားကုိ တရား႐ံုးေရွ႕ေတာ္ သြင္း စာခၽြန္ေတာ္အမိနအ ႔္ တုင ိ ္း လုိက္နာေဆာင္ရြက္ရန္ ညႊန္ၾကားခ်က္ခ်မွတ္ပါ၊ ဥပေဒအရာရွိမ်ားသည္ တရား႐ံုးတက္ေရာက္ျပီး ထိန္းသိမ္းထားသူအား ေခၚေဆာင္လာေစျပီး ဥပေဒႏွင့္အညီ ထိန္သိမ္းမႈအား မည္သုိ႔ေဆာင္ရြက္ခဲ့ပုံ ကုိ ရွင္းလင္းေစပါ၊ တရား႐ံုးေရွ႕ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္ ေလွ်ာက္ထားခ်က္မ်ားတြင္ တရားလုိ၏ အခန္းက႑ဆုိင္ရာ သင္တန္းကုိ က်ယ္က်ယ္ျပန္႔ျပန္႔ စီစဥ္ေပးပါ။

၄။ ေရွ႕ေနမ်ားအသင္းအဖြဲ႕မ်ားႏွင့္ ေရွ႕ေနမ်ား ။

။ ဖမ္းဆီးျခင္းႏွင့္ ထိန္းသိမ္းျခင္းကုိ စိန္ေခၚမႈျပဳ

ေစရန္ေသာ္လည္းေကာင္း၊ တရား႐ံုးေရွ႕ေတာ္သြင္း စာခၽြန္ေတာ္အမိန္႔ အတြက္ အမႈတင္သြင္းေစရန္ (သုိ႔မဟုတ္) အလားတူ လုပ္ထုံးလုပ္နည္းမ်ားကုိ ရာဇဝတ္က်င့္ထံုးဥပေဒ ပုဒ္မ ၄၉၁ အရ အသုံးျပဳ ေစရန္ေသာ္လည္းေကာင္း စြမ္းရည္ျမွင့္တင္မႈ၊ ပ့ံပုိးမႈႏွင့္ တုိက္တြန္းအားေပးမႈမ်ားကုိ က်ယ္က်ယ္ျပန္႔ ျပန္႔ ေဆာင္ရြက္ေပးပါ။

8 | Handbook on Habeas Corpus in Myanmar

တရား႐ံုးေရွ႕ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္အတြက္ အနည္းငယ္ေသာ လမ္းညႊန္ခ်က္မ်ား

ႏုိင္ငံေတာ္အေနျဖင့္ တရား႐ံုးေရွ႕ေတာ္ သြင္းစာခၽြန္ေတာ္ဆုိင္ရာ ကုစားမႈသည္ အျပည္ျပည္ဆုိင္ရာ

လူ႔အခြင့္အေရးစံႏႈန္းမ်ားႏွင့္ လိုက္ေလ်ာညီေထြမႈရွိေစရန္ ေအာက္ေဖာ္ျပ အေျခခံသတ္မွတ္ခ်က္မ်ား (အျခားက်င့္သုံးဖြယ္ရာ စံႏႈန္းမ်ားႏွင့္အတူ) ႏွင့္အတူ အာမခံရပါမည္။ က)

မည္သည့္အေၾကာင္းကိစၥေၾကာင့္မဆုိ ဖမ္းဆီးျခင္း သုိ႔မဟုတ္ ထိန္းသိမ္းျခင္းခံရသူအားလုံး သုိ႔မဟုတ္ ထုိသူတုိ႔၏ ကုိယ္စားျပဳပုဂၢိဳလ္မ်ားသည္ မည္သည့္ႏုိင္ငံသား ျဖစ္ေနပါေစ၊ မည္ သည့္အဆင့္အတန္း ျဖစ္ေနပါေစ ထုိတစ္ဦးခ်င္း၏ ထိန္းသိမ္းျခင္းဆုိင္ရာ ဥပေဒႏွင့္ ညီ ညြတ္မႈ (legality) ကုိ တရား႐ံုးမ်က္ေမွာက္တြင္ စိန္ေခၚနု​ုိင္ရန္အတြက္ တရားစီရင္ျခင္း ရပုိင္ ခြင့္ရွိရမည္။

ခ)

ေလွ်ာက္ထားခ်က္မ်ားကုိ ဥပေဒေရးရာထုံးနည္း သုိ႔မဟုတ္ ၾကိဳတင္ခြင့္ျပဳခ်က္ မလုိအပ္ဘဲ အမႈတင္သင ြ း္ ႏုင ိ ရ ္ မည္။ ခြငျ့္ ပဳထားသည့္ တင္သင ြ း္ မႈနည္းလမ္းမ်ားမွာ လ်င္ျမန္ၿပီးက်ိဳးေၾကာင္း ဆီေလ်ာ္ကာ လက္လွမ္းမီဖြယ္ျဖစ္ေသာ နည္းလမ္းသင့္ျပီး ေငြေၾကးေကာက္ခံမႈ မရွိသင့္ပါ။

ဂ)

ေလွ်ာက္ထားခ်က္အား လြတ္လပ္၍ ဘက္မလု​ုိက္ေသာ တရားရု​ုံးေရွ႕ေမွာက္တြင္ ၾကားနာ ဆု​ုံးျဖတ္ရမည္။ ထု​ုိေလွ်ာက္ထားခ်က္ကုိ ၾကားနာေသာ တရားသူ ၾကီး (သုိ႔) တရားသူၾကီးမ်ား သည္ ဖမ္းဆီးမိန္႔ ထု​ုတ္ဆင့္သည့္တရားသူၾကီး တစ္စုံတစ္ေယာက္ထက္ ရာထူးၾကီးမားသူ ျဖစ္သင့္သည္။

ဃ)

ေလွ်ာက္ထားခ်က္ကုိ တရားမွ်တေသာ အမႈအခင္းေဆာင္ရြက္ခ်ိန္တြင္ ေနာက္မက်ဘဲ ထည့္ သြင္းစဥ္းစားစစ္ေဆးကာ ဆုံးျဖတ္ခ်က္ ခ်မွတ္ေပးရမည္ျဖစ္ျပီး ၎တြင္ လြတ္ေျမာက္ခြင့္ လက္လြတ္ဆံုး႐ႈံးခံရသည့္ ပုဂၢိဳလ္အေနျဖင့္ အရည္အခ်င္းျပည့္မီေသာ ေရွ႕ေနအက်ဳိးေဆာင္ အားျဖင့္ သက္ေသႏွင့္တင္ဆက္ျခင္းကု​ုိ စိန္ေခၚမႈျပဳခြင့္ရွိပါသည္။

င)

အာဏာပုိင္မ်ားအေနျဖင့္ ကနဦးႏွင့္ ဆက္လက္ျဖစ္ေပၚေနေသာ ထိန္းသိမ္းျခင္းအတြက္ အေျခခံအခ်က္မ်ားႏွင့္ လုပ္ထုံးလုပ္နည္းမ်ားဆုိင္ရာ တရားဥပေဒျဖစ္တည္မႈကုိ သက္ေသ တင္ျပရန္ တာဝန္ရွိျပီး ၎သည္ ျပည္တြင္းဥပေဒႏွင့္ ႏုိင္ငံတကာစံႏႈန္းမ်ားႏွင့္ လုိက္ေလ်ာ ညီေထြမႈ ရွိရမည္။

စ)

တရား႐ံုးေရွ႕ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္ကုိ ခြင့္ျပဳေပးသည့္ ဆုံးျဖတ္ခ်က္ကုိ ခ်က္ျခင္း အေကာင္ အထည္ေဖာ္ ေဆာင္ရြက္ရမည္။ ဆုိလုိသည္မွာ လြတ္ေျမာက္ခြင့္ လက္လြတ္ဆုံး႐ံႈးခံရသည့္ ပုဂၢိဳလ္အား ျပန္လႊတ္ေပးျခင္းတြင္ ယင္းဖမ္းဆီးျခင္း သုိ႔မဟုတ္ ထိန္းသိမ္းျခင္းသည္ ဥပေဒႏွင့္ မညီညႊတ္ေၾကာင္း တရား႐ံုးမွ ျပ႒ာန္းေပးရပါမည္။

ဆ)

ဥပေဒႏွငမ ့္ ညီေသာ သုမ ႔ိ ဟုတ္ တရားတရားလက္လတ ြ ္ ဖမ္းဆီးထိနး္ သိမး္ ျခင္းခံရသည့္ ပုဂဳိၢ လ္ တစ္ဦးအတြက္ ေလ်ာ္ေၾကးအပါအဝင္ သင့္ေလ်ာ္ေသာ ကုစားမႈ စီစဥ္ေပးရမည္။

ဇ)

ထိန္းသိမ္းျခင္းဆိုင္ရာဥပေဒႏွင့္ ညီညြတ္မႈ (legality) ကုိ စိန္ေခၚႏုိင္ခြင့္သည့္ အခြင့္အေရး တစ္ရပ္ျဖစ္ၿပီး ၎အား အေရးေပၚအေျခအေန အခ်ိန္ကာလမ်ားတြင္ပင္ ေလးစားလုိက္နာ က်င့္သုံးေပးရပါမည္။

Handbook on Habeas Corpus in Myanmar

|9

အပုိင္း - ၁ ။ တရား႐ံုးေရွ႕ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္ႏွင့္ အျပည္ျပည္ဆုိင္ရာဥပေဒ

တရား႐ံုးေရွ႕ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္ (သုိ႔မဟုတ္ အလားတူလုပ္ထုံးလုပ္နည္း) သည္ ႐ုိးရွင္းျမန္ဆန္ျပီး

ထိေရာက္ေသာ တရားစီရင္မႈဆုိင္ရာ ကုစားမႈျဖစ္ျပီး ကုိယ္ပုိင္လြတ္လပ္မႈကုိ ကာကြယ္ရန္အတြက္ႏွင့္ တရားလက္ လြတ္ထိန္းသိမ္းမႈကုိ တားဆီးရန္အတြက္ စီမံထားျခင္း ျဖစ္သည္။26 တရားစီရင္ေရးအမိန္႔ဒီဂရီ အားျဖင့္ လြတ္လပ္ျပီး ဘက္မလိုက္ဘဲ အရည္အခ်င္းျပည့္ဝေသာ တရား႐ံုးအေနျဖင့္ ထိန္းသိမ္းခံရသူအား တရားသူၾကီးမ်က္ေမွာက္သုိ႔ ေခၚေဆာင္ရန္ အမိန္႔ ထုတ္ဆင့္ျပီး ထိန္းသိမ္း ခံရသူသည္ ဥပေဒႏွင့္အညီ ထိန္းသိမ္းျခင္းျဖစ္သည္ကုိ ဆုံးျဖတ္ႏုိင္ ျခင္းေသာ္လည္းေကာင္း၊ ထိန္းသိမ္းမႈသည္ ဥပေဒႏွငည ့္ ည ီ တ ြ မ ္ မ ႈ ရွလ ိ ွ်င္ ထိန္းသိမ္းခံရသူကုိ ျပန္လည္လတ ႊ ္ေပးႏုင ိ ရ ္ န္ သင့္ေလ်ာ္ေသာ အမိန္႔ထုတ္ဆင့္ႏုိင္ျခင္းေသာ္လည္းေကာင္း ေဆာင္ရြက္ႏုိင္သည္။ ၎သည္ မည္သည့္ထိန္းသိမ္းမႈ ပုံစံမဆုိမွ လူပုဂၢိဳလ္အားလုံးအတြက္ အက်ဳံးဝင္ျပီး ထုိအထဲတြင္ ရာဇဝတ္ျပစ္မႈဥပေဒ ျပ႒ာန္းမႈႏွင့္အညီ ထိန္းသိမ္း ျခင္း၊ လုံျခံဳေရးဆုိင္ရာ ထိန္းသိမ္းျခင္း (တစ္ခါတစ္ရံ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးဆုိင္ရာ ထိန္းသိမ္းျခင္း သုိ႔မဟုတ္ အက်ယ္ခ်ဳပ္ခ်ဳပ္ ျခင္းဟုလည္း ေခၚသည္)၊ ေနအိမ္အက်ယ္ခ်ဳပ္၊27 တိုက္ပိတ္ခ်ဳပ္ထားျခင္း28ႏွင့္ လွ်ိဳ႕ဝွက္ထိန္းသိမ္းျခင္း29 အစရွိသည့္ ပုံစံမ်ိဳးလည္း ပါဝင္သည္။

ထုိ႔အျပင္ ထိန္းသိမ္းျခင္းတစ္ခုသည္ ဥပေဒႏွင့္အညီ ျဖစ္မျဖစ္ကုိ လွ်င္ျမန္စြာ ဆန္းစစ္ျခင္းအားျဖင့္ ႏွိပ္စက္

မႈႏွင့္ အျခားေသာ ရက္စက္မႈမ်ိဳး၊30 တစ္ကုိယ္ထဲသီးသန္႔ထား ထိန္းသိမ္းျခင္း၊31 အမႈစစ္ေဆးျခင္း မရွိဘဲ ရွည္လ်ားစြာ သုိ႔မဟုတ္ မေသခ်ာမေရရာဘဲ ထိန္းသိမ္းျခင္း၊ အဓမၼ လက္စေဖ်ာက္ဖ်က္ျခင္း32 ႏွင့္ အျခားေသာ စုိးရိမ္ဖြယ္ လူ႔အခြင့္အေရးခ်ဳိးေဖာက္မႈမ်ား33 အစရွိသည့္ ျဖစ္ရပ္မ်ားတုိ႔ကုိ သိသာစြာ ေလွ်ာ့ခ်ေပးသြားမည္ျဖစ္သည္။ ညႇင္းပမ္း 26 Report of the Working Group on Arbitrary Detention, UN Doc. E/CN.4/2004/3, 15 December 2003, para.62. See also UN General Assembly, Resolution 34/178, The right of amparo, Habeas corpus or other legal remedies to the same effect, UN Doc. A/RES/34/178, 17 December 1979, article 1(a). 27 Human Rights Committee, UN Doc CCPR/C/89/D/1172/2003, 21 June 2007, para.8.5. 28 Inter-American Court of Human Rights, Suarez-Rosero v. Ecuador, Judgment of 12 November 1997, para.59. 29 Human Rights Council Resolution 15/18, UN Doc. A/HRC/RES/15/18, 6 October 2010, para.4(d) – (e); Human Rights Council, Joint Study on Global Practices in relation to Secret Detention in the Context of Countering Terrorism of the Special Rapporteur on the Promotion and Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms while Countering Terrorism, Martin Scheinin; The Special Rapporteur on Torture and other Cruel, Inhuman or Degrading Treatment or Punishment, Manfred Nowak; The Working Group on Arbitrary Detention Represented by its Vice-Chair, Shaheen Sardar Ali; and the Working Group on Enforced or Involuntary Disappearances represented by its Chair, Jeremy Sarkin, UN Doc. A/HRC/13/42, 19 February 2010, para.19. The Human Rights Council explains that habeas corpus applies to the following forms of detention: detention in connection with criminal proceedings, military detention, security detention, counter-terrorism detention, involuntary hospitalization, immigration detention, detention for extradition and wholly groundless arrests; detention for vagrancy or drug addiction, detention for educational purposes of children in conflict with the law and other forms of administrative detention; house arrest and solitary confinement. Human Rights Committee, General Comment No. 35, Article (Liberty and Security of Person). UN Doc: CCPR/C/GC/35 para.40. 30 Report of the Special Rapporteur on the question of torture and other cruel, inhuman or degrading treatment or punishment, UN Doc. E/ CN.4/2004/56, 23 December 2003, para.39; Report of the Special Rapporteur on the question of torture and other cruel, inhuman or degrading treatment or punishment, UN Doc. A/57/173, 2 July 2002, para.16; Inter-American Court of Human Rights, Advisory Opinion OC-9/87 of 6 October 1987, Judicial Guarantees in States of Emergency (Arts. 27(2), 25 and 8 American Convention on Human Rights), para.38; and Human Rights Council, Resolution 13/19 on torture and other cruel, inhuman or degrading treatment or punishment: the role and responsibility of judges, prosecutors and lawyers, UN Doc. A/HRC/Res/13/19, 26 March 2010, para.5 31 European Court of Human Rights, Judgment of 26 May 1993, Brannigan and McBride v. United Kingdom, Application No 14553/89; 14554/89, paras. 62-63, and Judgment of 12 March 2003, Öcalan v. Turkey, Application No 46221/99, para.86. 32 Report of the UN Working Group on Enforced or Involuntary Disappearances, UN Doc. E/CN.4/1983/14, 21 January 1983, para.141; Report on the Mission to Colombia, UN Doc. E/CN.4/1989/18/Add.1, 6 February 1989, para.136; Report of the UN Working Group on Enforced or Involuntary Disappearances, UN Doc. E/CN.4/1990/13, para.346; Report on the Mission to the Philippines, UN Doc. E/CN.4/1991/20/Add.1, 10 January 1991, para.167; Report of the UN Working Group on Enforced or Involuntary Disappearances, UN Doc. E/CN.4/1991/20, 17 January 1991, para.409; Report of the UN Working Group on Enforced or Involuntary Disappearances, UN Doc. E/CN.4/1992/18, 30 December 1991, paras. 202; Report of the UN Working Group on Enforced or Involuntary Disappearances, UN Doc. E/CN.4/1993/ 25, 7 January 1993, para.514. E/CN.4/2002/71, 8 January 2002. 33 Inter-American Court of Human Rights, Judgment of 7 September 2004, Tibi v. Ecuador,para.128. Other grave violations of human rights includes situations where there is a failure to protect the right to life, the right to liberty, the right to humane treatment, the right to recognition as a person before the law, the right to freedom from slavery, and the right to freedom of conscience and religion.

10 | Handbook on Habeas Corpus in Myanmar ႏွိပ္စက္မႈဆုိင္ရာ ကုလသမဂၢအထူး ကုိယ္စားလွယ္ေတာ္မွ မီးေမာင္းထုိးထားသည္မွာ တရား႐ံုးေရွ႕ေတာ္သြင္း စာခၽြန္ေတာ္ အခြင့္အေရးသည္ ထိန္းသိမ္းျခင္းခံရစဥ္အေတာတြင္း လူသားဆန္စြာ ျပဳမူဆက္ဆံျခင္းအတြက္ အေျခခံတရားဥပေဒႏွင့္အညီ ကာကြယ္မႈမ်ားမွ အခ်က္တစ္ခုျဖစ္သည္။34

လြတ္လပ္ခြင့္၊ တရားတရားလက္လြတ္ထိန္းသိမ္းမႈကုိ တားျမစ္ျခင္း၊ တရားမွ်တစြာ ျပစ္မႈစီရင္ခြင့္ႏွင့္ ထိန္း

သိမ္းျခင္းသည္ တရားဝင္ျဖစ္မျဖစ္ (lawfulness) ကုိ စိန္ေခၚရန္ တရား႐ံုးေရွ႕တြင္ အမႈရင္ဆုိင္ႏုိင္ခြင့္ကုိ ေျမာက္မ်ား စြာေသာ ႏုိင္ငံတကာႏွင့္ ေဒသဆုိင္ရာစာခ်ဳပ္မ်ားတြင္ ေသာ္လည္းေကာင္း၊ စာခ်ဳပ္ျဖင့္မဟုတ္သည့္ စံသတ္မွတ္ခ်က္ မ်ားတြင္ေသာ္လည္းေကာင္း ကုလသမဂၢႏွင့္ ေဒသဆုိင္ရာ အစုိးရအဖြဲ႕အစည္းမ်ားမွ သေဘာတူလက္ခံထားၾက ပါသည္။ ေအာက္ပါ အျပည္ျပည္ဆုိင္ရာ စံႏႈန္းမ်ားသည္ တရား႐ံုးေရွ႕ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္ကုိ လက္ေတြ႔အေကာင္ အထည္ေဖာ္ေဆာင္မႈအတြက္ က်င့္သုံးရန္အတြက္ျဖစ္သည္။ ၁.၁။ တရားလက္လြတ္ထိန္းသိမ္းျခင္းမွ လြတ္ေျမာက္ခြင့္ႏွင့္ လြတ္လပ္ခြင့္

လူသားတုင ိ ္းတြင္ တရားလက္လြတ္ သု႔မ ိ ဟုတ္ ဥပေဒႏွင့္မညီေသာ လြတ္ေျမာက္ခြင့္ လက္လြတဆ ္ ံုး႐ႈံးျခင္းမွ

လြတ္လပ္ခြင့္ရွိသည္။35 ယင္းအခြင့္အေရးကုိ ကာကြယ္ရန္ အျပည္ျပည္ဆုိင္ရာ စံခ်န္စံႏႈန္းမ်ားမွ ရွင္းလင္းထားသည္ မွာ လူတစ္ဦး၏ လြတ္လပ္ျခင္းကုိ ဥပေဒမွျပ႒ာန္းခ်မွတ္ထားသည့္ လုပ္ထုံးလုပ္နည္းမ်ားအရေသာ္လည္းေကာင္း၊ ၎တို႔အေပၚအေျခခံ၍ေသာ္လည္းေကာင္း ဥပေဒႏွင့္အညီသာ ကန္႔သတ္မႈျပဳႏုိင္ပါသည္။36 ဖမ္းဆီးျခင္းႏွင့္ ထိန္း သိမ္းျခင္းကုိ လႊမ္းမု​ုိးသည့္ ျပည္တြင္းဥပေဒမ်ားသည္ အျပည္ျပည္ဆုိင္ရာဥပေဒမ်ားႏွင့္ လုိက္ေလ်ာညီေထြမႈရွိရ မည္။

37

မည္သည့္လြတ္ေျမာက္ခြင့္ကုိ လက္လြတ္ဆုံးရံႈးျခင္းကု​ုိမဆု​ုိ ေအာက္ေဖာ္ျပပါ ေယဘုယ်အေျခခံ သေဘာ

တရားမ်ားကုိ ေလးစားလုိက္နာသင့္သည္

က) ဥပေဒႏွင့္ညီညြတ္မႈ (legality)

ခ) တရားဝင္ျဖစ္ျဖင္းျခင္း (legimaticy)

ဂ) လုိအပ္ခ်က္ႏွင့္ ေၾကာင္းက်ိဳးဆီေလ်ာ္ျခင္း (necessity and reasonableness)

ဃ) အခ်ိဳးက်က်ျဖစ္ျခင္း (proportionality)

စ) လူ႔အခြင့္အေရး ကာကြယ္ေစာင့္ေရွာက္မႈ၊ အထူးသျဖင့္ လူတစ္ဦး၏လြတ္ေျမာက္ခြင့္ႏွင့္ လံုျခံဳမႈ

34 Report of the Special Rapporteur on the question of torture and other cruel, inhuman or degrading treatment or punishment, UN Doc. A/57/173, 2 July 2002, para.18. 35 WGAD Principles and Guidelines. para.19; UDHR. Article 9; The International Court of Justice has stated that “wrongfully to deprive human beings of their freedom and to subject them to physical constraint in conditions of hardship is in itself manifestly incompatible with the principles of the Charter of the United Nations, as well as with the fundamental principles enunciated in the Universal Declaration of Human Rights”, United States Diplomatic and Consular Staff in Tehran (United States of America v. Iran), Judgments, I.C.J. Reports 1980, p. 42, para.91. 36 Principle 2 of the Body of Principles for the protection of All Forms of Detention or Imprisonment; ICCPR, Article 9(1); African Charter on Human and Peoples’ Rights, article 6; American Convention on Human Rights, article 7; ECHR, section 5(1); see Article 37(b) of CRC. 37 E.g., Human Rights Committee, General Comment 35, UN Doc. CCPR/C/GC/35 (2014) para.44 ; A v. Australia, Human Rights Committee, UN Doc. CCPR/C/59/D/560/1993 (1997) para.9.5; European Court of Human Rights: Bozano v. France (Application No. 9990/82), Judgment of 18 December 1986, para.54; Medvedyev and Others v. France ( Application No 3394/03), Judgment of the Grand Chamber Judgment of 29 March 2010, paras. 79-80; Inter-American Court of Human Rights Judgment of 21 January 1994, paras. 46-47; Alfonso Martin Del Campo Dodd v. Mexico (12.228, Report 117/09), Inter-American Commission (2009) para.22, Working Group on Arbitrary Detention, Basic Principles and Guidelines on remedies and procedures on the right of anyone deprived of their liberty to bring proceedings before a court, para.12.

Handbook on Habeas Corpus in Myanmar

| 11

အခြင့္အေရး၊ တရားလက္လက္လြတ္ထိန္းသိမ္းမႈမွ ကင္းေဝးခြင့္ႏွင့္ ထိေရာက္ေသာ ကုစားမႈ။38

တရားလက္လြတ္ထိန္းသိမ္းျခင္းအား တားျမစ္ခ်က္ႏွင့္စပ္လ်ဥ္း၍ 'တရားလက္လြတ္' ဟူသည့္ အသုံး

အႏႈန္းကုိ က်ယ္က်ယ္ျပန္႔ျပန္႔ အနက္ဖြင့္သင့္ျပီး ၎တြင္ သင့္ေလ်ာ္မႈကင္းမဲ့ျခင္း၊ တရားမွ်တမႈ မရွိျခင္း၊ ႀကိဳတင္ ခန္႔မွန္းမႈမျပဳႏုိင္ျခင္းႏွင့္ ထုိက္တန္ေသာဥပေဒဆုိင္ရာလုပ္ငန္းစဥ္ ကင္းမဲ့ျခင္းစသည္တုိ႔ ပါဝင္ေနေၾကာင္း နားလည္ သင့္ပါသည္။39

ႏုိင္ငံတကာစံခ်ိန္စံႏႈန္းမ်ားတြင္ လြတ္ေျမာက္ခြင့္ကုိ လက္လြတ္ဆုံးရႈံးျခင္းခံရသည့္ ျပည္သူမ်ား၏ အခြင့္

အေရးမ်ားကုိ အေသးစိတ္ေဖာ္ျပထားပါသည္။ ထုိအခ်က္မ်ားအထဲတြင္ တရားလက္လြတ္ ျပဳမူမႈမွ ကာကြယ္ေရး အေနျဖင့္ ဖမ္းဆီးခံရသူမည္သူမဆုိတြင္ ဖမ္းဆီးခ်ိန္၌ ၎အားမည္သည့္ အေၾကာင္းရင္းေၾကာင့္ ဖမ္းဆီးေၾကာင္း သိရွိပုိင္ခြင့္ရွိျပီး ရာဇဝတ္မႈႏွင့္ စြဲခ်က္ တင္ပါက မည္သည့္စြဲခ်က္ျဖစ္ေၾကာင့္ ခ်က္ခ်င္း အသိေပးရမည္။40 လြတ္ေျမာက္ခြင့္ကုိ ခ်ိဳးေဖာက္မႈမ်ားဆုိင္ရာ သာဓကမ်ား

လြတ္ေျမာက္ခြင့္ကုိ အာမခံခ်က္ေပးျပီး တရားလက္လြတ္ေဆာင္ရြက္မႈကုိ တားျမစ္ေပး

သည့္ အျပည္ျပည္ဆုိင္ရာဥပေဒကုိ ခ်ဳိးေဖာက္မႈျပဳႏုိင္သည့္ ဥပေဒႏွင့္မညီေသာ ထိန္းသိမ္းျခင္း အေျခ အေနမ်ားဆုိင္ရာ အခ်ိဳ႕ေသာ သာဓကမ်ားမွာ•

ဥပေဒမွ ဝရမ္းထုတ္ရန္ သတ္မွတ္လ်က္ပင္ ဝရမ္းမပါဘဲ လူတစ္ဦးအားဖမ္းဆီးျခင္း၊

•

လူတစ္ဦးသည္ ရာဇဝတ္ျပစ္မႈတစ္ခုက်ဴးလြန္သည္ဟု မသကၤာမႈျဖင့္ ဖမ္းဆီးခံရျပီး တရား သူၾကီး မ်က္ေမွာက္သုိ႔ ခ်က္ခ်င္း မယူေဆာင္ျခင္း၊41

•

လူတစ္ဦးသည္ ႏုိင္ငံေတာ္၏ သေဘာတူညီခ်က္ အရျဖစ္ေစ၊ ၎အားျဖင့္ျဖစ္ေစ ထိန္းသိမ္း ခံရျပီး ထုိပုဂၢိဳလ္၏ ထိန္းသိမ္းမႈဆုိင္ရာအခ်က္မ်ားႏွင့္/သုိ႔မဟုတ္ ထုိပုဂၢိဳလ္၏ ကံၾကမၼာ၊ သုိ႔မ ဟုတ္ တည္ရွိသည့္ေနရာသည္ ျငင္းပယ္မႈ သုိ႔မဟုတ္ ဖုန္းဖိထားမႈ ျပဳခံရျပီး ဥပေဒကာကြယ္မႈ ျပင္ပတြင္ ထားရွိမႈခံရျခင္း၊

•

လူတစ္ဦးသည္ လြတ္လပ္စြာထင္ျမင္ခြင့္ႏွင့္ ထုတ္ေဖာ္ခြင့္ တစ္ခုတည္းေၾကာင့္ ဖမ္းဆီးထိန္းသိမ္း ခံရျခင္း၊

•

လူတစ္ဦးသည္ သိသာထင္ရွားစြာ တရားမွ်တမႈမရွိဘဲ တရားစီရင္ခံရျပီး အက်ဥ္းခ်ခံရျခင္း၊

•

အက်ဥ္းခ်ခံရသည့္ လူတစ္ဦးသည္ ဥပေဒအရ ေထာင္ဒဏ္သက္တမ္းကုန္းဆုံးျပီး သုိ႔မဟုတ္ ထုိသူ၏ လြတ္ေျမာက္ခြင့္ကုိ တရား႐ုံးမွ အမိန္႔ခ်မွတ္ျပီးျဖစ္ေစကာမူ ၎အား လြတ္ေျမာက္ခြင့္ မေပးျခင္း။

42

38 See inter alia, Inter-American Court of Human Rights: Judgment of 21 January 1994, Gangaram- Panday v. Suriname, Series C No. 16, paras. 46-47; Judgment of 8 July 2004, Gómez Paquiyauri Brothers v. Peru, Series C No. 110, para.83; Judgment of 27 November 2003, Maritza Urrutia v. Guatemala, Series C No. 103, para.65; Judgment of 18 September 2003, Bulacio v. Argentina, Series C No. 100, para.125; and Judgment of 7 June 2003, Juan Humberto Sánchez v. Honduras, Series C No. 99, para.78. See: European Court of Human Rights: Brannigan and McBride v. United Kingdom, Application Nos. 14553/89; 14554/89, Judgment of 26 May 1993, para.48; Brogan and others v. United Kingdom, Application Nos. 11209/84, 11234/84, 11266/84, 11386/85, Judgment of 29 November 1988, para.32; Günay and others v. Turkey, Application No. 31850/96, Judgment of 27 September 2001, para.22 Murat Sakik and others v. Turkey, Application Nos. 23878/94; 23879/94; 23880/94; 23881/94; 23882/94; 23883/94, Judgment of 26 November 1997, para.44; Chahal v. United Kingdom, Application No. 22414/93, Judgment of 15 November 1996, para.118. 39 Human Rights Committee, General Comment 35, UN Doc. CCPR/C/GC/35(2014) para.12; Communication No.458/1991, A.W. Mukong v. Cameroon, UN. Doc. CCPR/C/51/D/458/1991, 21 July 1994. 40 Article 9(2) of the ICCPR; Principle 10 of the Body of Principles for the Protection of All Persons under any Form of Detention or Imprisonment. 41 Inter-American Court of Human Rights: Tibi v. Ecuador, Judgment of 7 September 2004, para.103. 42 Human Rights Committee, General Comment 35, UN Doc. CCPR/C/GC/35 (2014) §§ 17 and 11; Communication No. 132/1982, M. Jaona v. Madagascar (Views adopted on 1 April 1985), in UN Doc. GAOR, A/40/40, p. 186, para.14.

12 | Handbook on Habeas Corpus in Myanmar

ထပ္မံျဖည့္စြက္ရေသာ္ လြတ္ေျမာက္ခြင့္ လက္လြတ္ဆုံးရံႈးျခင္းခံရသူအားလုံးကုိ ၎တုိ႔၏ အခြင့္အေရး

မ်ားအား အသိေပးအေၾကာင္းၾကားရာမည္ျဖစ္ျပီး ၎တြင္ ထုိသူတုိ႔၏အၾကံျပဳခ်က္ ရပုိင္ခြင့္၊ ထုိသူတုိ႔၏ ထိန္းသိမ္းမႈ သည္ ဥပေဒႏွင့္ညီညြတ္မႈရွိ၊မရွိ (legality)ကုိ စိန္ေခၚပုိင္ခြင့္ႏွင့္ ေဖာ္ထုတ္ ေမးျမန္းရာကာလ တုိ႔၏အခြင့္အေရးမ်ား စသည့္အေၾကာင္းအရာမ်ား ပါဝင္သည္။43 ထုိ႔အျပင္ ၎တို႔ ၏ အခြင့္အေရးကုိ ကာကြယ္မႈျပဳရန္ လြတ္ေျမာက္ခြင့္ လက္လြတ္ဆုံးရံႈးျခင္းခံရသူမ်ားသည္ ေရွ႕ေနအကူအညီရပုိင္ခြင့္၊ ေရွ႕ေနထံ ခ်ဥ္းကပ္ပုိင္ခြင့္ႏွင့္ ေရွ႕ေနႏွင့္ လွ်ိဳ႕ဝွက္ ဆက္သြယ္မႈျပဳႏုိင္ခြင့္ အစရွိသည့္ အခြင့္အေရးမ်ားရရွိႏုိင္ရမည္။

44

ထိန္းသိမ္းခံရသူမ်ားသည္ ျပင္ပကမာၻႏွင့္ ဆက္သြယ္ခြင့္ရွိရမည္ျဖစ္ျပီး ၎တုိ႔အား ထိန္းသိမ္းမႈကုိ တရား

ဥပေဒဆုိင္ရာ ရည္ရြယ္ခ်က္ႏွင့္ ေလ်ာ္ညီေသာေၾကာင္းက်ိဳးသင့္ အေျခအေနျဖင့္သာ ေဆာင္ရြက္ရမည္။45 မည္သူ မဆုိကုိ လွ်ိဳ႕ဝွက္ထိန္းသိမ္းမႈမျပဳရန္ ႏုိင္ငံေတာ္မွ အာမခံရမည္46 ျဖစ္ျပီး ထိန္းသိမ္းခံရသူမ်ားကုိ တရားဝင္သတ္မွတ္ ထားသည့္ ထိန္းသိမ္းရာေနရာတြင္သာ ထားရွိရမည္။47

ဖမ္းဆီးခံရသူ မည္သူမဆုိသည္ မိမိအား ဖမ္းဆီးသြားေၾကာင္းကုိေသာ္လည္းေကာင္း၊ မည္သည့္ေနရာသုိ႔

ေခၚေဆာင္သြားေၾကာင္းကုိ ေသာ္လည္းေကာင္း ျပင္ပကမာၻရွိ တစ္စုံတစ္ေယာက္အား အသိေပးပုိင္ခြင့္ရွိရမည္။48 ထိန္းသိမ္းခံရသူမ်ားသည္ ရဲစခန္းတြင္ ထိန္းသိမ္းခံရသူျဖစ္ေစ သု​ုိ႔မဟု​ုတ္ ရမာန္ျဖင့္ အမႈစစ္ေဆးရန္ ဆု​ုိင္းငံ့ထားခံရ သူျဖစ္ေစ မိမိတုိ႔မိသားစုႏွင့္ မိတ္ေဆြမ်ားအား ဧည့္ေတြ႔ႏုိင္ခြင့္ႏွင့္ ၎တုိ႔ႏွင့္ ဆက္သြယ္မႈျပဳရန္ ေၾကာင္းက်ဳိးသင့္ ေသာ အသုံးအေဆာင္မ်ား ရရွိႏုိင္ခြင့္ တုိ႔ရွိရမည္။49

ျပင္ပကမာၻႏွင့္ ခ်ိတ္ဆက္မႈမရရွိေစသည့္ ထိန္းသိမ္းမႈသည္ ႏွိပ္စက္ျခင္းႏွင့္ အျခားေသာ အႏုိင္အထက္

ျပဳျခင္းတုိ႔ကုိျဖစ္ေစျပီး ေပ်ာက္ကြယ္သြားေစျခင္းကုိလည္း တြန္းအားေပးပါသည္။ အေျခအေနအေပၚမူတည္၍ တစ္ ကု​ုိယ္တည္းထိန္းသိမ္းမႈသည္ပင္ ႏွိပ္စက္မႈ သုိ႔မဟုတ္ ရက္စက္ၾကမ္းၾကဳတ္ျပီး လူမဆန္ေသာ သုိ႔မဟုတ္ အရွက္ရ ေစေသာ ဆက္ဆံမႈမ်ိဳး အစရွိသည္တို႔ကုိ တားျမစ္ထားသည့္အခ်က္အား ခ်ိဳးေဖာက္မႈႏွင့္ ညီမွ်ပါသည္။50

43 E.g., Body of Principles for the Protection of All Persons under any Form of Detention or Imprisonment, principle 17. Human Rights Committee, General Comment No. 35, Article (Liberty and Security of Person). UN Doc: CCPR/C/GC/35. Para.35. 44 E.g., Body of Principles for the Protection of All Persons under any Form of Detention or Imprisonment, principle 17. Human Rights Committee, General Comment No. 35, Article (Liberty and Security of Person). UN Doc: CCPR/C/GC/35. Para.35. 45 Article 17(2)(d) of the Convention on Enforced Disappearance, Rule 26 of the Bangkok Rules; Principle 19 of the Body of Principles, Guidelines 20 and 31 of the Robben Island Guidelines; See Rule 38 of the CoE Rules on remand in custody, Rules 99 and 24 of the European Prison Rules. 46 El-Masri v. the former Yugoslav Republic of Macedonia (39630/09), European Court Grand Chamber (2012) §§200-204, 230-241; UN Mechanisms Joint Study on secret detention, UN Doc. A/HRC/13/42 (2010) §§17-35; CAT Concluding Observations: USA, UN Doc. CAT/C/USA/CO/2 (2006) §17; Syria, UN Doc. CAT/C/SYR/CO/1 (2010) §15; Israel, UN Doc. CAT/C/ISR/CO/4 (2009) §26; UN General Assembly resolution 65/205, §21. 47 Article 17(2)(c) of the Convention on Enforced Disappearance; Article XI of the Inter American Convention on Disappearance; Article 10(1) of the Declaration on Disappearance; Section M(6)(a) of the Principles on Fair Trial in Africa; Principle III(1) of the Principles on Persons Deprived of Liberty in the Americas; HRC General Comment 20, §11; Special Rapporteur on Torture, UN Doc. E/CN.4/2003/68 (2002) §26(e); See Bitiyeva and X v. Russian Federation (57953/00, 37392/03), European Court (2007) §118. 48 Committee Against Torture, General Comment 2, §13; Guideline 3 para.43(e) of the Principles and Guidelines on the Access to Legal Aid in Criminal Justice Systems; Principle 16(1) of the Body of Principles for the Protection of All Persons under Any form of Detention or Imprisonment, CoE Committee of Ministers Recommendation (2012) at 12, Appendix §15.2. 49 Article 17(2)(d) of the Convention on Enforced Disappearance; Article 17(5) of the Migrant Workers Convention; Article 16(2) of the Arab Charter; Rules 26-28 of the Bangkok Rules; Guideline 31 of the Robben Island Guidelines; Rule 92 of the Standard Minimum Rules; Section M(2)(e) of the Principles on Fair Trial in Africa; Principle V of the Principles on Persons Deprived of Liberty in the Americas; Rules 24 and 99 of the European Prison Rules, Regulation 100(1) of the ICC Regulations; CPT 2nd General Report, CPT/Inf (92) 3, §51; Nuri Özen and Others v. Turkey (15672/08 et al), European Court (2011) §59. 50 Inter-American Court: Cantoral-Benavides v. Peru (2000) §83; Chaparro Álvarez and Lapo Íñiguez v. Ecuador (2007) §§166-172.

Handbook on Habeas Corpus in Myanmar

| 13

ႏွိပ္စက္ညႇင္းပမ္းမႈႏွင့္ အျခားရက္စက္ၾကမ္းၾကဳတ္ျပီး လူမဆန္ေသာ၊ သုိ႔မဟုတ္ အရွက္ရေစေသာ ဆက္

ဆံမႈ သုိ႔မဟုတ္ အျပစ္ေပးမႈမ်ားကုိ ကာလအစဥ္အတြက္ လုံးလုံးတားျမစ္ထားပါသည္။51 ထိန္းသိမ္းခံရစဥ္အတြင္း မညွာမတာျပဳမူခံရသူ မည္သူမဆုိ ထိေရာက္ေသာကုစားမႈရရွိျပီး ထိန္းသိမ္းမႈေနရာ၏ အုပ္ခ်ဳပ္မႈအတြက္ တာဝန္ရွိ အာဏာပုိင္မ်ားထံျဖစ္ေစ၊ ရာထူးပုိၾကီးေသာ သက္ဆုိင္ရာအားဏာပုိင္ထံျဖစ္ေစ၊ တုိင္ၾကားမႈကုိျပန္လည္ ဆန္းစစ္ ခြင့္အာဏာရွိျပီး ေလ်ာ္ေၾကးအပါအဝင္ ကုစားမႈမ်ားကုိ စီစဥ္ေပးႏုိင္သူမ်ားထံျဖစ္ေစ တုိင္ၾကားမႈျပဳႏုိင္သည္။52 ထုိ ကဲ့သုိ႔ေသာ ျပဳမူဆက္ဆံမႈမ်ားအတြက္ စြပ္စြဲခ်က္မ်ားကုိ မဆုိင္းမတြ လြတ္လြပ္စြာ ဘက္လုိက္မႈမရွိဘဲလ်က္ ေသ ခ်ာစြာ စုံစမ္းစစ္ေဆးမႈေဆာင္ရြက္ေပးရမည္။

53

လြတ္ေျမာက္ပုိင္ခြင့္ကုိ ကာကြယ္ေပးရန္၊ တရားလက္လြတ္ ထိန္းသိမ္းမႈကုိ တားျမစ္ေစရန္ႏွင့္ အျခားေသာ

လူ႔အခြင့္အေရးခ်ိဳးေဖာက္မႈမ်ား အစရွိသည္တုိ႔အတြက္ ႏုိင္ငံတကာစံႏႈန္းမ်ားမွ သတ္မွတ္ထားသည္မွာ ထိန္းသိမ္းမႈ အားလုံးသည္ အမိန္႔အရေဆာင္ရြက္ရမည္ သုိ႔မဟုတ္ တရားစီရင္ေရး အာဏာပုိင္၏ ထိေရာက္ေသာ ထိန္းကြပ္မႈအရ ေဆာင္ရြက္ရမည္။54 ႏုိင္ငံတကာစံႏႈန္းမ်ားမွ သတ္မွတ္ခ်က္အရ ဖမ္းဆီးျခင္း သုိ႔မဟုတ္ ထိန္းသိမ္းျခင္းခံရသူ မည္ သူမဆုိကုိ မဆုိင္းမတြ လြတ္လပ္ျပီး ဘက္မလုိက္သည့္တရားစီရင္ေရး အာဏာပုိင္ မ်က္ေမွာက္သုိ႔ ေခၚေဆာင္လာရ မည္ ျဖစ္သည္။

55

လြတ္ေျမာက္မႈရပုိင္ခြင့္ႏွင့္ အျပစ္ကင္းစင္ေၾကာင္း ယူဆခ်က္တုိ႔အရ ရာဇဝတ္ျပစ္မႈျဖင့္ စြဲခ်က္တင္ ခံရ

သူသည္ ႐ုံးတင္စစ္ေဆးမႈကုိ ေစာင့္ဆုိင္းစဥ္ကာလအတြင္း ထိန္းသိမ္းမႈမျပဳရဟု ထင္မွတ္ဖြယ္ ျဖစ္သည္။56 သုိ႔ျဖစ္၍ ဥပေဒႏွင့္အညီဖမ္းဆီးမႈျပဳျပီးေနာက္ တရား႐ုံးသုိ႔ေခၚေဆာင္လာခ်ိန္တြင္ တရား႐ုံးအေနျဖင့္ ရာဇဝတ္ျပစ္မႈအရ ႐ုံးတင္စစ္ေဆးရန္ ဆုိင္းငံ့ထားေသာ လူတစ္ဦးအား ယင္းသက္ဆုိင္ရာ အမႈအေျခအေနအရ ေၾကာင္းက်ိဳးသင့္ မွ်မွ် တတရွိကာ လုိအပ္ပါက ရမန္ယူႏုိင္ျပီး အခ်ိန္ကာလ တစ္ခုအတြင္း အက်ဥ္းခ်ထားႏုိင္သည္။57

တရား႐ုံးသည္ လူတစ္ဦးတစ္ေယာက္အားထိန္းသိမ္းမႈျပဳရန္ အမိန္႔ခ်မွတ္မႈဆုိင္ရာ လုိအပ္မႈ၊ ေၾကာင္းက်ိဳး

သင့္မႈႏွင့္ မွ်မွ်တတရွိမႈတုိ႔ကုိ ထည့္သြင္း စဥ္းစားရာတြင္ အမႈတစ္ခုႏွင့္တစ္ခုအား (case-by-case) ခ်ဥ္းကပ္သည့္ နည္းကုိ အျမဲတမ္းက်င့္သုံးသင့္သည့္။ ထိုၾကီးမားသည့္အႏၲရာယ္ကုိ တည္ေဆာက္ရသည့္ တာဝန္သည္ တရားစြဲ အာဏာပုိင္ (သို႔မဟုတ္ ျပည္တြင္းဥပေဒစနစ္၊ စုံစမ္းစစ္ေဆးေရး တရားသူၾကီးႏွင့္အတူ) အေပၚမူတည္ျပီး ၎သည္ ထိန္းသိမ္းမႈေလွ်ာ့ခ်ျခင္းျဖင့္ သက္သာေစႏုိင္မည္မဟုတ္ပါ။58

51 Body of Principles for the Protection of All Persons under any Form of Detention or Imprisonment, principle 6. 52 Ibid. Principle 33(1). 53 Article 8 of the UDHR; Articles 2 and 7 of the ICCPR; Human Rights Committee General Comment 31 paras. 15-16; Convention against Torture and Other Cruel, Inhuman or Degrading Treatment or Punishment, G.A. res. 39/46, [annex, 39 U.N. GAOR Supp. (No. 51) at 197, U.N. Doc. A/39/51 (1984)], entered into force June 26, 1987. Articles 12-14. 54 Principle 4 of the Body of Principles for the Protection of All Persons under Any Form of Detention or Imprisonment; UN General Assembly resolution 65/205, §20); UN Human Rights Council resolution 15/18, §4(c); UN Commission on Human Rights resolution 2005/27, §4(c). 55 Article 9(3) of the ICCPR and (applicable to people arrested in connection with a criminal charge); Article 10(1) of the Declaration on the Protection of All Persons from Enforced Disappearance; Committee on the Rights of the Child, General Comment 10, UN Doc. CRC/C/GC/10 (2007) para.83; See Principles 4 and 11(1) of the Body of Principles for the Protection of All Persons Under Any Form of Detention or Imprisonment. 56 Article 9(3) of the ICCPR; Article 37(b) of the CRC; Principle 39 of the Body of Principles for the Protection of All Persons under Any Form of Detention or Imprisonment. 57 Article 9(3) of the ICCPR; Article 37(b) of the CRC; Principle 39 of the Body of Principles for the Protection of All Persons under Any Form of Detention or Imprisonment; Human Rights Committee General Comment 35, UN Doc CCPR/C/GC/35 (2014) para.12. 58 E.g, Rule 8(2) of the Council of Europe Rules for the Use of Remand in Custody, the Conditions in which it Take Place and the Provision of Safeguards against Abuse, Committee of Ministers of the Council of Europe Recommendation (2006) 13.

14 | Handbook on Habeas Corpus in Myanmar

တရားစီရင္ျခင္းမတုိင္မီ ထိန္းသိမ္းျခင္းႏွင့္ အာမခံျခင္း

ထိန္းသိမ္းမႈဆုိင္ရာ တရား႐ုံး၏စိစစ္ခ်က္ႏွင့္ အာမခံျခင္းတုိ႔တြင္ ေအာက္ပါအခ်က္မ်ားကုိ

ထည့္သြင္းစဥ္းစားရပါမည္။ •

ျပစ္မႈက်ဴးလြန္ေၾကာင္း စြပ္စြဲခ်က္၏ သေဘာသဘာဝ၊ ေလးနက္မႈႏွင့္ အေျခအေနမ်ား၊

•

ျဖစ္ႏိုင္ေခ်ရွိေသာ ျပစ္ဒဏ္မ်ား၏ သေဘာသဘာဝႏွင့္ ျပင္းထန္မႈ (တရားစြဲခံရသည့္ ရာဇဝတ္ျပစ္မႈ ဆုိင္ရာ ျပစ္မႈထင္ရွားစီရင္ျခင္းအေပၚ ျဖစ္ႏုိင္ေခ်ရွိေသာ ျပစ္ဒဏ္သည္ ေထာင္ဒဏ္ကာလ မပါဝင္ ပါက သက္ဆုိင္ရာပုဂၢိဳလ္ကုိ လြတ္ေပးရမည္)။

•

စြပ္စြဲခံရသည့္တရားခံသည္ ထြက္ေျပးတိမ္းေရွာင္ေနျခင္း အႏၲရာယ္

•

စြပ္စြဲခံရသည့္တရားခံသည္ သက္ေသအား ႐ႈပ္ေထြးေစျခင္း အႏၲရာယ္၊

•

သက္ေသမ်ားႏွင့္ ဝင္ေရာက္ စြတ္ဖက္ ျခင္းအပါအဝင္ စြပ္စြဲခံရသည့္တရားခံသည္ ျပစ္မႈ ျပန္လည္ က်ဴးလြန္ျခင္း အႏၲရာယ္59၊

•

အမႈတစ္ခုရွိ အခက္အခဲမ်ားကုိ ေျဖရွင္းႏုိင္ဖြယ္ျဖစ္သည့္ အာမခံေၾကာင့္ အေျခအေနအရ လႊတ္ေပး ရသည့္ဥပမာ အပါအဝင္ အျခားေသာေဆာင္ရြက္ခ်က္မ်ား ရရွိႏုိင္ျခင္းႏွင့္ သင့္ေလ်ာ္မႈရွိျခင္း၊ ထိန္း သိမ္းမႈတုိေတာင္းေစျခင္း60

တရားလက္လြတ္ထိန္းသိမ္းျခင္းဆုိင္ရာ ကုလသမဂၢအလုပ္မႈေဆာင္အဖြဲ႕ (WGAD)၊ ႏုိင္ငံေတာ္မ်ားအား

တရားလက္လြတ္ထိန္းသိမ္းျခင္းမွ တားျမစ္ရန္ေသာ္လည္းေကာင္း၊ ႏုိင္ငံတကာစံႏႈန္းမ်ားႏွင့္ မကုိက္ညီသည့္ လြတ္ ေျမာက္မႈရရွိပိုင္ခြင့္ကုိ ခ်ဳိးေဖာက္ျခင္းဆုိင္ရာ အမႈကိစၥမ်ားကုိ စုံစမ္းစစ္ေဆးရန္ ေသာ္လည္းေကာင္း ကူညီေပးမည့္ တရားဝင္အမိန္႔ရရွိထားသည့္ ကုလသမဂၢပညာရွင္အဖြဲ႕မွ ေလးေလးနက္နက္ေဖာ္ျပသည္မွာ အၾကမ္းဖက္မႈလႈပ္ရွား မႈႏွင့္ဆက္ႏႊယ္မႈျပဳျခင္းကိစၥရပ္မ်ား အပါအဝင္ လြတ္ေျမာက္ခြင့္ လက္လြတ္ဆုံးရံႈးျခင္းျခင္းခံေနရသည့္ လူသား အားလုံးသည္ တရား႐ုံးေရွ႕ေတာ္သြင္း စာခၽြန္ေတာ္ဆုိင္ရာ ထိေရာက္ေသာအခြင့္အေရး ခံစားပိုင္ခြင့္ရွိရမည္။61 ၁.၂။ ထိန္းသိမ္းျခင္းဆုိင္ရာ တရားဥဥပေဒႏွင့္ညီညြတ္ျခင္းကုိ စိန္ေခၚႏုိင္ခြင့္

လူသားအားလုံးသည္ ဥပေဒႏွင့္အညီ ထိန္းသိမ္းမႈအတြက္ ေႏွာင့္ေႏွးမႈ မရွိဘဲ တရားရုံးမွ ဆုံးျဖတ္ခ်က္ကုိ

ရပုိင္ခြင့္ရွိျပီး အထက္ေဖာ္ျပပါ ႏုိင္ငံတကာဥပေဒအရ ၎ထိန္းသိမ္းမႈသည္ တရားဥပေဒႏွင့္မညီပါက လြတ္ေျမာက္ ခြင့္ရွိသည္။62 ယင္းအခြင့္အေရးကုိ တရားရုံးေရွ႕ေတာ္သြင္း စာခၽြန္ေတာ္ လုပ္ထုံးလုပ္နည္း သုိ႔မဟုတ္ အျခားတူ ညီေသာ တရားစီရင္ေရးကုစားမႈမ်ားႏွင့္ တူညီေသာထိေရာက္မႈျဖင့္ amparo စာခၽြန္ေတာ္ကဲ့သုိ႔ပင္ က်င့္သုံးပါ 59 Human Rights Committee: Views of 23 July 1990, Hugo van Alphen v. The Netherlands, Communication No. 305/1988, para.5.8; Views of 5 November 1999, Aage Spakmo v. Norway, Communication No. 631/1995, para.6.3; Views of 21 July 1994, Albert Womah Mukong v. Cameroon, Communication No. 458/1991, para.9.8; and Views of 3 April 1997, A [name deleted] v. Australia, Communication No. 560/1993, para.9.2. 60 Patsuria v. Georgia, (30779/04) European Court of Human Rights, (2007) para.71; Rule 7(c ) of the Council of Europe Rules for the Use of Remand in Custody, the Conditions in which it Take Place and the Provision of Safeguards against Abuse, Committtee of Ministers of the Council of Europe Recommendation. 61 WGAD, UN Doc. A/HRC/10/21 (2009) §§53, 54(e)-(f). 62 ICCPR, article 9(4); Convention on Enforced Disappearance, article 17(2)(f); Migrant Workers Convention, article 16(8); Body of Principles for the Protection of All Persons under Any Form of Detention or Imprisonment, principle 32(1); American Convention on Human Rights, article 7(6); American Declaration of the Rights and Duties of Man, principles XXV; Arab Charter on Human Rights, article 14(6); ECHR, article 5(4); The Robben Island Guidelines, guideline 32; Principles and Guidelines on the Right to Fair Trial and Legal Assistance in Africa, section M(4) and (5).

Handbook on Habeas Corpus in Myanmar

| 15

သည္။63

ထိန္းသိမ္းျခင္းဆုိင္ရာ တရားဝင္မႈ ရွိ၊ မရွိ (lawfulness) စိန္ေခၚႏုိင္ခြင့္သည္ တရားသူၾကီး ေရွ႕ေမွာက္သုိ႔

ေခၚေဆာင္မႈအခြင့္ႏွင့္ ကြဲျပားရသည့္အေၾကာင္းမွာ ၎စိန္ေခၚခြင့္ကုိ အာဏာပုိင္မ်ားမွ အစျပဳျခင္းမဟုတ္ဘဲ ထိန္းသိမ္းခံရသူမွ အစျပဳ ထားေသာေၾကာင့္ျဖစ္သည္။ တရားရုံးတစ္ခုမ်က္ေမွာက္သုိ႔ ေခၚေဆာင္ခံရသည့္ ပုဂၢိဳလ္ တစ္ဦးအတြက္ အဆုိပါအခြင့္အေရးသည္ အရာမဝင္ပါ။ ထိန္းသိမ္းခံရသူ အားလုံးတြင္ တရား႐ုံးေရွ႕ေတာ္သြင္းစာ ခၽြန္ေတာ္ လုပ္ထုံးလုပ္နည္းအရ ၎တို႔အား ထိန္းသိမ္းျခင္းဆုိင္ရာ တရားဥပေဒႏွင့္ညီညြတ္ျခင္းအား စိန္ေခၚရန္ အခြင့္အေရးရွိသည္။ ယင္းလုံးထုံးလုပ္နည္း ေဆာင္ရြက္စဥ္အတြင္းတြင္ ထိန္းသိမ္းခံရသူ၏ တည္ရွိရာေနရာ၊ က်န္း မာေရး64 ႏွင့္ တရားဥပေဒႏွင့္အညီထိန္းသိမ္းျခင္းဆုိင္ရာ စသည္တုိ႔ကုိ ကုိင္တြယ္ေျဖရွင္းေပးပါသည္။

ျပည္တြင္း ဥပေဒေရးရာလုပ္ထုံးလုပ္နည္းမ်ား၏ မတူကြဲျပားမႈကုိ လူ႔အခြင့္အေရး စံႏႈန္းမ်ားက ထည့္သြင္း

စဥ္းစားေပးပါသည္။ ျပည္တြင္းစနစ္မ်ားသည္ တရားမွ်တမႈ၊ တရားဥပေဒစုိးမုိးေရးႏွင့္ လူ႔အခြင့္အေရးတုိ႔ကုိ ေလးစား လုိက္နာမႈစသည္တုိ႔ကုိ ပ့ံပုိးေပးႏုိင္မည့္ အနိမ့္ဆုံးစံႏႈန္းမ်ားကု​ုိသာ သတ္မွတ္ေပးထားသည္။ ICCPR ၏ အပု​ုိဒ္ ၉ (၄) တြင္ တရား႐ုံးေရွ႕ေတာ္သြင္း စာခၽြန္ေတာ္ကုိ ေအာက္ပါအတုိင္း ခ်ဲ႕ထြင္ေဖာ္ျပထားပါသည္။ ဖမ္းဆီးျခင္း သုိ႔မဟုတ္ ထိန္းသိမ္းျခင္းမွ လြတ္ေျမာက္ရန္ လက္လြတ္ဆုံး႐ံႈးျခင္းခံရသူ မည္သူမဆုိသည္ တရား႐ုံးေရွ႕ေမွာက္တြင္ တရားစီရင္ခြင့္ (proceedings) ရရွိရမည္ျဖစ္သည္။ သုိ႔မွသာ တရား႐ုံးမွ ေႏွာင့္ ေႏွးမႈမရွိဘဲ ထိန္းသိမ္းမႈသည္ ဥပေဒႏွင့္အညီ ျဖစ္၊ မျဖစ္ကုိ ဆုံးျဖတ္ေပးျပီး၊ အကယ္၍ တရားဥပေဒႏွင့္ အညီမျဖစ္ပါက ျပန္လည္လြတ္ေပးရန္ အမိန္႔ထုတ္ဆင့္ျခင္းျပဳရမည္။65

တရား႐ုံးတြင္ ထိန္းသိမ္းျခင္းဆုိင္ရာ တရားဝင္မႈ ရွိ၊မရွိ (lawfulness) ကုိ စိန္ေခၚႏုိင္ခြင့္သည္ မိမိကုိယ္ကုိ

ရပ္တည္ႏုိင္သည့္ လူ႔အခြင့္အေရးတစ္ရပ္ျဖစ္ျပီး ၎အား ျငင္းကြယ္ျခင္းသည္ လူ႔အခြင့္အေရးခ်ဳိးေဖာက္မႈ တစ္ရပ္ ပင္ ျဖစ္သည္။66 ၎သည္ ထိန္းသိမ္းခံရသူ၏ တည္ေနရာႏွင့္ က်န္းမာေရးအေျခအေနကုိ အဆုံးအျဖတ္ေပးျခင္းကုိ ေသာ္လည္းေကာင္း၊ လြတ္ျမာက္ခြင့္ကုိ လက္လြတ္ဆုံး႐ံႈးျခင္းေစသည့္ အာဏာပုိင္၏ အမိန္႔ထုတ္ဆင့္ျခင္း သုိ႔မ ဟုတ္ ေဆာင္ရြက္ခ်က္ကုိ ေဖာ္ထုတ္ရန္အတြက္ေသာ္လည္းေကာင္း နည္းလမ္းတစ္ခုလည္းျဖစ္သည္။

တရားႏွင့္အညီ တရားဝင္ထိန္းသိမ္းမႈကုိ တရား႐ုံးမွ ျပန္လည္ဆန္းစစ္ခြင့္ရရွိျခင္းမွာ အျပည္ျပည္ဆုိင္ရာ

ဓေလ့ထုံးတမ္းဥပေဒႏွင့္ အေထြေထြ၏ စံသတ္မွတ္ခ်က္ျဖစ္သည္။ သုိ႔ျဖစ္၍ ထိန္းသိမ္းျခင္း ခံရသည့္ျပည္သူမ်ား အတြက္ တရား႐ုံးေရွ႕ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္ဆုိင္ရာ အခြင့္အေရးသည္ ျပည္တြင္းဥပေဒအရ တရားဝင္ေဆာင္ ရြက္ေပးရမည့္အခ်က္ျဖစ္ျပီး အခ်ိန္တုိင္းအတြက္ အက်ဳံးဝင္ရပါမည္။ ဤတြင္ အေရးေပၚကာလႏွင့္ လက္နက္ကုိင္ ပဋိပကၡကာလမ်ားသည္လည္း အက်ဳံးဝင္ျပီး ICCPR သု​ုိ႔အဖြဲ႔ဝင္ႏုိင္ငံ မျဖစ္ေသးသည့္ ျမန္မာႏုိင္ငံကဲ့သုိ႔ေသာ ႏုိင္ငံ မ်ားအတြက္လည္း အက်ံဳးဝင္သည္။67 တရားရုံးေရွ႕ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္ဆုိင္ရာ အလုပ္အမႈေဆာင္အဖြဲ႔က ၎ ကဲ့သုိ႔ေသာ အမႈဆုိင္ရာေဆာင္ရြက္ခ်က္ကုိျဖစ္ေစႏုိင္ခြင့္သည္ ျငင္းဆန္ရန္ခြင့္မျပဳေသာ စံ (ေယဘုယ် အျပည္ျပည္ ဆုိင္ရာဥပေဒကုိ မလုိက္နာမေနရသည့္စံ jus cogens) ဟု ေဖာ္ျပပါသည္။68 63 UN General Assembly, Resolution 24.178, The right of amparo, Habeas corpus or other legal remedies to the same effect, UN Doc. A/RES/34/178, 17 December 1979, para.3; The UN Commission on Human Rights and its Sub-Commission on Prevention of Discrimination and Protection of Minorities called on all States “to establish a procedure such as habeas corpus by which anyone who is deprived of his or her liberty by arrest or detention shall be entitled to institute proceedings before a court, in order that the court may decide without delay on the lawfulness of his or her detention and order his or her release if the detention is found to be unlawful”, UN Commission on Human Rights Resolution 1992/35 and UN Sub-Commission on Prevention of Discrimination and Protection of Minorities Resolution 1991/15. 64 Declaration on the Protection of All Persons from Enforced Disappearances, article 9; Inter-American Convention on Forced Disappearance of Persons, article X; Principles and Guidelines on the Rights to a Fair Trial and Legal Assistance in Africa, Section M(5)(b). 65 ICCPR. Article. 9(4) 66 WGAD Principles and Guidelines. para.1. 67 Report of the Working Group on Arbitrary Detention, UN Doc. A/HRC/7/4, 10 January 2008, para.67; see also Human Rights Committee General Comment 29 para.16 and Human Rights Committee General Comment 35 para.67. 68 WGAD, UN Doc. A/HRC/27/47 (2014), para.6.

16 | Handbook on Habeas Corpus in Myanmar

ျပည္တြင္းတရားဥပေဒစနစ္မ်ားသည္ ထိန္းသိမ္းျခင္းဆုိင္ရာ တရားဝင္မႈ ရွိ၊ မရွိ (lawfulness) ကုိ စိန္ေခၚ

ႏုိင္ခြင့္အတြက္ အာမခံရမည္ျဖစ္ေၾကာင္း တရားလက္လြတ္ထိန္းသိမ္းမႈဆုိင္ရာ အလုပ္အမႈေဆာင္အဖြဲ႕မွ ရွင္းလင္း ထားပါသည္။ အျမင့္ဆုံးအဆင့္ရွိ ဥပေဒသည္ သင့္ေလ်ာ္ျပီး လက္လွမ္းမီသည့္ ကုစားမႈမ်ားကုိ ခ်က္ခ်င္းေဆာင္ ရြက္ေပးရန္ အာမခံေပးရပါမည္။ ႏုိင္ငံေတာ္အေနျဖင့္ ၎ကုိ လက္ေတြ႔က်င့္သုံးမႈ ျပဳျခင္းအားေသခ်ာေစရန္ ျပည္သူ အားလုံးအတြက္ထိေရာက္ျပီး လက္လွမ္းမီေသာ အခြင့္အေရးဆုိင္ရာ လုပ္ထုံးလုပ္နည္းမ်ားကုိ ေဖာ္ေဆာင္ျခင္းေသာ္ လည္းေကာင္း၊ လုိအပ္သည့္ လူသားအရင္းအျမစ္ႏွင့္ ေငြေၾကးအရင္းအျမစ္မ်ားကုိ ပ့ံပုိးေပးျခင္းေသာ္လည္းေကာင္း ေဆာင္ရြက္ေပးရမည္။69 ယင္းလုပ္ထုံးလုပ္နည္းမ်ားသည္ ႐ုိးရွင္းလ်င္ျမန္မ70 ႈ ရွိျပီး အခမဲ့ျဖစ္သင့္သည္။71 ယင္း လုပ္ထုံးလုပ္နည္းမ်ားကုိ ေႏွာင့္ေနးေစျခင္း သုိ႔မဟုတ္ ဟန္႔တားထားျခင္းႏွင့္ တရား႐ုံးေရွ႕ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္ ဆုိင္ရာ လုပ္ထံုးလုပ္နည္းကာလအတြင္း သက္ဆိုင္ရာ သတင္းအခ်က္အလက္မ်ားကုိ ေဖာ္ျပရန္ ျငင္းပယ္ျခင္းစသည္ တုိ႔ကုိျဖစ္ေစသည့္ အမႈေဆာင္မ်ားအတြက္ ျပစ္ဒဏ္မ်ားကုိ ဥပေဒမွ ခ်မွတ္ေပးသင့္သည္။72 ၁.၃။ ထိန္းသိမ္းျခင္းအား အဆက္မျပတ္ျပန္လည္ဆန္းစစ္ႏုိင္ခြင့္

ထိန္းသိမ္းခံရျပီး စြဲခ်က္တင္မႈ မရရွိေသးသူမ်ားႏွင့္ ျပစ္မႈဆုိင္ရာစြဲခ်က္ျဖင့္ ရမန္ေပးျခင္းခံရသူမ်ား အပါ

အဝင္ လြတ္ေျမာက္ခြင့္ကုိ လက္လႊတ္ဆုံး႐ံႈးျခင္းခံရသည့္ လူပုဂၢိဳလ္အားလုံးသည္ ၎တုိ႔၏ စဥ္ဆက္ျဖစ္ေနေသာ ထိန္းသိမ္းျခင္းအား တရား႐ုံးမွ ပုံမွန္ျပန္လည္ဆန္းစစ္မႈ ျပဳေစခြင့္ရွိသည္။ အကယ္၍ ထိန္းသိမ္းျခင္းသည္ ဥပေဒႏွင့္ ညီညြတ္မႈမရွိျခင္း၊ လုိအပ္မႈမရွိျခင္း၊ ေၾကာင္းက်ိဳးမသင့္ျခင္း သုိ႔မဟုတ္ မသင့္ေလ်ာ္ျခင္း ျဖစ္ပါက ၎တရား႐ုံးသည္ ထိန္းသိမ္းခံရသူအား လြတ္ျငိမ္းခြင့္အာဏာရွိသည္။73

ထိန္းသိမ္းျခင္းသည္ ကနဦးတြင္ ဥပေဒႏွင့္ညီညြတ္ျပီး အေျခအေနမ်ားအရ ယင္းထိန္းသိမ္းမႈအား လိုအပ္

မႈမရွိေတာ့ျခင္း၊ ေၾကာင္းက်ိဳးမသင့္ျခင္း သုိ႔မဟုတ္ မသင့္ေလ်ာ္မႈျခင္းျဖစ္ပါက ဥပေဒႏွင့္ ညီညြတ္မႈမရွိျခင္းစသည္တုိ႔ ျဖစ္သြားႏုိင္သည္။ WGAD မွ မီးေမာင္းထုိးျပသည္မွာ အစပုိင္းတြင္ တရားဥပေဒႏွင့္အညီ ထိန္းသိမ္းျခင္းတစ္ခုသည္ ပုံမွန္ျပန္လည္ဆန္းစစ္မႈ လစ္ဟင္းျခင္းေၾကာင့္ တရားလက္လြတ္ ျဖစ္လာႏုိင္သည္။74 လူတစ္ဦး၏ ထိန္းသိမ္းျခင္း အား တရား႐ုံးမွ အခါအားေလ်ာ္စြာ ျပန္လည္ဆန္းဆစ္ႏုိင္ေစခြင့္သည္ ထိန္းသိမ္းျခင္းခံရသူအားလုံး ခံစားသင့္သည့္ အခြင့္အေရးျဖစ္ျပီး ၎တြင္ ရာဇဝတ္မႈက်ဴးလြန္ထားသည္ဟု သံသယျဖင့္ ထိန္းသိမ္းျခင္းခံရျပီး စြဲခ်က္မတင္ေသး သူမ်ား အတြက္လည္းအက်ံဳးဝင္သည္။

75

အျပည္ျပည္ဆုိင္ရာ ဓေလ့ထုံးတမ္းဥပေဒႏွင့္အေထြေထြ အရ ထိန္းသိမ္းျခင္းဆုိင္ရာ တရားဝင္မႈ ရွိ၊မရွိ

(lawfulness) စိန္ေခၚႏုိင္ခြင့္ကုိ အခ်ိန္အားလုံးတြင္ ေလးစားရမည္ျဖစ္ျပီး အေရးေပၚကာလ သုိ႔မဟုတ္ လက္နက္ ကုိင္ပဋိပကၡ ကာလအတြင္းတြင္ပင္ အက်ံဳးဝင္ရမည္။ ဤအေျခခံသေဘာတရားကုိ ကုလသမဂၢ လူ႔အခြင့္အေရး 69 These and other standards regarding the right to challenge the legality of detention are set out in the Basic Principles and Guidelines on Remedies and Procedures on the Right of Anyone Deprived of His or Her Liberty by Arrest or Detention to Bring Proceedings before a Court, adopted by WGAD in April 2015, following a review of national and international standards and based on input and a global consultations involving governments, national human rights institutions, inter-governmental organizations, UN and regional human rights bodies and mechanisms, NGOs, and academics. They are hereafter referred to as the WGAD Basic Principles and Guidelines. WGAD Basic Principles and Guidelines Principle 2. 70 Human Rights Committee, Concluding Observations: Panama, UN Doc. CCPR/C/PAN/CO/3 (2008) §13. 71 WGAD Basic Principles and Guidelines, Guideline 9, para.94. See Principle 32(2) of the Body of Principles, which requires that the procedure be free of charge to individuals without adequate means. 72 International Convention on Enforced Disappearance, article 22(a); UN Mechanisms Joint Report on Secret Detention. UN Doc. A/HRC/13/42 (2010) §292(b). 73 WGAD Basic Principles and Guidelines: Principle 6; Body of Principles for the Protection of All Persons under Any Form of Detention or Imprisonment, principle 39; Council of Europe Rules on Remand in Custody, rule 17; Council of Europe Guidelines on human rights and counter-terrorism, guideline VIII; Rome Statute, article 60(3). 74 Opinions adopted by the Working Group on Arbitrary Detention, UN Doc. A/HRC/7/4/Add.1, 15 January 2008, pg 29-37, para.36. 75 Principle 39 of the Body of Principles, Rule 17 of the CoE Rules on remand in custody, Guideline VIII of the CoE Guidelines on human rights and counter-terrorism, Article 60(3) of the ICC Statute.

Handbook on Habeas Corpus in Myanmar

| 17

ေကာ္မတီ၊ အျခားလူ႔အခြင့္အေရး အဖြဲ႕အစည္းမ်ားႏွင့္ တရား႐ုံးမ်ားတုိ႔မွ ထပ္ေလာင္းဖြင့္ဟထားျပီး အခ်ဳိ႕ေသာ လူ႔အခြင့္အေရးဆုိင္ရာ စာခ်ဳပ္မ်ားႏွင့္ စံႏႈန္းမ်ားတြင္ အတိအလင္းေဖာ္ျပထားပါသည္။76 လူ႔အခြင့္အေရးဆုိင္ရာ ဥေရာပတရား႐ုံးသည္ အလြဲသုံးစားမျဖစ္ေစမည့္ လုံေလာက္ေသာ ကာကြယ္မႈမ်ားရွိေစရန္အတြက္ ထိန္းသိမ္းခံရသူ သည္ ေရွ႕ေန၊ ဆရာဝန္၊ မိသားစုႏွင့္ ဆက္သြယ္ႏုိင္ခြင့္၊ တရားရုံးေရွ႕ေတာ္သြင္း စာခၽြန္ေတာ္ တင္သြင္းႏုိင္ခြင့္ အစ ရွိသည့္ အခ်က္မ်ားကုိ သတ္မွတ္ေပးထားပါသည္။77 ၁.၄။ တရားမဝင္ ဖမ္းဆီးျခင္းႏွင့္ ထိန္းသိမ္းျခင္းကုစားႏုိင္ခြင့္

အျပည္ျပည္ဆုိင္ရာဥပေဒအရ တရားမဝင္ ဖမ္းဆီးျခင္း သုိ႔မဟုတ္ ထိန္းသိမ္းျခင္းခံရသူတြင္ ''ေလ်ာ္ေၾကး

ရႏုိင္ခြင့္ျပ႒ာန္းခ်က္'' (enforceable right to compensation) ရွိသည္။78 ၎ကုိ က်ယ္ျပန္႔ျပည့္စုံေသာ ဥပေဒ ျပဳျခင္း (comprehensive legelisation)မွ စည္းမ်ဥ္းသတ္မွတ္ေပးရမည္။79 လူတစ္ဦးသည္ ေနာက္ပုိင္းတြင္ အျပစ္ ရွိေၾကာင္းထင္ရွားျခင္း သုိ႔မဟုတ္ တရားေသလြတ္ျခင္း မည္သုိ႔ျဖစ္ေစကာမူ ယင္းအခြင့္အေရးသည္ အက်ဳံးဝင္ သည္။ 'ေလ်ာ္ေၾကး'ဟုဆုိရာတြင္ ျပန္လည္ထူေထာင္ျခင္း၊ ေက်နပ္ေစျခင္း၊ ျပန္လည္အပ္ႏွင္းျခင္းႏွင့္ ထပ္မံမျပဳ ေၾကာင္း အာမခံျခင္း အစရွိသည္တုိ႔ပါဝင္ေသာ ကုစားမႈမ်ားအလုံးစုံကုိ ဆုိလုိသည္။80

ေၾကာင္းက်ိဳးသင့္ေသာ အခ်ိန္ကာလတစ္ခုအတြင္း လြတ္ေျမာက္ခြင့္ႏွင့္ တရားစီရင္ပုိင္ခြင့္ ကုိ အေၾကာင္း

ျပဳ၍ တရားစီရင္မႈမတုိင္မွီ ထိန္းသိမ္းျခင္းသည္ ေၾကာင္းက်ိဳးသင့္ေသာ အခ်ိန္ကာလ တစ္ခုထက္ ပုိမၾကာသင့္ေစရန္ အာဏာပိုင္မ်ားမွ ေသေခ်ေစျပီး၊ အကယ္၍ မလုိလားအပ္ေသာ ေႏွာင့္ေႏွးမႈမ်ား ျဖစ္လာေသာ္ အာမခံခ်က္မ်ားအရ သင့္ေလ်ာ္ လုိအပ္ခ်က္ျဖစ္က တရားစီရင္ေရး အာဏာပုိင္အေနျဖင့္ ထိန္းသိမ္းခံရသူအား ျပန္လြတ္ေပးရန္ ေဆာင္ ရြက္ႏုိင္ရပါမည္။81 တရားစီရင္မႈမျပဳမီ ထိန္းသိမ္းျခင္းကာလ ရွည္ၾကာလာေလေလ၊ ၎၏လုိအပ္မႈႏွင့္ အခ်ိဳးက်ျဖစ္မႈ (proportionality) ကုိ ေစ့ေစ့စစပ္စပ္ စိစစ္မႈျပဳရန္ လုိအပ္ေလေလျဖစ္သည္။ ၁.၅။ ထိန္းသိမ္းခံရသူမ်ား၏ အတန္းအစားမ်ားႏွင့္စပ္လ်ဥ္းသည့္ တိက်ေသာ တာဝန္မ်ား ၁.၅.၁။ ကေလးသူငယ္မ်ား

ကေလးသူငယ္မ်ားသည္ လူသားအားလုံးရရွိသည့္ အာမခံခ်က္မ်ာကုိ ခံစားႏုိင္႐ာ ၎တြင္ လြတ္ေျမာက္ခြင့္

လက္လြတ္ဆုံးရံႈမႈႏွင့္ မွ်တေသာ တရားစီရင္ျခင္းက႑လည္း အပါအဝင္ ျဖစ္သည္။ သုိ႔ေသာ္ ကေလးသူငယ္မ်ားသည္ ထပ္မံျဖည့္ထားေသာ ကာကြယ္မႈမ်ား ရရွိပုိင္ခြင့္ ရွိသည္။ အသက္ ၁၈ ႏွစ္ေအာက္ မည္သူမဆုိ တရားဥပေဒႏွင့္အညီ ထိန္းသိမ္းျခင္းကုိ စိန္ေခၚခြင့္ရွိသည့္ အခြင့္အေရးမွာ ကေလးအခြင့္အေရးဆုိင္ရာ သေဘာတူညီခ်က္ (CRC) ပုဒ္မ 76 Human Rights Committee: Concluding Observations on Israel, UN Doc. CCPR/C/79/Add.93 (1998), para.21; Inter-American Court, Advisory Opinion OC-8/87, 30 January 1987, para.41; Human Rights Committee, General Comment 29 (2011), para.16; UN Commission on Human Rights, Resolution on Habeas corpus, UN Doc. E/CN.4/RES/1992/35, article 2; Inter-American Court, Advisory Opinion OC-8/87, 30 January 1987, para.43; Report of the Working Group on Arbitrary Detention, UN Doc. A/HRC/7/4, 10 January 2008, para.82(a); Sub-Committee on the Prevention of Torture: Honduras, UN Doc. CAT/OP/HND/1, 10 February 2010, para.282(b); para.47; Working Group on Arbitrary Detention, UN Doc. A/HRC/22/44 (2012) para.47; Article X of the Inter-American Convention on Forced Disappearance of Persons, Article 4(2) of the Arab Charter of Human Rights: Section M(5)(e) of the Principles and Guidelines on the Right to a Fair Trial and Legal Assistance in Africa. 77 European Court: Brannigan and McBride v. United Kingdom (14553/89, 14554/89), (1993) §§61-66; Aksoy v. Turkey (21987/93), (1996) §§83-84; Inter-American Court, Castillo-Petruzzi et al v. Peru (1999) §§104-112. 78 ICCPR, article 9(5); International Convention on Enforced Disappearance, article 24(4); Arab Charter on Human Rights, article 14(7); ECHR, article 5(5); Principles on Fair Trial in Africa, Section M(1)(h). 79 WGAD Basic Principles and Guidelines: Guideline 16. 80 A comprehensive explanation of the types of reparation may be found here: Basic Principles and Guidelines on the Right to a Remedy and Reparation for Victims of Gross Violations of International Human Rights Law and Serious Violations of International Humanitarian Law, Adopted and proclaimed by General Assembly resolution 60/147 of 16 December 2005. 81 Rome Statute, article 60(4).

18 | Handbook on Habeas Corpus in Myanmar ၃၇(ဃ) မွ အာမခံခ်က္ေပးထားရာ ျမန္မာႏုိင္ငံသည္လည္း ယင္းသေဘာတူညီခ်က္ကုိ လက္မွတ္ေရးထုိးသည့္ အဖြဲ႕ဝင္ႏုိင္ငံျဖစ္သည့္အေလ်ာက္ ၎ကုိလိုက္နာရန္ တာဝန္ရွိေလသည္။ CRC သည္ ကေလးသူငယ္မ်ား ျပဳမူ ေဆာင္ရြက္မႈအားလုံးႏွင့္ စပ္လ်ဥ္း၍ ၎ကေလးသူငယ္မ်ား၏ အေကာင္းဆုံးအက်ိဳးစီးပြားကုိ အေျခခံ စာနာေထာက္ ထားမႈအျဖစ္ သတ္မွတ္ရန္ အေထြေထြတာဝန္တစ္ရပ္ စီစဥ္ထားရာ ၎တြင္ ဖမ္းဆီးထိန္းသိမ္းျခင္း က႑လည္း ပါဝင္ေလသည္။82 တရား႐ုံးတြင္ လူၾကီးႏွင့္မတူဘဲ ကေလး သူငယ္၏ အေကာင္းဆုံးအက်ိဳးစီးပြားအရ ေဆာင္ရြက္ရန္ အျပဳသေဘာေဆာင္သည့္ တာဝန္ရွိပါသည္။83 ထုိ႔အျပင္ CRC အပု​ုိဒ္(၁၂) ႏွင့္အညီ ကေလးသူငယ္၏အခြင့္အေရးကုိ ကေလး သူငယ္မ်ားမွျဖစ္ေစ၊ ၎တုိ႔၏ကုိယ္စားမွျဖစ္ေစ ယူေဆာင္လာသည့္ တရား႐ုံးေရွ႕ေတာ္သြင္း စာခၽြန္ေတာ္ ဆုိင္ရာ ေလွ်ာက္ထားခ်က္မ်ားကုိ ေလးစားရန္ လုိအပ္သည္။

ကေလးသူငယ္မ်ားအား ထိန္းသိမ္းျခင္းဆုိင္ရာ ဥပေဒႏွင့္ညီညြတ္မႈ ရွိ၊မရွိ (legality) ကုိ စိန္ေခၚႏုိင္ခြင့္

အား အထူးဦးစားေပးရမည္ ျဖစ္ျပီး ၎တြင္ CRC အပုိဒ္ ၃၇(ခ) အရ အာဏာပုိင္မ်ား၏ တာဝန္ကုိ အေၾကာင္းျပဳ၍ ကေလးသူငယ္၏ လြတ္ေျမာက္ခြင့္ကုိ လက္လြတ္ဆုံး႐ႈံးေစျခင္းသည္ တရားဝင္ျဖစ္ျပီး ၎သည္ တရားလက္လြတ္ မျဖစ္ဘဲ မတတ္သာသည့္အဆုံး က်င့္သုံးရသည္ျဖစ္ကာ သင့္ေလ်ာ္သည့္အတုိေတာင္းဆုံးကာလ အတြက္သာ ျဖစ္ ရမည္။84 ယင္းအတြက္ လုပ္ထုံးလုပ္နည္းသည္ ကေလးသူငယ္မ်ားဆုိင္ရာ ဥပဒေရးရာႏွင့္ လူမႈေရးရာလုိအပ္မႈမ်ားႏွင့္ ဆက္စပ္သင့္ေလ်ာ္မႈ ရွိရမည္။ ထုိ႔အျပင္ ၎လုပ္ထုံးလုပ္နည္းမ်ားဆုိင္ရာ ကေလးသူငယ္အခြင့္အေရးအေပၚ ထပ္ဆင့္ျပီး အာဏာပုိင္မ်ားသည္ ရာထူးအေလ်ာက္ (ex officio) တရား႐ုံးမ်ားကုိ ကေလးသူငယ္၏ ထိန္းသိမ္းျခင္း အား တရားဝင္ျဖစ္မျဖစ္ကုိ ျပန္လည္ဆန္းစစ္မႈျပဳေစရန္ ေတာင္းဆုိႏုိင္သည္။85 ၁.၅.၂။ အမ်ိဳးသမီးမ်ား

ျမန္မာႏုိင္ငံသည္ အမ်ိဳးသမီးမ်ားအား နည္းမ်ိဳးစုံျဖင့္ ခြဲျခားဆက္ဆံမႈပေပ်ာက္ေရး သေဘာတူစာခ်ဳပ္ ကုိ

၁၉၉၇ ခုႏွစ္ ဇူလုိင္ ၂၂ ရက္ေန႔တြင္ အတည္ျပဳျပဌာန္းေပးထားရာ အမ်ိဳးသမီးႏွင့္ပတ္သက္ျပီး အထူးတာဝန္မ်ား ရွိပါသည္။86 အမ်ိဳးသမီးႏွင့္ မိန္းကေလးမ်ားအား တရားဝင္ထိန္းသိမ္းျခင္းကုိ စိန္ေခၚခြင့္ေဆာင္ရြက္ရာတြင္ အခ်ိဳ႕ ေသာအခ်က္မ်ားကုိ လုိက္နာရန္လုိအပ္သည္။87 ၎တြင္ တန္းတူညီမွ်ျပီး တရားမွ်တမႈကုိ မွ်မွ်တတရရွိေစရန္ လြတ္ေျမာက္ခြင့္ လက္လြတ္ဆုံးရႈံးျခင္းႏွင့္ သက္ဆုိင္သည့္မူ၀ါဒမ်ား၊ ဥပေဒမ်ား၊ လုပ္ထုံးလုပ္နည္းမ်ား၊ အစီအစဥ္ မ်ားႏွင့္ က်င့္သုံးမႈမ်ား အားလုံးသုိ႔ က်ားမတန္းတူအျမင္ျဖင့္ ေပါင္းစပ္ထားသည့္ အသက္ဝင္ေသာ မူဝါဒတစ္ရပ္ကုိ မိတ္ဆက္ျခင္း ပါဝင္သည္။88 ၁.၅.၃။ မသန္စြမ္းပုဂၢိဳလ္မ်ား

မသန္စြမ္းပုဂၢိဳလ္မ်ားအတြက္ ထိန္းသိမ္းျခင္းဆုိင္ရာ တရားဝင္မႈ ရွိ၊ မရွိ (lawfulness) ကုိ စိန္ေခၚႏုိင္ခြင့္ႏွင့္

စပ္လ်ဥ္းျပီး သီးသန္႔အခ်က္မ်ားလုိအပ္ပါသည္။ ျမန္မာႏုိင္ငံသည္ မသန္စြမ္းသူမ်ားအခြင့္အေရးဆုိင္ရာ သေဘာတူ စာခ်ဳပ္ကုိ အတည္ျပဳလက္မွတ္ေရးထုိးထားရာ မသန္စြမ္းပုဂၢိဳလ္မ်ား အပါအဝင္ လူသားအားလုံးဆုိင္ရာ အခြင့္အေရး 82 WGAD Basic Principles and Guidelines: Principle 18. 83 CRC. Article 3(1) “In all actions concerning children, whether undertaken by public or private social welfare institutions, courts of law, administrative authorities or legislative bodies, the best interests of the child shall be a primary consideration.” 84 The obligation of the State to prioritize alternatives to judicial proceedings in dealing with children in conflict with the law, whenever appropriate, is outlined in the CRC article 40(3). 85 WGAD Basic Principles and Guidelines, Principle 18. For more details see: Committee on the Rights of the Child, The Right of the Child to be Heard, Geneeral Comment No. 12 (2009), CRC/C/GC/12 20, July 2009; Committee on the Rights of the Child, Children’s Rights in Juvenile Justice, General Comment No. 10 (2007) CRC/C/GC/10 25 April 2007. 86 Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination against Women, G.A. res. 34/180, 34 U.N. GAOR Supp. (No. 46) at 193, U.N. Doc. A/34/46, entered into force Sept. 3, 1981. (Hereinafter: CEDAW). 87 United Nations Rules for the Treatment of Women Prisoners and Non-custodial Measures for Women Offenders (the Bangkok Rules) UN Doc: A/RES/65/229 (16 March 2011) Rule 7. 88 WGAD Basic Principles and Guidelines, Principle 19.

Handbook on Habeas Corpus in Myanmar

| 19

ကုိ ျမႇင့္တင္ရန္၊ ကာကြယ္ရန္ႏွင့္ အျပည့္အဝ ခံစားပုိင္ခြင့္ ရွိေစရန္ တာဝန္ရွိပါသည္။89

မသန္းစြမ္းမႈဆုိင္ရာ အဟန္႔အတား သုိ႔မဟုတ္ အျမင္သေဘာထား အေပၚအေျခခံ၍ ၎တုိ႔အား အတင္း

အဓမၼ အက်ဥ္းေထာင္သုိ႔ပုိ႔ျခင္း သုိ႔မဟုတ္ ဖမ္းဆီးျခင္းကုိတားျမစ္ရန္ တာဝန္မွာ အာဏာပုိင္မ်ား လုိက္နာရမည့္ အရာျဖစ္သည္။ မသန္စြမ္းမႈဆုိင္ရာ လူ႔အခြင့္အေရးအေပၚအေျချပဳသည့္ မလုိလား အပ္ေသာဖြဲ႕စည္းျပ႒ာန္းခ်က္( institulization)မ်ားမွာ မသန္စြမ္းသူမ်ားအား ဖယ္ထုတ္ႏုိင္ေစမည့္ ဗ်ဴဟာေရးဆြဲရန္

ႏုိင္ငံေတာ္တြင္ တာဝန္

ရွိပါသည္။ မသန္စြမ္းပုဂၢိဳလ္တစ္ဦး၏ လြတ္ေျမာက္ခြင့္ လက္လြတ္ဆုံးရံႈးမႈသည္ ခြဲျခားဆက္ဆံမႈကုိ တားျမစ္ျခင္း အပါအဝင္ ျပည္တြင္း၊ ျပည္ပဥပေဒမ်ားကုိ လုိက္နာရပါမည္။ ထိန္းသိမ္းျခင္းအား စိန္ေခၚခြင့္ကုိ ေဆာင္ရြက္ရန္ လုိအပ္သည့္အခါ သင့္ေလ်ာ္ေသာ ေနရာထုိင္ခင္းႏွင့္ ပံ့ပုိးမႈမ်ားကုိ စီစဥ္ေပးရမည္။90 ၁.၅.၄။ ႏုိင္ငံသားမဟုတ္သူမ်ား (Non-nationals)

တရား႐ုးံ ေရွ႕ေတာ္သင ြ း္ စာခၽြနေ ္ တာ္သည္ ႏုင ိ င ္ သ ံ ားမဟုတသ ္ မ ူ ်ားအတြကလ ္ ည္း ျဖစ္ရမည္ျဖစ္ျပီး ၎တြင္

မည္သည့္လူဝင္မႈ အေျခအေနျဖင့္မဆုိ ဝင္ေရာက္လာသည့္ေရႊ႕ေျပာင္းလာသူမ်ား၊ ႏုိင္ငံေရး ခုိလႈံခြင့္ေတာင္းသူမ်ား၊ ဒုကၡသည္မ်ားႏွင့္ ႏုိင္ငံမဲ့ပုဂိၢဳလ္မ်ား စသည့္တုိ႔ပါဝင္သည္။91 လြတ္ေျမာက္ခြင့္ လက္လြတ္ဆုံး႐ႈံးသည့္ ထုိသုိ႔ေသာ ပုဂၢိဳလ္မ်ားအတြက္ လြတ္လပ္ျပီး ဘက္မလုိက္သည့္ တရား႐ုံးဥပေဒသုိ႔ ခ်ဥ္းကပ္ႏုိင္ခြင့္ အာမခံခ်က္ ထားရွိေပးရမည္ ျဖစ္ျပီး ယင္းတရား႐ုံးမွ တရားမဝင္ သုိ႔မဟုတ္ တရားလက္လြတ္ထိန္းသိမ္းျခင္းအတြက္ ျပန္လြတ္ေပးရန္ အမိန္႔ ထုတ္ဆင့္ျခင္းအာဏာရွိကာ့ ျပန္လႊတ္သည့္အေျခအေနမ်ားကုိ ျခားနားေစႏုိင္သည္။92 ၎သည္ ျမန္မာႏုိင္ငံကဲ့သုိ႔ ႏုိင္ငံသားအျဖစ္မွ ျငင္းပယ္ခံေနရေသာ ႐ုိဟင္ဂ်ာမြတ္ဆလင္မ်ား ေသာင္းခ်ီသည့္ပမာဏရွိေနေသာ ႏုိင္ငံ၏ လက္ရိွ အေျခအေနအတြက္ အထူးသျဖင့္ အေရးပါလွပါသည္။

ထိန္းသိမ္းျခင္းဆုိင္ရာ ဥပေဒႏွင့္ညီညြတ္မႈ ရွိ၊ မရွိ (legality) ကုိ စိန္ေခၚမႈျပဳသည့္ တရားစီရင္ျခင္း ရရွိ

သည့္အခြင့္အေရးအေပၚ ထပ္မံျဖည့္စြက္ရေသာ္ ၎တုိ႔၏ ထိန္သိမ္းျခင္းဆုိင္ရာ လုိအပ္မႈ၊ အခ်ိဳးက်မႈ၊ တရားဝင္မႈႏွင့္ တရားလက္လြတ္ကင္းမဲ့မႈ စသည္တုိ႔ကုိ ပုံမွန္ေသာ္လည္းေကာင္း၊ အလိုအေလ်ာက္ေသာ္လည္းေကာင္း တရားစီရင္ ေရးအာဏာပုိင္တစ္ရပ္မွ ျပန္လည္ဆန္းစစ္မႈျပဳေပးရန္ ထိန္းသိမ္းခံရသူတုိ႔မွရပုိင္ခြင့္ရွိသည္။ ၎သည္ လိုအပ္မႈ ရွိျခင္း၊ အခ်ိဳးက်ျခင္း၊ တရားဝင္ ျဖစ္ျခင္းႏွင့္ တရားလက္လြတ္မႈကင္းျခင္း အစရွိသည့္အခ်က္မ်ားရွိေစရန္ တရား႐ုံးမွ ေသခ်ာေစရမည္။ ထုိသုိ႔ဆုိရာဝယ္ တရား႐ုံးမ်က္ေမွာက္တြင္ ၎တုိ႔၏ ထိန္းသိမ္းမႈဆုိင္ရာ တရားဝင္မႈ သုိ႔မဟုတ္ တရားလက္လြတ္မႈကုိစိန္ေခၚရန္ တရားစီရင္ပုိင္ခြင့္ကုိ ဖယ္ထုတ္မထားပါ။93 ေရႊ႕ေျပာင္းေနထုိင္သူမ်ား၏ ကေလး သူငယ္မ်ားကုိ ယင္းမိဘမ်ား ေရႊ႕ေျပာင္းလာမႈအေျခအေနအေပၚ မူတည္ေသာေၾကာင့္ ထိန္းသိမ္းထားျခင္းသည့္ ကေလးအခြင့္အေရးကုိ အျမဲတေစ အခြင့္အေရး ခ်ိဳးေဖာက္ရာေရာက္ပါသည္။94

89 International Convention on the Protection and Promotion of the Rights and Dignity of Persons with Disabilities, G.A. Res. 61/106, Annex I, U.N. GAOR, 61st Sess., Supp. No. 49, at 65, U.N. Doc. A/61/49 (2006), entered into force May 3, 2008. 90 WGAD Basic Principles and Guidelines: Principle 20. 91 WGAD Basic Principles and Guidelines: para.60. 92 UN High Commissioner for Refugees (UNHCR), Guidelines on the Applicable Criteria and Standards relating to the Detention of Asylum-Seekers and Alternatives to Detention (2012). para.43: International law prohibits detention or restrictions on the movement of a person on the basis of race, colour, sex, language, religion, political or other opinion, national or social origin, property, birth or other status, such as asylum-seeker or refugee status. This applies even when derogations in states of emergency are in place. States may also be liable to charges of racial discrimination if they impose detention on persons of a “particular nationality”. At a minimum, an individual has the right to challenge his or her detention on such grounds; and the State will need to show that there was an objective and reasonable basis for distinguishing between nationals and non- nationals, or between non-nationals, in this regard. 93 WGAD Basic Principles and Guidelines: para.61. 94 WGAD Basic Principles and Guidelines: Principle 21.

20 | Handbook on Habeas Corpus in Myanmar

အပုိင္း - ၂။ ျမန္မာ့ဥပေဒမူေဘာင္

ထိေရာက္ေသာတရား႐ုံးေရွ႕ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္ လုပ္ထုံးလုပ္နည္းသည္ ႏုိင္ငံေရးဖိႏွိပ္မႈ တန္ဆာပလာ

အျဖစ္အသုံးခ်ႏုိင္သည့္ တရားလက္လြတ္ထိန္းသိမ္းျခင္းက်င့္သုံးမႈကုိ ကာကြယ္မႈ သုိ႔မဟုတ္ ေျဖေလွ်ာ့မႈေပးႏုိင္မည္ ျဖစ္သည္။ တရား႐ုံးေရွ႕ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္ အမိန္႔ကုိ နားလည္သေဘာေပါက္ျပီး ထိေရာက္စြာ က်င့္သုံးျခင္းအား ျဖင့္ ရဲဌာနအေနျဖင့္လည္း ျမန္မာ့ဥပေဒအရ ဖမ္းဆီးျခင္းႏွင့္ ထိန္းသိမ္းျခင္းအတြက္ လုပ္ထုံးလုပ္နည္းမ်ားကုိ လုိက္နာႏုိင္မည္ျဖစ္သည္။ ထိေရာက္ေသာ တရားရုံးေရွ႕ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္ လုပ္ထုံးလုပ္နည္းကုိ အသုံးျပဳျခင္း ျဖင့္ တရားမွ်တမႈႏွင့္ တရားဥပေဒစုိးမုိးေရးအေပၚ အျပဳသေဘာေဆာင္ေသာ အျမင္မ်ား ရရွိေစပါမည္။ ၂.၁။

၂၀၀၈ ဖြဲ႕စည္းပုံအေျခခံဥပေဒ၊ ျပည္ေထာင္စုတရားစီရင္ေရးဥပေဒ၊ စာခၽြန္ေတာ္ဥပေဒႏွင့္ စာခၽြန္ေတာ္ လုပ္ထုံးလုပ္နည္း

၂၀၀၈ ဖြဲစည္းပုံအေျခခံဥပေဒ၏ အခန္း၁၊ ပုဒ္မ ၁၈(ဂ)တြင္ ျပည္ေထာင္တရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္သုိ႔ စာခၽြန္

ေတာ္ထုတ္ပိုင္ခြင့္အာဏာ အပ္ႏွင္းထားပါသည္။ ျပည္ေထာင္စုတရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္၏ စီရင္ပုိင္ခြင့္မွ စာခၽြန္ေတာ္ ထုတ္ဆင့္ျခင္းအေၾကာင္းကုိ ၂၀၀၈ ဖြဲ႕စည္းပုံအေျခခံဥပေဒ အခန္း ၆၊ ပုဒ္မ ၂၉၆ တြင္ ေဖာ္ျပထားပါသည္။ ယင္းပုဒ္မ ၂၉၆ တြင္ ေအာက္ပါအတု​ုိင္းေဖာ္ျပထားသည္​္။ ျပည္ေထာင္စုတရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္သည္

(က)

ေအာက္ပါစာခၽြန္ေတာ္အမိန္႔မ်ားကုိ ထုတ္ပုိင္ခြင့္အာဏာရွိသည္

၁။ ေရွ႕ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္အမိန္႔

၂။ အာဏာေပးစာခၽြန္ေတာ္အမိန္႔

၃။ တားျမစ္ေစ စာခၽြန္ေတာ္အမိန္႔

၄။ အာဏာပုိင္ေမးစာခၽြန္ေတာ္အမိန္႔

၅။ အမႈေခၚစာခၽြန္ေတာ္အမိန္႔

ႏုိင္ငံေတာ္အတြင္း အေရးေပၚအေျခအေနမ်ားေပၚေပါက္ေၾကာင္း ေၾကညာသည့္ ေဒသတြင္

(ခ)

စာခၽြန္ေတာ္အမိန္႔ ထုတ္ဆင့္ေပးရန္ ေလွ်ာက္ထားခ်က္မ်ားကုိ ရပ္ဆုိင္းထားရမည္။95

ျပည္ေထာင္စုတရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္၏ စီရင္ပုိင္ခြင့္မွ တရား႐ုံးေရွ႕ေတာ္သြင္း စာခၽြန္ေတာ္ အမိန္႔ အပါအဝင္

စာခၽြန္ေတာ္အမိန္႔ထုတ္ဆင့္မႈကုိ ၂၀၀၈ အေျခခံဖြဲ႕စည္းပုံဥပေဒ၏ အခန္း (၈)ရွိ ႏုိင္ငံသားမ်ား၏ မူလအခြင့္အေရးႏွင့္ တာဝန္မ်ားဟူသည့္အခန္းတြင္ ထပ္ေလာင္းေဖာ္ျပထားပါသည္။ ပုဒ္မ ၃၇၈ မွ ေဖာ္ျပထားခ်က္အရ 'ေပးအပ္ထား ေသာ အခြင့္အေရးမ်ားႏွင့္ စပ္လ်ဥ္း၍ ေလွ်ာက္ထားလာသည့္ကိစၥရပ္မ်ား' တြင္ ျပည္ေထာင္စုတရားလႊတ္ေတာ္ ခ်ဳပ္သည္ စာခၽြန္ေတာ္မ်ားကုိ ထုတ္ဆင့္ေပးခြင့္အာဏာရွိသည္။96

အားနည္းခ်က္မ်ားစြာရွိေနလင့္ကစား 97 ၂၀၀၈ ဖြဲ႕စည္းအပုံအေျခခံဥပေဒမွ အခန္း (၈) ရွိ ႏုိင္ငံသားမ်ား၏

မူခအခြင့္အေရးႏွင့္ တာဝန္မ်ားတြင္ စာခၽြန္ေတာ္အမိန္႔ကုိ အသိအမွတ္ျပဳထားျခင္းသည္ ႏုိင္ငံတြင္ တရားဥပေဒစုိးမုိး ေရးအတြက္ အျပဳသေဘာေဆာင္သည့္ ေျခလွမ္းတစ္ရပ္ပင္ျဖစ္သည္။ 95 The Supreme Court’s Jurisdiction is confirmed in the The Union Judiciary Law (No. 20 / 2010). 96 Constitution of Myanmar 2008, Art. 378. (a) In connection with the filing of application for rights granted under this Chapter, the Supreme Court of the Union shall have the power to issue the following writs as suitable: (1) Writ of Habeas Corpus; (2) Writ of Mandamus; (3) Writ of Prohibition; (4) Writ of Quo Warranto; (5) Writ of Certiorari. (b) The right to issue writs by the Supreme Court of the Union shall not affect the power of other courts to issue order that has the nature of writs according to the existing laws. 97 Global Justice Centre. ‘The 2008 Constitution Breaches Myanmar/Burma’s Binding Obligations under International Law Including the United Nation’s Charter’ (November 2012).

Handbook on Habeas Corpus in Myanmar

| 21

၂၀၀၈ ဖြဲ႕စည္းပုံအေျခခံဥပေဒ၏ ပုဒ္မ ၃၅၃ ႏွင့္ ၃၆၇ သည္ တရားလက္လြတ္ ထိန္းသိမ္းျခင္းမွ

ကာကြယ္မႈေပးျပီး တရား႐ုံးေရွ႕ေမွာက္သုိ႔ ေခၚေဆာင္ခြင့္ေပးထားစဥ္တြင္ တရား႐ုံးေရွ႕ေတာ္သြင္း စာခၽြန္ေတာ္မွ လူတစ္ဦးခ်င္းစီအေနျဖင့္ ထိန္းသိမ္းျခင္းဆုိင္ရာ ဥပေဒႏွင့္ညီညြတ္မႈကုိ စိန္ေခၚရန္ အခြင့္ေပးထားေလသည္။ ဖြဲ႕စည္းပုံအေျခခံဥပေဒတြင္ တရား႐ုံးေရွ႕ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္ကုိ ထည့္သြင္းထားျခင္းသည္ ႏုိင္ငံတကာစံႏႈန္းမ်ား ႏွင့္ ပုိ၍နီးလာေစျပီး လြတ္ေျမာက္ခြင့္ လက္လႊတ္ဆုံး႐ႈံးေနသည့္ လူသားအားလုံး၏ အခြင့္အေရးျဖစ္သည့္ 'တရား ႐ုံးတြင္ တရားစီရင္မႈရရွိကာ တရား႐ုံးမွ ေႏွာင့္ေႏွးမႈမရွိဘဲ ထုိသူ၏ထိန္းသိမ္းျခင္းဆုိင္ရာ တရားဝင္ျဖစ္မႈကုိ ဆုံးျဖတ္ ေပးႏုိင္ျပီး အကယ္၍ ယင္းထိန္းသိမ္းျခင္းသည္ တရားဥပေဒႏွင့္အညီမျဖစ္ပါက ျပန္လြတ္ေပးရန္ အမိန္႔ထုတ္ဆင့္ ႏုိင္သည္။'

98

စာခၽြန္ေတာ္ဥပေဒႏွင့္ လုပ္ထုံးလုပ္နည္းမ်ား ကုိ ေရးဆြဲမႈမျပဳမီ ျပည္ေထာင္စု တရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္သည္

ျပည္ေထာင္စုတရားစီရင္ေရးဥပေဒအရ စာခၽြန္ေတာ္အမိန္႔မ်ား ထုတ္ဆင့္ရန္ စီရင္ပုိင္ခြင့္ရွိခဲ့သည္။99 စာခၽြန္ေတာ္ အမိန္႔ ေလွ်ာက္ထားက်င့္သုံးရန္အတြက္ လုပ္ထုံးလုပ္နည္းဆုိင္ရာ စည္းမ်ဥ္းမ်ားကုိ ၂၀၁၁ ႏွင့္ ၂၀၁၃ ခုႏွစ္တုိ႔အၾကား အတြင္ ေရးဆြဲခဲ့ပါသည္။

၂၀၁၄ ခုႏွစ္၊ ဇြန္လတြင္ စာခၽြန္ေတာ္အမိန္႔ေလွ်ာက္ထားမႈဆုိင္ရာဥပေဒ အမွတ္-၂၄/၂၀၁၄ ကုိ ျပ႒ာန္းခဲ့ျပီး

လုပ္ထုံးလုပ္နည္းမ်ားကုိ စနစ္တက် စီစဥ္ျပ႒ာန္းထားပါသည္။ ၎တြင္ လုပ္ထုံးလု​ုပ္နည္းဆုိင္ရာ စာခၽြန္ေတာ္မ်ားႏွင့္ စပ္လ်ဥ္းေသာကန္႔သတ္ထားသည့္ အဓိပၸာယ္ေဖာ္ျပခ်က္မ်ား၊ တာဝန္ႏွင့္လုပ္ပုိင္ခြင့္မ်ားကုိ ျပ႒ာန္းထားသည္။ ၎ သည္ အခ်က္အခ်ာဗဟုိထားခ်က္ က်ဥ္းေျမာင္းေသာ္လည္း စာခၽြန္ေတာ္ဥပေဒသည္ က႑တစ္ခုအေနျဖင့္ အေရးပါ သည္။ အေၾကာင္းမွာ ၎သည္ အာဏာႏွင့္ တရားရုံး၏အခန္းက႑တုိ႔၏ ကြဲကြာျခင္း အယူဝါဒကုိ လက္ရွိအေနျဖင့္ နားလည္မႈရွိေစရန္ ပ့ံပိုးေပးေသာေၾကာင့္ ျဖစ္သည္။

စာခၽြန္ေတာ္ဥပေဒသည္ စာခၽြန္ေတာ္တစ္ရပ္ေလွ်ာက္ထားမႈႏွင့္စပ္လ်ဥ္း၍ ျပည္ေထာင္စုတရား လႊတ္

ေတာ္ခ်ဳပ္၏ လုပ္ထုံးလုပ္နည္းကုိ ရွင္းလင္းေပးပါသည္။ စာခၽြန္ေတာ္ဥပေဒသည္ 'ေလွ်ာက္ထားလႊာ ၾကားနာဆုံးျဖတ္ ေရးအဖြဲ႕' ကုိ ျပည္ေထာင္စုတရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္ အတြင္းတြင္ ဖြဲ႔စည္းေပးျပီး ၎ကုိ္ တရားသူၾကီးခ်ဳပ္အပါအဝင္ ျပည္ေထာင္စုတရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္ တရားသူၾကီးသုံးဦးျဖင့္ ဖြဲ႕စည္းထားသည္ (တရားသူၾကီးခ်ဳပ္ မအားလပ္ပါက လ်ာထားသည့္သူတစ္ဦးမွ အစားထုိးေပးရမည္)။100

စာခၽြန္ေတာ္ဥပေဒႏွင့္ စာခၽြန္ေတာ္လုပ္ထုံးလုပ္နည္းအရ တရား႐ုံးေရွ႕ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္ ေလွ်ာက္

ထားခ်က္မ်ားကုိ ျပည္ေထာင္စုတရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္၏ ညြန္ၾကားေရးမွဴးခ်ဳပ္ထံ တင္သြင္းရမည္။101 ၎ေလွ်ာက္ ထားမႈကုိ ထိန္းသိမ္းခံရသူမွျဖစ္ေစ၊ ထိန္းသိမ္းခံရသူ၏ကုိယ္စား အျခားပုဂၢိလ္ တစ္စုံတစ္ဦးမွျဖစ္ေစ အစျပဳေဆာင္ ရြက္ႏုိင္သည္။ ေလွ်ာက္ထားလႊာတြင္ ရွင္းလင္းထုတ္ျပန္ခ်က္ ထပ္ေပါင္းျဖည့္ရန္ သတ္မွတ္ထားသည္။102 ေလွ်ာက္ ထားလႊာႏွင့္အတူ ေအာက္ပါစာရြက္စာတမ္းမ်ားကုိ ျပည္ေထာင္စုတရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္သုိ႔ တင္သြင္းရမည္

•

ကုိယ္ေရးက်ိဳးေၾကာင္းျပခ်က္စာ103 (A personal justification letter)

•

ထိန္းသိမ္းျခင္းသည္ အဘယ္ေၾကာင့္ တရားဝင္မႈမရွိေၾကာင္း ေလွ်ာက္ထားသူမွ ယုံၾကည္ရသည့္ အေၾကာင္းရင္းမ်ားကုိ ေဖာ္ျပသည့္ က်မ္းက်ိန္လႊာ104

98 ICCPR. para.9(4); Article 17(2)(f) of the Convention on Enforced Disappearance; Article 37(d) of the CRC; Article 16(8) of the Migrant Workers Convention; Article 7(6) of the American Convention on Human Rights; Article 14(6) of the Arab Charter; Article 5(4) of the European Convention; Principle 32 of the Body of Principles; Guideline 32 of the Robben Island Guidelines; Section M(4) and (5) of the Principles on Fair Trial in Africa; Article XXV of the American Declaration; Guideline VII(3) of the CoE Guidelines on human rights and counter-terrorism; See also: Article 8 of the Universal Declaration of Human Rights. 99 The Union Judiciary Law (Law No. 20/2010). 100 Writs Act 2014, Ch. 4, Section 7. 101 Writs Act 2014, Section 4; Writs Rules 2013, Section 3. 102 Writs Rules 2013, Section 4. 103 Writs Act 2014, Section 6; Writs Rules 2013, Section 4. 104 Writs Rules 2013, Section 4. Although not stated in the procedure, the ICJ was informed in an interview with a Lawyer on 2 December 2012, that additional statements from witnesses are sometimes required. ICJ interview, lawyer, Yangon, 2 December 2012.

22 | Handbook on Habeas Corpus in Myanmar

မူလတြင္ ျပည္ေထာင္စတ ု ရားလႊတေ ္ တာ္ခ်ဳပ္သည္ ေလွ်ာက္ထားလႊာမ်ားကုိ ပူးတြပ ဲ ါသက္ဆင ို ရ ္ ာ အေထာက္

အကူျပဳ စာရြက္စာတမ္းမ်ားႏွင့္အတူ ျပည့္စုံမႈရွိမွသာ လက္ခံခဲ့ပါသည္။105 ယင္းလုပ္ထုံးလုပ္နည္း စည္းမ်ဥ္းကုိ ၂၀၁၃ ခုႏွစ္တြင္ ျပင္ဆင္မႈျပဳခဲ့ျပီး ျပည့္စုံမႈမရွိေသာ ေလွ်ာက္ထားလႊာမ်ားကုိ မည္သုိ႔ျပည့္စုံေစရန္ ေဆာင္ရြက္ရမည့္ ညႊန္ၾကားခ်က္ႏွင့္အတူ ျပန္လည္ေပးပုိ႔ျခင္းကုိ ေသခ်ာေစမႈ ရွိေစပါသည္။

တရား႐ုံးေရွ႕ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္အမိန္႔အတြက္ ေလွ်ာက္ထားလႊာကုိ ျပည္ေထာင္စုတရား လႊတ္ေတာ္

ခ်ဳပ္ညြန္ၾကားေရးမွဴး သုိ႔မဟုတ္ ဒုတိယညႊန္ၾကားေရးမွဴးမွ ကနဦးၾကားနာမႈျပဳကာ လက္ခံပါက ေယဘုယ် ေလွ်ာက္ ထားမႈကုိ အစျပဳႏုိင္မည္ျဖစ္သည္။106 ယင္းေယဘုယ် ေလွ်ာက္ထားမႈကုိ ျပည္ေထာင္စုတရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္၏ တာဝန္က်တရားသူၾကီးထံ ေပးပုိ႔ရမည္။107 အမႈၾကားနာသည့္ တရားသူၾကီးသည္ တင္ဆက္သည့္ သက္ေသခံ အေထာက္အထားအေပၚ အေျခခံ၍ ၾကားနာမႈမျပဳဘဲ တရား႐ံုးေရွ႕ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္ခြင့္ျပဳရန္ တစ္ဦးတည္း ဆုံးျဖတ္ပုိင္ခြင့္ အာဏာရွိသည္။108 အကယ္၍ စာခၽြန္ေတာ္အမိန္႔အား အခ်ိန္ႏွင့္တေျပးညီ ခြင့္ျပဳခ်က္ မေပးပါက တရားသူၾကီးအေနျဖင့္ ထိန္းသိမ္းမႈျပဳသည့္ အာဏာပုိင္အားတရား႐ုံးသုိ႔ လာေရာက္ေစကာ တရား႐ုံးေရွ႕ေတာ္ သြင္းစာခၽြန္ေတာ္အား ခြင့္မျပဳသင့္သည့္အေၾကာင္းကုိ ရွင္းျပေစရန္ ဆင့္ေခၚရမည္။109

ၾကားနာမႈျပဳသည့္ေန႔တြင္ ျပည္ေထာင္စုတရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္သည္ ႏွစ္ဖက္စလုံးမွ တင္ျပခ်က္မ်ားကုိ

ၾကားနာျပီးသည္ေနာက္ တာဝန္က်တရားသူၾကီးသည္ ထိန္းသိမ္းခံရသူကုိ ျပန္လြတ္ရန္ အမိန္႔ခ်မွတ္ျခင္းျဖစ္ေစ၊ ထိန္းသိမ္းခံရသူကုိ ေလွ်ာက္ထားခံရသူႏွင့္အတူ သတ္မွတ္ထားသည့္ ေန႔ရက္ႏွင့္အခ်ိန္တြင္ လာေရာက္ရန္ ဆင့္ ေခၚမႈျပဳျခင္းကုိျဖစ္ေစ ေဆာင္ရြက္ႏုိင္သည္။110 ပုဒ္မ ၁၂ အရ ေလွ်ာက္ထားခံရသူသည္ စာခၽြန္ေတာ္ရုံးၾကားနာေရး အဖြဲ႕သုိ႔ လာေရာက္ျခင္း သုိ႔မဟုတ္ ေလွ်ာက္ထားလႊာကုိ တင္သြင္းျခင္း ေဆာင္ရြက္ခြင့္ရွိသည္။ ေလွ်ာက္ထားလႊာကုိ ၾကားနာခ်ိန္တြင္ ထိန္းသိမ္းခံရသူအား မ်က္ေမွာက္တြင္ရွိေစရန္ စာခၽြန္ေတာ္ဥပေဒ သုိ႔မဟုတ္ လုပ္ထုံးလုပ္နည္း ဆုိင္ရာ စည္းမ်ဥ္းမ်ားက ေတာင္းဆုိမႈမျပဳရပါ။

ပဏာမၾကားနာမႈျပီးသည္ေနာက္ အခ်ဳပ္ခန္းတြင္ ထိန္းသိမ္းထားခံရသူအား ထိန္းသိမ္းထားသူ၊ မိသားစုဝင္

သုိ႔မဟုတ္ ကုိယ္စားျပဳသူတစ္ဦးထံ ဆင့္ေခၚစာထုတ္ဆင့္ေပးပါမည္။111 အကယ္၍ ဆင့္ေခၚခံရသူသည္ တာဝန္ရွိ အက်ဥ္းေထာင္အရာရွိတစ္ဦး သုိ႔မဟုတ္ ဝန္ထမ္းတစ္ဦး ျဖစ္ေနပါက ၎အေနျဖင့္ မိမိလက္ေအာက္ခံဝန္ထမ္း သုိ႔မဟုတ္ ကိုယ္စားလွယ္တစ္ဦးအား ထိန္းသိမ္းခံရသူ၏ ထိန္းသိမ္းထားရာေနရာသုိ႔ သြားေရာက္ရန္ အတည္ျပဳေပး ရမည္။112 အကယ္၍ လူပုဂၢိဳလ္တစ္ဦးထက္မက ဆင့္ေခၚခံရပါက ယင္းဆင့္ေခၚစာကုိ ၾကီးၾကပ္ေရးမွဴးထံ ေပးပုိ႔ျပီး အျခားသူမ်ားထံ မိတၲဴေပးပုိ႔ရပါမည္။113

ဆင့္ေခၚစာရရွိသည့္ ေလွ်ာက္ထားခံရသူသည္ ေမးခြန္း (Query) အေပၚ ေျဖၾကားခ်က္အား ျပည္ေထာင္စု

တရား႐ုံးခ်ဳပ္သုိ႔ တင္သြင္းရမည္ျဖစ္ျပီး ၎တြင္ အဆုိပါပုဂၢိဳလ္၏ ထိန္းသိမ္းခံရသည့္ အေၾကာင္းအရင္းမ်ား ပါဝင္ရ မည္။114 ဆင့္ေခၚခံရသည့္ပုဂၢဳိလ္သည္ ေျဖၾကားခ်က္မ်ားကုိ ျပင္ဆင္ျခင္းေသာ္လည္းေကာင္း၊ ထပ္မံျဖည့္စြက္သည့္ ေျဖၾကားခ်က္မ်ားကုိ ႐ု​ုံးေတာ္၏ခြင့္ျပဳခ်က္ျဖင့္ ျပည္ေထာင္စုတရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္သုိ႔ တင္သြင္းႏုိင္သည္။115

105 Ibid. 106 Writs Act 2014, Section. 8; Writs Rules 2013, Section 6. 107 Writs Rules 2013, Section 7. 108 Ibid. Section 8. 109 Ibid. Section 9. 110 Writs Rules 2013, Section 12, 14. 111 Writs Rules 2013, Section 13. 112 Ibid. 113 Ibid. 114 Writs Rules 2013, Section 15. 115 Ibid.

Handbook on Habeas Corpus in Myanmar

| 23

ဆင့္ေခၚခံရသူ၏ ေျဖၾကားခ်က္ကုိ ဦးစြာဖတ္ၾကားရမည္။ ၎ေနာက္ တရား႐ုံးေတာ္မွ ထိန္းသိမ္းခံရသူ

အား ျပန္လႊတ္ေပးရန္ အမိန္႔ခ်မွတ္ျခင္း၊ ရမန္ထုတ္ဆင့္ျခင္း၊ ထပ္မံျပင္ဆက္ခ်က္မ်ား ျပဳလုပ္ျခင္း သုိ႔မဟုတ္ ေမးခြန္း (query) အား ေျဖၾကားခ်က္ကုိ ပယ္ဖ်က္ျခင္းမ်ားကုိ ေဆာင္ရြက္ႏုိင္သည္။116 ဆုံးျဖတ္၍မရက ယင္း ေလွ်ာက္လဲခ်က္ကုိ ျပည္ေထာင္စုတရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္ တရားသူၾကီးခ်ဳပ္ထံ အျပီးသတ္ၾကားနာမႈအတြက္ တင္ သြင္းရမည္။117 ျပည္ေထာင္စုတရား လႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္၏ တရားသူၾကီးသုံးဦးမွ အျပီးသတ္ၾကားနာမႈကုိ ေဆာင္ရြက္ ပါသည္။118 တရားသူၾကီးခ်ဳပ္သည္ ကနဦး သုိ႔မဟုတ္ အျပီးသတ္ၾကားနာမႈ တစ္ခုခုတြင္ သဘာပတိအျဖစ္ ေဆာင္ ရြက္ႏုိင္သည္။119

လုပ္ထုံးလုပ္နည္းဆုိင္ရာ နည္းဥပေဒပု​ုဒ္မ ၁၉ အရ ထိန္းသိမ္းခံရသူသည္ ျပည္ေထာင္စုတရား လႊတ္ေတာ္

ခ်ဳပ္ေရွ႕ေမွာက္၌ အျပီးသတ္ၾကားနာစိစစ္မႈတြင္ လာေရာက္ရမည္ဟု ေဖာ္ျပထားသည္။ ေလွ်ာက္ထားသူ၏ေလွ်ာက္ လဲခ်က္မ်ားကုိ ပထမၾကားနာၾကျပီးေနာက္ ေရွ႕ေနခ်ဳပ္ သုိ႔မဟုတ္ ၎၏ ကုိယ္စားလွယ္ထံမွ ေလွ်ာက္လဲခ်က္ကုိ ၾကားနာရပါမည္။120 ေလွ်ာက္ထားသူအတြက္ ထပ္မံျဖည့္စြက္သင့္သည့္ ေလွ်ာက္လဲခ်က္မ်ားရွိက ျပည္ေထာင္စု တရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္မွ ၎တို႔အား ၾကားနာေပးရမည္။121

တရားရုံးသည္ ၾကားနာစိစစ္သည့္တစ္ရက္တည္းတြင္ စီရင္ခ်က္ကုိ ထုတ္ျပန္ႏုိင္ေသာ္လည္း ပုံမွန္အားျဖင့္

ဤသုိ႔ ျဖစ္ေလ့ျဖစ္ထ မရွိပါ။ လုပ္ထုံးလုပ္နည္းဆုိင္ရာ နည္းဥပေဒ ပု​ုဒ္မ ၂၀ အရ တရား႐ုံးသည္ စီရင္ခ်က္ထုတ္ဆင့္ရန္ ေန႔ရက္တစ္ရက္ကုိ သတ္မွတ္ရန္အခြင့္ရွိသည္။ ပုံမွန္အားျဖင့္ အျပီးသတ္ၾကားနာစိစစ္မႈျပဳျပီး ခန္႔မွန္းေျခအားျဖင့္ တစ္ပတ္ခန္႔အၾကာတြင္ တရားစီရင္မႈမ်ားကုိ လႊဲယူႏုိင္ပါသည္။122 ၂.၂။ ရာဇဝတ္က်င့္ထုံးဥပေဒ (CrPC) ပု​ုဒ္မ ၄၉ ၁ (၁)

ျမန္မာ့ဥပေဒမ်ားသည္ တရားလႊတ္ေတာ္မ်ား ေရွ႕ေမွာက္တြင္ တရားရုံးေရွ႕ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္ႏွင့္

အလားတူသည့္ လုပ္ထုံးလုပ္နည္းတစ္ခုကုိ ျပဌါန္းထားေသာ္လည္း ICJ အေနျဖင့္ ယင္းလုပ္ထုံးလုပ္နည္းကုိ ျဖစ္ ႏုိင္စြမ္းရွိစြာ အသုံးဝင္ေသာ လုပ္ထုံးလုပ္နည္းအား အသုံးျပဳမႈတစ္စုံတစ္ရာကုိ လြန္ခဲ့ေသာ ဆယ္စုႏွစ္မ်ားအတြင္း စာတမ္းမျပဳစုထားႏုိင္ခဲ့ပါ (ဤလုပ္ထုံးလုပ္နည္းကုိ အဘယ္ေၾကာင့္ ျမန္မာ့ေရွ႕ေနမ်ားကုိ ယခုအခ်ိန္တြင္ အသုံးမျပဳ ၾကသည္ကုိလည္း ICJ မွ စာတမ္း မျပဳစုႏုိင္ေသးပါ)။

ဖြဲ႕စည္းပုံအေျခခံဥပေဒအရ အာမခံခ်က္ရရွိထားသည့္ တရားရုံးေရွ႕ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္အမိန္႔ အျပင္

ရာဇဝတ္က်င့္ထုံးဥပေဒ ပုဒ္မ ၄၉၁ (၁) (က) ႏွင့္ (ခ) တြင္ တရားရုံးေရွ႕ေတာ္သြင္း စာခၽြန္ေတာ္ ႏွင့္အလားတူသည့္ ကုစားမႈတစ္ရပ္ကုိ စီစဥ္ေပးထားပါသည္။ ၎သည္ တရားမဝင္ ထိန္းသိမ္းျခင္းခံရသည့္ တစ္ဦးတစ္ေယာက္အား လြတ္ေျမာက္ေစရန္ အယူခံဝင္မႈကုိ လက္ခံေဆာင္ရြက္ေပးသည့္ ရာဇဝတ္မႈဆုိင္ရာ အယူခံစီရင္ပုိင္ခြင့္အာဏာကုိ တရားလႊတ္ေတာ္မ်ားတြင္ အပ္ႏွင္းထားေလသည္။ အခန္း ၃ရ မွ ေရွ႕ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္ကဲ့သုိ႔ သေဘာသဘာဝ ရွိေသာ ညႊန္ၾကားခ်က္မ်ားရွိ ပုဒ္မွ ၄၉၁ (၁) တြင္ေဖာ္ျပထားသည္မွာ တုိင္းေဒသၾကီး တရားလႊတ္ေတာ္ သုိ႔မဟုတ္ ျပည္နယ္တရားလႊတ္ေတာ္123 သည္ မိမိသင့္သည္ထင္ျမင္သည့္အတုိင္း ေရွ႕ေတာ္သြင္း စာခၽြန္ေတာ္တစ္ရပ္ကဲ့သုိ႔ သေဘာသဘာဝရွိေသာ ညြန္ၾကားခ်က္မ်ားကုိ ထုတ္ဆင့္ႏုိင္သည္ 116 Writs Rules 2013, Section 16. 117 Writs Act 2014, Section 11; Writs Rules 2013, Section 17. 118 Writs Act 2014, Section 7(b); Writs Rules 2013, Section 18. 119 Writs Act 2014, Section 7(c). 120 Writs Rules 2013, Section 19. 121 Ibid. 122 ICJ, Lawyer interview Yangon, 2 December 2012. 123 High Courts of the Region were added by CrPC Amendment Law no.16/2016, January 20th 2016. In Section 491 (2) Supreme Court of the Union may, from time to time, frame rules to regulate the procedure in cases under this section. For example see: High Court Notification No. 10 (General), dated the 17th September 1947, as amended by Notification No.3 (General), dated the 26th May 1949 (High Court Rules and Orders, Third Edition, p. 515).

24 | Handbook on Habeas Corpus in Myanmar

(က)

မိမိ၏ျပစ္မႈဆုိင္ရာ အယူခံစီရင္ပုိင္ခြင့္အာဏာ နယ္ေျမအတြင္း တစ္ဦးတစ္ေယာက္ကုိ တရား ဥပေဒႏွင့္အညီ ေဆာင္ရြက္ေရးအတြက္ တရား႐ုံးေရွ႕သုိ႔ တင္ပုိ႔ေပးရန္၊

(ခ)

အဆုိပါ စီရင္ပိုင္ခြင့္အာဏာနယ္ေျမအတြင္း၌ မတရားျဖစ္ေစ၊ နည္းလမ္းမက်ဘဲျဖစ္ေစ အမ်ား ျပည္သူဆုိင္ရာအခ်ဳပ္၊ သုိ႔မဟုတ္ ပုဂၢလိကအခ်ဳပ္မွ လႊတ္ရန္၊

၁၉၄၇ ဖြဲ႕စည္းပုံအေျခခံဥပေဒကုိ ၁၉၆၂ စစ္တပ္အဏာသိမ္းမႈကာလအတြင္ ဖ်က္သိမ္းလုိက္ရာ ၎

ျပ႒ာန္းခ်က္မွာ တရားမဝင္ထိန္းသိမ္းမႈမ်ားကုိ စိန္ေခၚႏုိင္ရန္ ဥပေဒျပ႒ာန္းမႈတစ္ရပ္အျဖစ္ ရပ္တည္လ်က္ ရွိပါ သည္။124 မည္သုိ႔ပင္ဆုိေစ ICJ မွလက္လွမ္းမီရရွိသည့္ သတင္းအခ်က္အလက္မ်ားအရ ရာဇဝတ္က်င့္ထုံးဥပေဒ ပုဒ္မ ၄၉၁ အား ၁၉၆၂ ခုႏွစ္ေနာက္ပုိင္းတြင္ မီွျငမ္းမႈျပဳျခင္း မရွိေတာ့ပါ။

သုိ႔ေသာ္လည္း ယင္းျပ႒ာန္းမႈသည္ ဆက္လက္အာဏာသက္ဝင္လ်က္ရွိသည္။ ထုိ႔ျပင္ ၂၀၀၈ ဖြဲ႕စည္းပုံ

အေျခခံ​ံဥပေဒမွ ရွင္းလင္းထားသည္မွာ “ျပည္ေထာင္စုတရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္သုိ႔ အပ္ႏွင္းသည့္ စာခၽြန္ေတာ္အမိန္႔မ်ား ထုတ္ဆင့္ခြင့္အာဏာသည္ အျခားတရား႐ုံးမ်ားအား တည္ဆဲဥပေဒမ်ား အရအပ္ႏွင္းထားသည့္ စာခၽြန္ေတာ္ အမိန္႔သေဘာမ်ိဳးသက္ေရာက္သည့္ အမိန္႔ထုတ္ဆင့္ ပုိင္ခြင့္ အာဏာကုိ မထိခုိက္ေစရ” 125 ဟူ၍ျဖစ္သည္။ သုိ႔ျဖစ္၍ ေရွ႕ေနမ်ားသည္ ႏုိင္ငံေတာ္အဆင့္ တရားလႊတ္ေတာ္မွ စာခၽြန္ေတာ္အမိန္႔ကဲ့သုိ႔ အလားတူအမိန္႔မ်ားအား ေလွ်ာက္ ထားခ်က္မ်ားကုိ အမႈတင္သြင္းမႈ စတင္လုပ္ေဆာင္ႏုိင္သည္။

ရာဇဝတ္က်င့္ထုံးဥပေဒပုဒ္မ ၄၉၁ သည္

ယေန႔အခ်ိန္အထိ ဆက္လက္တည္ျမဲေနျပီး ထိန္းသိမ္းခံရ

သူမ်ားသည္ ၎တုိ႔အား ဖမ္းဆီထိန္းသိမ္းျခင္းဆုိင္ရာ တရားဥပေဒႏွင့္ညီညြတ္မႈအား တရား႐ုံးမွ အဆုံးအျဖတ္ ရရွိ ႏုိင္ျပီး၊ ဖမ္းဆီးျခင္း သုိ႔မဟုတ္ ထိန္းသိမ္းျခင္းသည္ တရားဥပေဒႏွင့္ ညီညြတ္မႈမရွိဟု တရား႐ုံးမွ မွတ္ယူပါက ျပန္လည္လြတ္ေျမာက္ရန္အတြက္ အေရးပါေသာလမ္းေၾကာင္းတစ္ခုကုိ ျပင္ဆင္ေပးပါသည္။ ထုိ႔အျပင္ တရား လႊတ္ေတာ္မ်ားသည္ ေနျပည္ေတာ္တြင္သာမဟုတ္ဘဲ ျပည္နယ္ရွိ ျမိဳ႕ေတာ္မ်ားတြင္ တည္ရွိၾကရာ ေလွ်ာက္ထားမႈ လုပ္ငန္းစဥ္အား ပုိ၍ရုိးရွင္းေစပါသည္။ တရားလြတ္ေတာ္သုိ႔ေရွ႕ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္ ေလွ်ာက္ထားခ်က္မ်ားသည္ အခ်ိန္ႏွင့္ ကုန္က်စရိတ္မ်ား သက္သာေစျပီး တရားလႊတ္ေတာ္မ်ားသုိ႔လက္လွမ္းမီခ်ဥ္းကပ္ႏုိင္မႈ ပုိမုိလြယ္ကူလာပါ လိမ့္မည္။

ICJ သုိ႔ ေရွ႕ေနမ်ား၏ ရွင္းလင္းေျပာျပခ်က္အရ ထုိကဲ့သုိ႔ေသာ ေလွ်ာက္ထားခ်က္မ်ိဳးကုိ တရားလႊတ္

ေတာ္ေရွ႕ေမွာက္တြင္ အသုံးျပဳရန္ မေဆာင္ရြက္ၾကေၾကာင္း၊ အဘယ္ေၾကာင့္ဆုိေသာ္ ၎ပု​ုဒ္မ၏ အသု​ုံးခ်ေဆာင္ ရြက္သည့္အခ်က္သည္ ရႈပ္ေထြးေနမႈေၾကာင့္ျဖစ္သည္ဟု ဆုိၾကပါသည္။ အျခားသူမ်ားကလည္း လက္ရွိ ဖြဲ႕စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒတြင္ အာမခံခ်က္ေပးထားသည့္ တရား႐ုံး ေရွ႕ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္အမိန္႔သည္ ရာဇဝတ္က်င့္ထုံး ဥပေဒ ပုဒ္မ ၄၉၁ ထက္ ပုိ၍ သာလြန္ သည္ဟု ယုံၾကည္ၾကေလသည္။126 အျခားသူမ်ားကလည္း မိမိတုိ႔၏ အမႈသည္ သည္ တရား႐ုံးတြင္ ေရာက္ရွိေနျပီးျဖစ္ေသာေၾကာင့္ ယင္းျပ႒ာန္းခ်က္သည္မလုိအပ္ဟု ေထာက္ျပၾကေလသည္။127

124 Nick Cheesman, ‘The Incongruous Return of Habeas corpus to Myanmar’ in Nick Cheesman, Monique Skidmore and Trevor Wilson, Ruling Myanmar From Cyclone Nargis to National Elections, (Institute of Southeast Asian Studies (ISEAS) Singapore) p. 96. 125 Constitution of Myanmar 2008, Section 378(b). 126 ICJ interview, lawyers Yangon, 22 April 2013. 127 ICJ Interview, lawyers, Yangon, 2014.

Handbook on Habeas Corpus in Myanmar

| 25

၂.၃။ ျမန္မာႏုိင္ငံရွိ တရားရုံးေရွ႕ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္ဆုိင္ရာ အေလးထားစရာမ်ား

ျမန္မာႏုိင္ငံတြင္ ထိန္းသိမ္းျခင္းႏွင့္ မွ်တေသာ တရားခြင္ႏွင့္စပ္လ်ဥ္း၍ ဆက္လက္တည္ရွိေနေသာ

အေလးထားစရာမ်ား128 တစ္ဘက္တြင္ တရားရုံးေရွ႕ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္အမိန္႔ ေလွ်ာက္ထားမႈႏွင့္ တရားလက္ လြတ္ ဖမ္းဆီးထိန္းသိမ္းျခင္းမွ လက္ေတြ႔က်က်ထိေရာက္ေသာ ကာကြယ္မႈဆုိင္ရာ ျပ႒ာန္းခ်က္ စသည္တုိ႔ႏွင့္ ဆက္စပ္သည့္ ခ်ိဳ႕ယြင္းခ်က္မ်ားရွိေနပါသည္။

၂.၃.၁။ တရားစီရင္ေရး လြတ္လပ္မႈ

ျမန္မာႏုိင္ငံ၏ တရားစီရင္ေရးသည္ လြတ္လပ္မႈမရွိပါ။ ဆယ္စုႏွစ္မ်ားစြာ အာဏာပုိင္မ်ား၏ စုိမုိးမႈေၾကာင့္

ျမန္မာႏုိင္ငံ၏ တရားစီရင္ေရးမွာ တျဖည္းျဖည္းဆုတ္ယုတ္သြားခဲ့ကာ ဥပေဒစနစ္၏ လြတ္လပ္မႈကုိ အထိခုိက္ခံခဲ့ရ ပါသည္။ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးဌာနသည္ အထူးသျဖင့္ ႏုိင္ငံ၏တပ္မေတာ္ႏွင့္ လံုျခံဳေရးတန္ဆာပလာမ်ားႏွင့္အတူ တရား စီရင္ေရးအေပၚ မထုိက္တန္ေသာ လႊမ္းမုိးမႈမ်ား ထိန္းသိမ္းထားရွိခဲ့ၾကသည္။ ႏုိင္ငံေရးအရ ထိရွမိလြယ္ကူျပီး ရာဇဝတ္မႈဆုိင္ရာ အမႈမ်ားတြင္ ႏုိင္ငံေတာ္ႏွင့္ လံုျခံဳေရးအာဏာပုိင္မ်ားမွ မသင့္ေလ်ာ္ေသာ လႊမ္းမုိးျခယ္လွယ္မႈမ်ား စဥ္ဆက္ထားရွိခဲ့ၾကေၾကာင္းစသည္မ်ား ICJ မွ အင္တာဗ်ဴးသည့္ေရွ႕ေနမ်ားက သေဘာတူၾကပါသည္။129 တရား႐ုံး ေရွ႕ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္ ေလွ်ာက္ထားမႈမ်ားသည္ ေအာင္ျမင္ႏုိင္မည္မဟုတ္ဟု ျမန္မာႏုိင္ငံရွိ ေရွ႕ေနအေျမာက္ အမ်ားက ယူဆၾကသည္။ အဘယ္ေၾကာင့္ဆုိေသာ္ ျပည္ေထာင္စု တရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္မွ ရဲဌာနႏွင့္ တပ္မေတာ္ အေပၚ လႊမ္းမု​ုိးမႈရွိႏုိင္ရမည္ျဖစ္သည္။

တရား႐ုံးေရွ႕ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္ကုိ ေကာင္းမြန္စြာေလွ်ာက္ထားႏုိင္ရန္ အမီွအခုိကင္းလ်က္ လြတ္လပ္

စြာ ဆုံးျဖတ္ခ်က္ခ်မွတ္ႏုိင္မည့္ တရားစီရင္ေရးလုိအပ္ျပီး ၎သည္ အစုိးရ၏လုပ္ေဆာင္မႈမ်ားကုိ ဥပေဒႏွင့္ညီညြတ္မႈ ရွိ၊ မရွိကုိလည္း အဆုံးအျဖတ္ေပးႏုိင္ရမည္။ လြတ္လပ္ေသာ တရားစီရင္ေရး မရွိသေရႊ႕ တရား႐ုံးေရွ႕ေတာ္သြင္းစာ ခၽြန္ေတာ္သည္လည္း ထိေရာက္မႈရွိမည္ မဟုတ္ေပ။ အျခားေသာ အစုိးရဌာနမ်ား၏ ဖြဲ႕စည္းတည္ေဆာက္မႈႏွင့္ လုပ္ငန္းတာဝန္တုိ႔တြင္ လြတ္လပ္ေသာ တရားစီရင္ေရးရွိျခင္းဆုိရာတြင္ မွ်တေသာ တရားခြင္ႏွင့္ တရားဥပေဒစုိးမုိး ေရးကုိ ေလးစားလုိက္နာမႈတုိ႔အတြက္ လုိအပ္ေသာ အေျခအေနတစ္ရပ္ျဖစ္သည္။130 သုိ႔ျဖစ္ေသာေၾကာင့္ ႏုိင္ငံ တစ္ခု၏ တရားစီရင္ေရးသည္ အျခားေသာ အစုိးရဌာနမ်ားမွ စစ္မွန္ေသာ အမီွအခုိကင္းမႈရွိေစရန္ ၎ႏုိင္ငံ၏ ဖြဲ႕စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒ၊ ဥပေဒရပ္မ်ားႏွင့္ မူဝါဒမ်ားက ေသခ်ာေစရပါမည္။

ျမန္မာႏုိင္ငံ၏ ၂၀၀၈ ဖြဲ႕စည္းပုံအေျခခံဥပေဒ ပုဒ္မ ၁၉ မွ ေဖာ္ျပထားသည္မွာ “တရားစီရင္ေရးမူမ်ား

အျဖစ္” သတ္မွတ္ထားသည္မွာ “ဥပေဒႏွင့္အညီ လြတ္လပ္စြာတရားစီရင္ေရး၊ ဥပေဒအရကန္႔သတ္ ခ်က္မ်ားမွအပ ျပည္သူ႔ေရွ႕ေမွာက္တြင္ တရားစီရင္ေရး၊ အမႈမ်ားတြင္ ဥပေဒအရ ခုခံေခ်ပခြင့္ႏွင့္ အယူခံဝင္ပိုင္ခြင့္ရရွိေရး”131 128 Amnesty International, New Expression Meets Old Repression: Ending the Cycle of Arrest and Imprisonment in Myanmar. (24 March 2016, Index number: ASA 16/3430/2016) Available at: https://www.amnesty.org/download/Documents/ASA1634302016ENGLISH.PDF. 129 ICJ, Right to Counsel. p. 2. 130 See, among others, Human Rights Committee, General Comment No. 29, States of Emergency (Article 4), UN Doc. CCPR/C/21/Rev.1/Add.11 (2001), para.16; Bacre W. N’diaye, Special Rapporteur on extrajudicial, summary or arbitrary executions, and Param Cumaraswamy, Special Rapporteur on the independence of judges and lawyers, Report to the Commission on Human Rights on the Situation of human rights in Nigeria, UN Doc. E/CN.4/1997/62/Add.1 (1997), para.71: “... the separation of power[s] and executive respect for such separation is a sine qua non for an impartial judiciary to function effectively”; Param Cumaraswamy, Special Rapporteur on the independence of judges and lawyers, Report to the Commission on Human Rights, UN Doc. E/CN.4/1995/39 (1995), para.55: “... the principle of the separation of powers, which is the bedrock upon which the requirements of judicial independence and impartiality are founded. Understanding of, and respect for, the principle of the separation of powers is a sine qua non for a democratic State and is, therefore, of cardinal importance for countries in transition to democracy...”. 131 These principles are also reflected in the Union Judiciary Law (The State Peace and Development Council Law, No. 20/2010) Section 3.

26 | Handbook on Habeas Corpus in Myanmar ဟူ၍ျဖစ္သည္။ အမီွအခုိကင္းသည့္လြတ္လပ္မႈ အေျခခံသေဘာတရား အရ ဖြဲ႕စည္းပုံအေျခခံဥပေဒဆုိင္ရာတရား ႐ံုး၊ ျပည္ေထာင္စုတရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္ႏွင့္ တရားလႊတ္ေတာ္တုိ႔မွ တရားသူၾကီးခ်ဳပ္ႏွင့္ တရားသူၾကီးမ်ားသည္ ပါတီႏုိင္ငံေရးႏွင့္ ကင္းရွင္းရပါမည္ဟု မူသတ္မွတ္ထားပါသည္။132

သုိ႔ေသာ္လည္း ဖြဲ႕စည္းပုံအေျခခံဥပေဒျပ႒ာန္းခ်က္မ်ားကုိလက္ေတြ႕က်င့္သုံးမႈမရွိၾကေသးပါ။ တရားဝင္

လြတ္လပ္ေသာအဖြဲ႕အစည္းမ်ားတြင္ပင္ တရားစီရင္ေရးအေနအထားသည္ တပ္မေတာ္၏ အာဏာႏွင့္ လႊမ္းမုိးမႈ အုပ္ခ်ဳပ္ေရး တုိ႔အတြက္ လုိက္ဖက္မႈမရွိေသးပါ။133 ၂၀၁၃ ခုႏွစ္တြင္ လူ႔အခြင့္အေရးဆုိင္ရာ အထူးကုိယ္စားလွယ္ ေတာ္မွ ျမန္မာႏုိင္ငံတြင္ထုတ္ေဖာ္ခဲ့သည္မွာ ၎အေနျဖင့္ “အစုိးရဌာနအုပ္ခ်ဳပ္ေရးမွ တရားစီရင္ေရးတြင္ လြတ္ လပ္မႈတစ္စုံတစ္ရာ တု​ုိးတက္လာမႈႏွင့္ပတ္သက္သည့္ မည္သည့္ သက္ေသအေထာက္အထားမွ် ေတြ႔ရွိျခင္း မရွိ ရပါ”ဟူ၍ ျဖစ္သည္။134

တရားသူၾကီးမ်ားအေပၚ ႏုိင္ငံေရးႏွင့္ တပ္မေတာ္တုိ႔၏လႊမ္းမိုးမႈသည္ တရားဥပေဒစုိးမုိးေရးအတြက္ ၾကီး

မားသည့္ အဟန္႔အတားျဖစ္သည္။ အမႈ၏ သေဘာသဘာဝအေပၚမူတည္၍ တရားသူၾကီးမ်ားက အစုိးရာအရာရွိမ်ား၊ အထူးသျဖင့္ ျပည္တြင္းေဒသဆုိင္ရာ အာဏာပုိင္မ်ားထံမွလာသည့္ အမိန္႔မ်ားအေပၚ အေျချပဳလ်က္ ဆုံးျဖတ္ခ်က္ မ်ား ခ်မွတ္ရေလ့ရွိသည္။ ျပႆနာအၾကီးမားဆုံးျဖစ္သည့္ အမႈမ်ားမွာ အစုိးရ၊ အရာရွိမ်ား သုိ႔မဟုတ္ ၎တုိ႔၏ အက်ိဳးစီးပြားမ်ားကုိ စိန္ေခၚမႈျပဳျခင္းျဖစ္သည္။135 အထူးကု​ုိယ္စားလွယ္ေတာ္ကသူမ၏ ခရီးစဥ္တစ္ေလွ်ာက္တြင္ ႏုိင္ငံတကာလူ႔အခြင့္အေရးဥပေဒကုိ ဆုိးရြားစြာခ်ဳိးေဖာက္မႈျပဳျခင္းအတြက္ ျမန္မာႏုိင္ငံ၏အာဏာပုိင္မ်ား၏ တာဝန္ ခံမႈကုိ ကုိင္တြယ္ရန္ အျမဲအေရးနိမ့္ရေၾကာင္း အစီရင္ခံခဲ့ရပါသည္။136

ျမန္မာႏုိင္ငံရွိ တရားစီရင္ေရးသည္ အမွီအခုိကင္းေၾကာင္း ျပသရန္ ေျခလွမ္းစတင္လွမ္းေနေသာ္လည္း

အုပ္ခ်ဳပ္ေရးဆုိင္ရာ ဆုံးျဖတ္ခ်က္ႏွင့္ ေဆာင္ရြက္ခ်က္မ်ားကုိ တုိက္႐ိုက္စိန္ေခၚမႈျပဳရန္ ဆႏၵျပင္းျပမႈမရွိျခင္းႏွင့္ ေဆာင္ရြက္ႏုိင္စြမ္းမရွိျခင္းတုိ႔ ျဖစ္ေနေလသည္။ အခ်ိဳ႕ေသာ တရားသူၾကီးမ်ားသည္ တပ္မေတာ္ထံ သစၥာခံေန သည္ဟု ခံစားၾကျပီး လြတ္လပ္စြာေဆာင္ရြက္ရန္ မတတ္ႏုိင္ၾကပါ။ တရား႐ုံးမ်ားသည္ ထိရွလြယ္ကူေသာ အမႈ ကိစၥမ်ားတြင္ အထူးစိတ္ပါဝင္စားမႈထားရန္ ခ်ီတုံခ်တု​ုံ ျဖစ္ေနၾကသည္။ တရားသူၾကီးမ်ားႏွင့္ ေရွ႕ေနမ်ားသည္ အစုိးရတာဝန္ခံမႈကုိ ထိန္းသိမ္းရန္အတြက္ အေလ့အထမရွိခဲ့ၾကပါ။ ႐ုံးႏွင့္

လြတ္လပ္ေသာတရားစီရင္ေရးအတြက္ ကန္႔သတ္ခ်က္မ်ားရွိေနလင့္ကစား ၂၀၁၃ ခုႏွစ္မွစ၍ ေရွ႕ေနခ်ဳပ္ ျပည္ေထာင္စုတရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္ရုံး

(OSCU)

တုိ႔သည္

၎တုိ႔၏

အာ႐ုံစူးစုိက္မႈကုိ

စာခၽြန္ေတာ္

အမိန္႔ဘက္ဆီသုိ႔ ဦးလွည့္လ်က္ရွိပါသည္။ ဥပမာ၊ ၂၀၁၃ ခုႏွစ္၊ ေဖေဖာ္ဝါရီလတြင္ ေရွ႕ေနခ်ဳပ္႐ုံးမွ ဥပေဒအရာရွိမ်ားမွ “ျမန္မာႏုိင္ငံ၏ ၂၀၀၈ ဖြဲ႕စည္းပုံဥပေဒအရ အထူးအမိန္႔ျဖင့္ ထုတ္ျပန္သည့္ စာခၽြန္ေတာ္အမိန္႔” ဆုိင္ရာ ႏွီးေႏွာ ဖလွယပ ္ ြဲ (Seminar) ကုိ ICJ ႏွင့္ အတူတကြ ေနျပည္ေတာ္တင ြ ္ စီစဥ္က်င္းပခဲပ ့ ါသည္။ 137 ဤေဆြးေႏြးပြအ ဲ စီအစဥ္သည္ ၁၉၆၂ ခုႏွစ္ စစ္တပ္အာဏာသိမ္းသည့္အခ်ိန္မွ ႏွစ္ေပါင္း ၅၀ တုိင္ေအာင္ စာခၽြန္ေတာ္အမိန္႔အေၾကာင္း အမ်ား ျပည္သ138 ူ တုိ႔၏ ေဟာေျပာခ်က္ ဆိတ္ကြယ္ေနမႈကုိ ခ်ိဳးဖ်က္ခဲ့ပါသည္။ OSCU သည္ ၂၀၁၄ ခုနွစ္တြင္ စာခၽြန္ေတာ္ 132 Constitution of Myanmar 2008, Art. 300(a) and Art. 301(f) and Union Judiciary Law, S. 30(f) for the Chief Justice of the Union and the Judges of the Supreme Court; Art. 309(a) and Art. 310(f) and Union Judiciary Law S. 48(f) for the Chief Justices and Judges of the High Courts; 2008 Constitution, Art. 330(c) and Art. 333(f) for the Justices of the Constitutional Court. 133 Melissa Crouch, ‘The Common Law and Constitutional Writs: Prospects for Accountability in Myanmar’ in Lindsay & Crouch (eds.) Law, Society and Transition in Myanmar (Hart, 2014) p.146. 134 Tomás Ojea Quintana, Special Rapporteur on the situation of human rights in Myanmar, Report to the Human Rights Council, UN Doc. A/HRC/22/58 (17 April 2013), para.63. 135 ICJ, Right to Counsel. pp. 18, 40. 136 Yanghee Lee, Special Rapporteur on the situation of human rights in Myanmar, Report to the Human Rights Council, UN Doc. A/HRC/28/72 (23 March 2015). 137 Details of the Workshop are available here: http://www.icj.org/icj-holds-seminar-on-prerogative-writs-under-the2008-constitution-of-myanmar/. 138 Melissa Crouch, ‘The Common Law and Constitutional Writs: Prospects for Accountability in Myanmar’ in Lindsay & Crouch (eds.) Law, Society and Transition in Myanmar (Hart, 2014) p.147.

Handbook on Habeas Corpus in Myanmar

| 27

အမိန္႔ ဦးစီးဌာန (Writs Department) ကုိဖြင့္လွစ္ခဲ့ျပီး ယခုတြင္ စတင္အေျခတည္ ဖြ႔ံျဖိဳး မႈအဆင့္တြင္ ရွိေနပါသည္။ စာခၽြန္ေတာ္အမိန္႔ အေပၚ ျပန္လည္ဆန္းသစ္လာသည့္ စိတ္ပါဝင္စားမႈ သည္ တုိးပြားလာေနသည့္ အမႈေပါင္းမ်ားစြာ၏ လက္ေတြ႕က်က် လုိအပ္မႈကုိ ျဖည့္ဆည္းေပးႏုိင္ပါမည္။ ၎သည္လည္း အနာဂတ္တြင္ အားေကာင္းလာသည့္ အစုိးရတာဝန္ခံမႈႏွင့္ တရားစီရင္ေရး လြတ္လပ္မႈတုိ႔ ျဖစ္လာေစရန္ တံခါးဖြင့္ေပးႏုိင္မည္ျဖစ္သည္။139

၂.၃.၂။ အေရးေပၚအေျခအေန

၂၀၀၈ ခုႏွစ္တြင္ စာခၽြန္ေတာ္အမိန္႔ကုိ ျပန္လည္အသက္သြင္းျခင္းသည္ တရားဥပေဒစုိးမုိးေရးႏွင့္ လူ႔

အခြင့္အေရးအားေလးစားမႈတုိ႔ အားေကာင္းလာေစေရးအတြက္ အဓိကက်ေသာ အခ်က္အျဖစ္ မွတ္ယူရပါမည္။ ဤစာတမ္း၏ အပုိင္း ၁ တြင္ ေဖာ္ျပခဲ့သည့္အတုိင္း အျပည္ျပည္ဆုိင္ရာ လူ႔အခြင့္အေရးဥပေဒအရ တရား႐ုံးတြင္ ထိန္းသိမ္းျခင္းအား ဥပေဒႏွင့္ညီညြတ္မႈ ရွိ၊ မရွိအား စိန္ေခၚႏုိင္ခြင့္သည္ ႏု​ုိင္ငံေတာ္မွေပးအပ္ထားေသာ တိက်သည့္ အခြင့္အေရးခ်ဳိးေဖာက္မႈမ်ားမွ ကာကြယ္ေပးသည့္ ကုစားမႈတစ္ရပ္ျဖစ္ရာ ၎တြင္ တရားလက္လြတ္ထိန္းသိမ္းျခင္း၊ ႏွိပ္စက္ျခင္း သုိ႔မဟုတ္ မညႇာမတာ ဆက္ဆံျခင္းႏွင့္ အတင္းအဓမၼအေပ်ာက္ေဖ်ာက္ျခင္း စသည္တုိ႔ ပါဝင္သည္။ ၎သည္ အခ်ိန္အားလုံးအတြက္ အက်ံဳးဝင္မႈရွိျပီး ႏု​ုိင္ငံေတာ္မွ ေပးအပ္ထားေသာ တိက်သည့္အခြင့္အေရး ခ်ဳိး ေဖာက္မႈမ်ား မျဖစ္ေစပါ။140

သုိ႔ေသာ္လည္း ၂၀၀၈ ဖြဲ႕စည္းပုံအေျခခံဥပေဒ ပုဒ္မ ၂၉၆(ခ) (၎သည္ ၁၉၄၇ ဖြဲ႕စည္းပုံအေျခခံ ဥပေဒ

ျပ႒ာန္းခ်က္ကုိ ျပန္လည္ျပ႒ာန္းျခင္းျဖစ္သည္) ႏွင့္ စာခၽြန္ေတာ္ဥပေဒ အခန္း ၂၊ ပုဒ္မ ၃ တုိ႔အရ အေရးေပၚ အေျခ အေနေၾကညာသည့္ ေဒသမ်ားတြင္ စာခၽြန္ေတာ္အမိန္႔ထုတ္ဆင့္ေပးရန္ ေလွ်ာက္ထားခ်က္မ်ာကုိ ရပ္ဆုိင္းထားပါ မည္။

စာခၽြန္ေတာ္ဥပေဒ အခန္း ၂၊ ပုဒ္မ ၃ တြင္ “ႏုိင္ငံေတာ္အတြင္း အေရးေပၚအေျခအေနမ်ား ေပၚေပါက္

ေၾကာင္း ေၾကညာသည့္ေဒသတြင္ စာခၽြန္ေတာ္အမိန္႔ ထုတ္ဆင့္ေပးရန္ ေလၽွာက္ထားခ်က္မ်ားကို ရပ္ဆိုင္းထား ရမည္”141 ဟု ေဖာ္ျပထားပါသည္။ ယင္းပုဒ္မအရ စစ္ျဖစ္ပြားခ်ိန္မ်ား၊ က်ဴးေက်ာ္နယ္ခ်ဲ႕ျခင္း သုိ႔မဟုတ္ ထၾကြ ပုန္ကန္မႈျဖစ္ခ်ိန္မ်ားတြင္သည္ “အမ်ားျပည္သူမ်ား၏ လုံျခံဳေရးကုိကာကြယ္ရန္ လုိအပ္မႈ” အခ်ိန္မွတစ္ပါး ဖြဲ႕စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒဆုိင္ရာ စာခၽြန္ေတာ္အမိန္႔ကုိ ရပ္ဆုိင္းမထားရပါ။ ယင္းက်ယ္ျပန္႔ေသာ စကားရပ္မ်ားကုိ ျပည္ေထာင္စု တရားစီရင္ေရးဥပေဒ ပုဒ္မ ၁၆ (ဂ) တြင္လည္း အသုံးျပဳထားပါသည္။142 ယင္းအသုံးအႏႈန္းသည္ အထူးသျဖင့္ ျပႆနာျဖစ္ႏုိ္င္ဖြယ္ရွိသည္။ အဘယ္ေၾကာင့္ဆုိေသာ္ ျမန္မာႏုိင္ငံတြင္ အေရးေပၚအေျခအေနဟူသည့္ အေနအထား ကုိ ႏုိင္ငံေရး ဖိႏွိပ္မႈအတြက္ လက္နက္တစ္ရပ္အျဖစ္ အသုံးျပဳျပီး တရားလက္လြတ္ ေလွ်ာက္ထားခ်က္ ျဖစ္ႏုိင္ေခ် အတြက္ လမ္းဖြင့္ေပးထားလ်က္ ရွိပါသည္။

“အေရးေပၚအေျခအေနမ်ား” ေခတ္စားေနသည့္ ျမန္မာႏုိင္ငံတြင္ ၎ျပႆနာသည္ ျပင္းထန္လွပါသည္။

ဥပမာအားျဖင့္ ၂၀၁၂ ခုႏွစ္၊ ဇြန္လတြင္ ရခုိင္ျပည္နယ္၌ အေရးေပၚအေျခအေနတစ္ရပ္ ေၾကညာျပီး ၂၀၁၃ ခုႏွစ္၊ မတ္လတြင္ မိထၳီလာခ႐ိုင္တြင္ ဗုဒၶဘာသာဝင္မ်ားႏွင့္ မြတ္စလင္ဘာသာဝင္ လူထုမ်ားအၾကား မျငိမ္မသက္ ျဖစ္ျပီး 139 Ibid. 140 Human Rights Committee General Comment 29, §16 and General Comment 35§67; Inter-American Court: Advisory Opinion OC-8/87 (1987) §42, Advisory Opinion OC-9/87 (1987) §41(1); Commission on Human Rights resolution 1992/35, §2; UN Mechanisms Joint Report on secret detention, UN Doc. A/HRC/13/42 (2010), §§46-47; Working Group on Arbitrary Detention, UN Doc. A/HRC/7/4 (2008) §§67, 82(a); Sub-Committee on the Prevention of Torture : Honduras, UN Doc. CAT/OP/HND/1 (2010), §282(a)-(b). 141 Ibid. Chapter 2 Section 3 (b). 142 Union Judiciary Law, Section 16(c) At the time of the occurrence of the following situation, the right to claim the rights contained in section 377 of the Constitution shall not be suspended unless it is required for public security: (i) in time of war; (ii) in time of foreign aggression; (iii) in time of insurrection.

28 | Handbook on Habeas Corpus in Myanmar ခ်ိန္တြင္လည္း

ယင္းေၾကညာခ်က္

ထုတ္ျပန္ခဲ့ပါသည္။143

“အေရးေပၚအေျခအေန”

ေၾကညာခ်က္မ်ားအရ

လက္နက္ကုိင္တပ္မေတာ္မွ ျပည္သူမ်ားကုိ မည္သည့္ အေျခခံကာကြယ္မႈမ်ားဆုိင္ရာ ျဖစ္စဥ္မပါဘဲ ဖမ္းဆီးထိန္း သိမ္းျခင္းမ်ားကုိ ေဆာင္ရြက္ရန္ ခြင့္ျပဳေပးထားေလသည္။144 ေျမာက္မ်ားစြာေသာ အစီရင္ခံစာမ်ား စာတမ္းျပဳစုခ်က္ အရ ရခုိင္ ျပည္နယ္တြင္ ၂၀၁၂ ခုႏွစ္ “အေရးေပၚအေျခအေန” ေၾကညာခ်က္ခ်မွတ္ျပီး အနီးကပ္ဆုံး ေနာက္ဆက္တြဲ အျဖစ္ မြတ္စလင္ဘာသာဝင္ အေျမာက္အမ်ားကုိ တရားလက္လြတ္ ဖမ္းဆီးမႈရွိခဲ့ပါသည္။145 ဤကဲ့သုိ႔ေသာ အေျခအေနမ်ားတြင္ အလြဲသုံးစားမႈမ်ားအတြက္ တရား႐ုံးေရွ႕ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္ကုိ ကုစားမႈအျဖစ္ အသုံးျပဳရန္ ရွင္းရွင္းလင္းလင္း ျဖစ္ေသာ္လည္း ထုိအခ်ိန္က ၎ေလွ်ာက္ထားခ်က္မ်ားကုိ ရပ္ဆုိင္းထားခဲ့ပါသည္။

၂.၃.၃။ ျပည္ေထာင္စုတရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္၏ စီရင္ပုိင္ခြင့္အာဏာ

ဖြဲ႕စည္းပုံအေျခခံဥပေဒ ပုဒ္မ ၁၉၆ အရ စာခၽြန္ေတာ္ဥပေဒႏွင့္ စာခၽြန္ေတာ္ လုပ္ထုံးလုပ္နည္း၊ စာခၽြန္ေတာ္

ထုတ္ပုိင္ခြင့္အာဏာသည္ ျပည္ေထာင္စုတရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္တြင္သာ ရွိေလသည္။146 ယင္းစီရင္ပုိင္ခြင့္အာဏာ သည္ ႏုိင္ငံတကာစံႏႈန္းမ်ားႏွင့္ ကုိက္ညီမႈမရွိပါ။ တရား႐ုံးေရွ႕ေတာ္သြင္း စာခၽြန္ေတာ္ လုပ္ထုံးလုပ္နည္းသည္ လက္ လွမ္းမီခ်ဥ္းကပ္ႏုိင္ရမည္ျဖစ္ျပီး ထိေရာက္မႈရွိရမည္။

ျပည္ေထာင္စုတရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္၏ စီရင္ပုိင္ခြင့္အာဏာေၾကာင့္ တရား႐ုံးေရွ႕ေတာ္သြင္း စာခၽြန္ေတာ္

လုပ္ထုံးလုပ္နည္းသည္ မလုိအပ္ဘဲ ႐ႈပ္ေထြးေနျပီး ကုန္က်စရိတ္မ်ားလွပါသည္။ ေနျပည္ေတာ္ရွိ ျပည္ေထာင္စု တရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္တြင္ ေလွ်ာက္ထားမႈဆုိင္ရာအမႈမ်ားအား တင္သြင္းၿပီး ၾကာနားမႈကုိ ေဆာင္ရြက္ရပါမည္။ အဘယ္ေၾကာင့္ဆုိေသာ္ ေနျပည္ေတာ္၏တည္ေနရာသည္ ႏုိင္ငံ၏လူဦးေရအမ်ားစုမွ ေဝးကြာေနပါသျဖင့္ ၎ေနရာ သုိ႔သြားေရာက္ရာတြင္ ဟုိတယ္တြင္ ညဖက္တည္းခုိရျခင္းေသာ္လည္းေကာင္း လမ္းပန္းဆက္သြယ္ေရးအတြက္ ကုန္က်စရိတ္မ်ားေသာ္လည္းေကာင္း ျဖစ္ပါသည္။147 ထု​ုိသုိ႔အမႈမ်ားအား ႐ု​ုံးေတာ္သုိ႔ေလွ်ာက္ထားတင္သြင္းရာ သြား လာရသည့္ ခရီးကု​ုန္က်စရိတ္လည္း လု​ုိအပ္ပါသည္။148 ယင္းကဲ့သုိ႔ေသာ ကုန္က်စရိတ္မ်ား က်ခံေပးႏုိင္မည့္ ဥပေဒေရးရာအကူအညီမ်ား ဖြံ႔ျဖိဳးမႈမရွိေသးသျဖင့္ ျမန္မာႏုိင္ငံရွိ ျပည္သူအမ်ားစုအတြက္မႈ တရား႐ုံးေရွ႕ေတာ္ သြင္းစာခၽြန္ေတာ္ ေလွ်ာက္ထားရန္အတြက္ ေငြေၾကးတတ္ႏုိင္ၾကမည္မဟုတ္ပါ။ 149

ထုိကန္႔သတ္ခ်က္မ်ားေၾကာင့္ ေရွ႕ေနမ်ားသည္ တရား႐ုံးေရွ႕ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္ ေလွ်ာက္ထားမႈကုိ

စာတင္သြင္းရန္ေသာ္လည္းေကာင္း၊

အျခားေရႊးခ်ယ္ပုိင္ခြင့္မ်ားျဖစ္သည့္

ျပည္ေထာင္စုလႊတ္ေတာ္

သုိ႔မဟုတ္

ျပည္ေထာင္စုညီလာခံသုိ႔ တုိင္ၾကားစာမ်ား တင္သြင္းရန္ေသာ္လည္းေကာင္း ေရွာင္ရွားရန္ ေရႊးခ်ယ္ၾကမည္ျဖစ္ သည္။150 ထုိသူတုိ႔က လႊတ္ေတာ္သည္သာလွ်င္ တရားဝင္မဟုတ္သည့္ ထိန္းသိမ္းျခင္းအမႈမ်ားအတြက္ ကုစားမႈ သုိ႔မဟုတ္ သက္သာမႈမ်ား စီစဥ္ေပးႏုိင္သည့္ အဖြဲ႔အစည္းအျဖစ္ ယုံၾကည္ၾကေလသည္။151 ဤအတြက္ေၾကာင့္ တရား႐ုံးေရွ႕ေတာ္သြင္း စာခၽြန္ေတာ္ဆုိင္ရာ ဥပေဒသိပၸံပညာ ကင္းမဲ့မႈျဖစ္ေနရျခင္းျဖစ္သည္။ 143 A state of emergency is declared pursuant to Article 410 of the Constitution, which allows the President, after coordinating with the National Defence and Security Council, to declare a state of emergency in areas where the administrative functions can no longer be carried out in accordance with the Constitution. 144 ICJ Interview, Lawyer Nyein Chan, Sitwe, 15 October 2014. 145 Human Rights Watch, “Burma: Mass Arrests, Raids on Rohingya Muslims”, 5 July 2012, http://www.hrw.org/ news/2012/07/05/burma-mass-arrests-raids-rohingya-muslims; “Arrest of 100 Rohingya Muslim in the village of “Nga Khura” Arakan State”, Rohingya News Agency, 11 February 2013, http://www.rna-press.com/en/news/21388.html. 146 Writs Act 2014, Section 3 (a). 147 ICJ interview, lawyer Yangon, 2 December 2012. 148 Ibid. 149 Due to the high costs involved in travelling to, and staying in, Naypyidaw for hearings the detainee’s families return home between trial dates. Kachinland News (23 February 2012) ‘Burmese Government’s Supreme Court Delays Hearing for Three Kachin Villagers’, http://kachinlandnews.com/?p=21348. Accessed 7 December 2015. 150 ICJ interview, lawyers and law students Yangon, 2 December 2012. 151 Ibid.

Handbook on Habeas Corpus in Myanmar

| 29

၂.၃.၄။ ၂၀၀၈ ခုႏွစ္မွစ၍ တရား႐ုံးေရွ႕ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္အမိန္႔ေလွ်ာက္ထားမႈ ဥပေဒသိပၸံပညာ

အထက္ေဖာ္ပါ ျပႆနာျဖစ္ႏုိ္င္ဖြယ္ရွိေသာ တရားရုံးေရွ႕ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္မူေဘာင္ကုိ ထပ္မံ ျဖည့္

စြက္ရေသာ္ ၎ကုိ အေကာင္အထည္ေဖာ္ေဆာင္ရြက္ျခင္းမွ ျပႆနာျဖစ္ႏုိင္ဖြယ္ရွိေသာ ဥပေဒသိပၸံပညာ ေပၚ ထြက္လာေၾကာင္း ICJ သုေတသနျပဳခ်က္မွ ေတြ႔ရွိခဲ့ၾကပါသည္။ ICJ သုေတသနျပဳခ်က္မွ ေတြ႔ရွိခ်က္အရ တရား႐ုံး ေရွ႕ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္အတြက္ တရားစီရင္မႈရရွိရန္ ေလွ်ာက္ထားခ်က္ေလးခုသာ အမႈတင္သြင္းျခင္းရွိျပီး ၎ တုိ႔ကုိသာ ျပည္ေထာင္စုတရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္မွ လက္ခံျခင္းႏွင့္ အဆုံးအျဖတ္ေပးျခင္းတုိ႔ကုိ ေဆာင္ရြက္ခဲ့ေလသည္။ ၎တုိ႔တစ္ခုကိုမွ် တရားဝင္ သတင္းထု​ုတ္ျပန္ျခင္းမရွိခဲ့ပါ။ ၂၀၁၃ ခုႏွစ္တြင္ ျပည္ေထာင္စုတရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္၏ ေန႔စဥ္မွတ္တမ္းကု​ုိ ျပန္လည္ၾကည့္႐ႈရာ ျဖစ္ရပ္တစ္ခုတည္းႏွင့္စပ္လ်ဥ္းျပီး အနည္းဆုံး အမႈကိစၥေပါင္း ၃၂ ခုကုိ အမႈတင္သြင္းခဲ့ေသာ္လည္း ျပည္ေထာင္စုတရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္မွ ပယ္ခ်ခဲ့ေၾကာင္း ICJ မွ ေတြ႔ရွိခဲ့ပါသည္။ ICJ ၏ ခန္႔မွန္းခ်က္အရ ၂၀၁၃ ခုႏွစ္မွစ၍ တရား႐ုံးေရွ႕ေတာ္သြင္း စာခၽြန္ေတာ္ဆုိင္ရာ အမႈတင္သြင္းမႈ မရွိခဲ့ေတာ့ေခ်။

ICJ မွ လက္လွမ္းမီသေလာက္ ရရွိသည့္ သတင္းအခ်က္အလက္မ်ားအရ ၂၀၀၈ ခုႏွစ္မွစ၍ ျပည္ေထာင္စု

တရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္သည္ တရားရုံးေရွ႕ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္ ေလွ်ာက္ထားခ်က္ တစ္စုံတစ္ခုကုိမွ် အျပဳသေဘာ ေဆာင္လ်က္ ျပန္လည္တန ု ျ႔္ ပန္ျခင္း မရွပ ိ ါ။ ျပည္ေထာင္စတ ု ရားလႊတေ ္ တာ္ခ်ဳပ္သည္ ေလွ်ာက္ထားခံရသူ အာဏာပုင ိ ္ မ်ားကုိ အမွနတ ္ ကယ္ပင္ 'ခႏၶာကုယ ုိ ထ ္ တ ု ္ေပးရန္' (ဆုလ ိ သ ုိ ည္မွာ ထိန္းသိမ္းခံရသူကုိ တရား႐ုံးေရွ႕ေမွာက္ေခၚေဆာင္ သြားရန္)အမိန္႔ခ်မွတ္ျခင္းေသာ္လည္းေကာင္း၊ ဖမ္းဆီးျခင္း သုိ႔မဟုတ္ ထိန္းသိမ္းျခင္းသည္ အေျခအေန တစ္ရပ္ရပ္ တြင္ တရားဝင္မႈမရွိေၾကာင္း စီရင္ျခင္းေသာ္လည္းေကာင္း မျပဳခဲ့ပါ။

၂၀၀၈ ခုႏွစ္မွ ျပန္လည္ အသက္သြင္းလာခဲ့သည့္ ဖြဲ႕စည္းပုံအေျခခံဥပေဒပါ စာခၽြန္ေတာ္အမိန္႔ တစ္စုံ

တစ္ရာကုိ အသုံးျပဳျခင္းဆုိင္ရာ သတင္းအခ်က္အလက္ကုိ ရရွိရန္ ခက္ခဲလွပါသည္။ ၂၀၁၁ ခုႏွစ္၊ မတ္လ ၃၁ ရက္ ေန႔မွ ၂၀၁၃ ခုႏွစ္၊ ဇြန္လ ၃၀ ရက္ေန႔အၾကား အထူးအမိန္႔ျဖင့္ ထုတ္ျပန္ထားသည့္ စာခၽြန္ေတာ္အမိန္႔ ေလွ်ာက္ ထားခ်က္ ၄၀၀ ေက်ာ္ကုိ ျပည္ေထာင္စုတရား လႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္ သုိ႔ တင္သြင္းထားေၾကာင္း ခန္႔မွန္းရပါသည္။152 ယင္းစာခၽြနေ ္ တာ္အမိန႔္ ေလွ်ာက္ထားခ်က္မ်ားကုိ မွ်တေသာၾကားနာဆုးံ ျဖတ္မႈ ရွ၊ိ မရွက ိ လ ို ည္း မသိရပါ။ ျပည္ေထာင္စု တရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္ အမႈကိစၥမ်ားကုိ အမ်ားျပည္သူထံ ဖြင့္ခ်ေလ့မရွိပါ။153

၂၀၁၃ ခုႏွစ္အတြက္ တရားဝင္ ျပီးျပည့္စုံေသာ မွတ္တမ္းမ်ား မရွိခဲ့ပါ။ သုိ႔ေသာ္ ICJ သည္ တရား လႊတ္

ေတာ္ခ်ဳပ္မရ ွ ရွသ ိ ည့္ အေထာက္အထားမ်ားအရ (ရႏုင ိ သ ္ ည့္ စာခၽြနေ ္ တာ္အမိနမ ႔္ ်ား အားလုးံ ႏွငစ ့္ ပ္လ်ဥ္းျပီး) ေလွ်ာက္ ထားမႈေပါင္း အနည္းဆုံး ၃၂၂ မႈကုိ ၎ႏွစ္အတြက္ တင္သြင္းခဲ့ေၾကာင္း သိရွိရသည္။ ေလွ်ာက္ထားမႈမ်ားကုိ စာခၽြန္ေတာ္အမိန႔္အားျဖင့္ အမ်ိဳးအစား ပုိင္းျခားလုိက္ေသာ္လည္း တရား႐ုံးေရွ႕ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ ေတာ္ အမ်ိဳးအစားမ်ား မပါဝင္ပါ။ ၂၀၁၄ သုိ႔မဟုတ္ ၂၀၁၅ ခုႏွစ္မ်ားအတြင္ ျပည္ေထာင္စုတရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္၌ ေရွ႕ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္ အတြက္ ေလွ်ာက္ထားခ်က္မ်ား မည္သည္ကုိမွ် မသိရွိရပါ။ 154

၂၀၀၈ ခုႏွစ္မွစ၍ စာခၽြန္ေတာ္အမိန္႔ ေလွ်ာက္ထားတင္သြင္းမႈမ်ား ရာႏွင့္ခ်ီရွိသည့္အထဲမွ ဆယ္ခုကုိ

သာလွ်င္ ၂၀၀၈-၂၀၁၄ ႏွစ္ခ်ဳပ္ ျမန္မာႏုိင္ငံတရာစီရင္ထုံးတြင္ တရားဝင္ထုတ္ျပန္ထားျပီး ၎တုိ႔သည္ တရား႐ုံးေရွ႕ ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္အတြက္ တစ္ခုမွမပါဝင္ခဲ့ပါ။155 တရား႐ုံးေရွ႕ေတာ္သြင္း စာခၽြန္ေတာ္ဆုိင္ရာ အကန္႔အသတ္ရွိ 152 “Chief Justice of the Union stresses important role of courts in ensuring rule of law”, New Light of Myanmar, 9 August 2013, pp.8, http://www.burmalibrary.org/docs15/NLM-2013-08-09-red.pdf. Out of this, 286 petitions have been rejected, while the court heard 84 applications. 153 Melissa Crouch, ‘The Common Law and Constitutional Writs: Prospects for Accountability in Myanmar’ in Lindsay & Crouch (eds.) Law, Society and Transition in Myanmar (Hart, 2014) p.147. 154 ICJ Interview, Writs Department, Office of the Supreme Court, 16 June 2015. 155 See: Myanmar Law Reports (MLR) 2011 (Containing six writ cases), MLR 2013 (Containes one writ case) and MLR 2014 (Contains three writ cases).

30 | Handbook on Habeas Corpus in Myanmar သည့္ တရား႐ုံးႏွင့္ ႏုိင္ငံရေရးအရ ထိရွိလြယ္ကူသည့္ သေဘာသေဘာဝရွိျခင္းေၾကာင့္ ျပည္ေထာင္စုတရားလႊတ္ ေတာ္ခ်ဳပ္သုိ႔ ေလွ်ာက္ထားလႊာမ်ား တင္သြင္းမႈ မည္မွ်ရွိသည္ကုိ မသိႏုိင္ပါ။

ျမန္မာႏုိင္ငံ၏အဂၤလိပ္႐ုိးရာဥပေဒ (Common Law)

ျမန္မာႏုိင္ငံ၏ တရားဥပေဒစနစ္သည္ အျပင္ပန္းအားျဖင့္ အဂၤလိပ္႐ုိးရာဥပေဒကုိလုိက္နာျပီး ျဖတ္

ထုံးႏွင့္ stare decisis (အထက္႐ုံး၏ စီရင္ဆုံးျဖတ္ခ်က္ကုိ ေအာက္႐ုံးက စံအျဖစ္ယူျခင္း) ဥပေဒဆုိင္ရာ သေဘာတရားတုိ႔အေပၚ အမီွသဟဲျပဳေနေလသည္။ ထုိအတြက္ေၾကာင့္ အမ်ားျပည္သူမ်ား၊ ေရွ႕ေနမ်ား ႏွင့္ တရားသူၾကီးမ်ားသည္ ဥပေဒသိပၸံပညာႏွင့္ လက္လွမ္းမီမႈရွိရန္ လုိအပ္ျပီး ၎ကုိ တိက်ေသာ တရား ႐ုံးအစီရင္ခံျခင္းႏွင့္ ေၾကာင္းက်ိဳးသင့္ တရားစီရင္မႈမ်ားဆုိင္ရာ ထုတ္ျပန္ေၾကညာျခင္းတုိ႔မွ စီစဥ္ေပးရ ပါမည္။ သုိ႔ေသာ္ ျမန္မာႏုိင္ငံတြင္ တရား႐ုံးသတင္း အစီရင္ခံျခင္းဆိုင္ရာ တစ္သမတ္တည္းျဖစ္ေသာ သုိ႔မဟုတ္ ပုံမွန္ျဖစ္သာ စနစ္မရွိသျဖင့္ စီရင္ထုံး ဥပေဒဆုိင္ရာ တရားဥပေဒစနစ္ကုိ အားနည္းေစပါသည္။

အခ်ိဳ႕ေသာ ဥပေဒသိပၸံပညာကုိ ႏွစ္စဥ္ျမန္မာႏုိင္ငံတရားစီရင္ထုံးေပါင္းခ်ဳပ္တြင္ ထည့္သြင္းျပီး ျပည္

ေထာင္စုေရွ႕ေနခ်ဳပ္႐ုံးမွ ၎ကုိ ထုတ္ေဝေပးထားပါသည္။ ယင္းထုတ္ျပန္ေၾကညာမႈတြင္ ေရြးခ်ယ္ထား သည့္ ျပည္ေထာင္စုတရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္အမႈမ်ားရွိ စီရင္ထုံးမ်ားကုိသာ အစီရင္ခံထားျပီး ေအာက္တရား ႐ုံးမ်ား၏ တရားစီရင္မႈမ်ားကုိ ထည့္သြင္းထားမႈမရွိပါ။ တရားစီရင္ထုံးတြင္ မည္သည့္စီရင္ခ်က္မ်ားကုိ ထည့္သြင္းမည္ဟူသည့္ ေရြးခ်ယ္မႈကုိ တရားစီရင္ထုံးအဖြဲ႕မွ ႏွစ္စဥ္ေဆာင္ရြက္ျပီး ၎အဖြဲ႕တြင္ ေရွ႕ေန ခ်ဳပ္႐ုံးႏွင့္ ျပည္ေထာင္စုတရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္႐ုံးတုိ႔မွ ထိပ္သီးအရာရွိမ်ား ပါဝင္သည္။ ထုတ္ျပန္မထား သည့္ တရားစီရင္ခ်က္မ်ားသည္ ထုတ္ျပန္ထားသည့္ တရားစီရင္ခ်က္မ်ားထက္ အေရးပါမႈ ပုိမုိနည္းပါး သည္ဟု ယူဆရပါမည္။156

ကုိယ္စားျပဳမႈ၊ ပြင့္လင္းျမင္သာမႈႏွင့္ တာဝန္ခံမႈတုိ႔ရွိေသာ ႏုိင္ငံေရးစနစ္တစ္ခုတြင္ အမႈမ်ားကုိ ၎

တုိ႔၏ ျဖတ္ထုံးကဲ့သုိ႔ျဖစ္ေသာ တန္ဖုိးႏွင့္အညီ အစီရင္ခံထုတ္ျပန္ၾကပါသည္။ သုိ႔ေသာ္ လြတ္လပ္ေသာ ျမန္မာႏုိင္ငံတရားစီရင္ထုံးႏွင့္ တရားစီရင္ထုံးအဖြဲ႕တုိ႔သည္ မၾကာခဏ ေမးခြန္း ထုတ္ခံရေလ့ရွိသည္။157

လြတ္လပ္မႈဆုိင္ရာ တရားစီရင္ေရး လစ္ဟာျခင္းႏွင့္ ျမန္မာႏုိင္ငံတရားစီရင္းထုံးမွ ႏုိင္ငံေရးအရ ထိရွ

လြယ္ျဖစ္ေသာ အမႈတစ္စုံတစ္ရာ ခ်န္လွပ္ထားျခင္းတုိ႔ေၾကာင့္ အနည္းငယ္သာ ထုတ္ျပန္ထားသည့္ အမႈမ်ားကုိသာ ထုတ္ေဝမႈျပဳသည္။ အေၾကာင္းမွာ ၎အမႈမ်ားသည္ အျငင္းပြားဖြယ္ သုိ႔မဟုတ္ လက္ မခံႏိုင္ဖြယ္ မရွိျခင္းတုိ႔ေၾကာင့္ ျဖစ္သည္။ သုိ႔ျဖစ္ပါ၍ စီရင္ခ်က္အမ်ားစု၏ ေနာက္ကြယ္မွ ဥပေဒေရးရာ ေၾကာင္းက်ိဳးသင့္မႈမ်ားကုိ မသိရွိႏုိင္ပါ။

စာခၽြန္ေတာ္အမိန္႔ကုိ ျပန္လည္အသက္သြင္းျခင္းႏွင့္ ၎အား တုိးျမႇင့္က်င့္သုံးျခင္းျဖင့္ ၎တုိ႔၏

တရားဝင္ျဖစ္ျခင္းကုိ အတည္ျပဳေပးျပီး၊ တရားစီရင္ထုံးဥပေဒ ေၾကာင္းက်ိဳးဆက္စပ္မႈဆုိင္ရာ မေသခ်ာ မေရရာမႈမ်ားကုိ ဖယ္ရွားေပးပါမည္။

အမႈတင္သြင္းျခင္း၊ ထြက္ဆုိခ်က္ျပဳျခင္းႏွင့္ အဆုံးအျဖတ္ေပးျခင္း ျပဳျပီးခဲ့ေသာ္လည္း ထုတ္ျပန္မႈ မရွိခဲ့

သည့္ တရား႐ုံးေရွ႕ေတာ္သြင္း စာခၽြန္ေတာ္ေလွ်ာက္ထားခ်က္ ေလးခုသည္ ၂၀၁၁-၂၀၁၁ ခုႏွစ္တြင္ ကခ်င္ျပည္နယ္၌ 156 ICJ interview, U Tin Myint, Bangkok, 20 August 2012; ICJ Interview, Lawyer U Myat Hla, Yangon, 15 October 2014. 157 Melissa Crouch, ‘The Common Law and Constitutional Writs: Prospects for Accountability in Myanmar’ in Lindsay & Crouch (eds.) Law, Society and Transition in Myanmar (Hart, 2014) p.150.

Handbook on Habeas Corpus in Myanmar

| 31

လက္နက္ကုိင္ပဋိပကၡအေတာအတြင္း ဖမ္းဆီးမႈမ်ားႏွင့္ ဆက္စပ္လ်က္ရွိသည္။ ယင္းေလွ်ာက္ထားခ်က္မ်ားအရ ေလွ်ာက္ထားသူမ်ားသည္ ကခ်င္လြတ္လပ္ေရးတပ္မေတာ္ (KIA)ႏွင့္ တရားမဝင္ အသင္းဖြဲ႕ျခင္းျဖစ္ေၾကာင္း မသကၤာမႈျဖင့္ တရားမဝင္ ဖမ္းဆီးထိန္းသိမ္းခံရျခင္း ျဖစ္သည္။ ၂၀၁၃ တြင္ ပယ္ခ်လုိက္သည့္ အျခားေသာ ေလွ်ာက္ ထားခ်က္မ်ားတြင္ ရွမ္းျပည္နယ္၌ “ဝ” တပ္မေတာ္မွ ဖမ္းဆီးခံရျပီး အတင္းအဓမၼ အလုပ္ခုိင္းခံရသူမ်ား ပါဝင္သည္။

၁။ ေဒၚမာခြန္ႏွင့္ တပ္မွဴး ေအာင္ေဇာ္ဦး

ဤျဖစ္ရပ္တြင္ ထိန္းသိမ္းခံရသူကုိ ျပည္ေထာင္စုတရားလႊတ္ေခတ္ခ်ဳပ္သုိ႔ ေခၚထုတ္မႈ လုံးဝမရွိခဲ့ဘဲ

ထုိသူ၏ ဖမ္းဆီးထိန္းသိမ္းမႈဆုိင္ရာ တရားဥပေဒႏွင့္ညီညြတ္မႈကုိလည္း ဆုံးျဖတ္ခ်က္ခ်မွတ္မႈ မရွိခဲ့ပါ။ ေလွ်ာက္ထား ခ်က္ကုိ လက္မခံခဲ့ရျခင္းအေၾကာင္းမွာ ထိန္းသိမ္းခံရသူသည္ ၎အား ကနဦးဖမ္းဆီးျပီး တစ္လၾကာျပီးမွသာ ခ႐ုိင္ တရား႐ုံးတြင္ ေခၚေဆာင္ကာ စြဲခ်က္တင္ခံရေသာ ေၾကာင့္ ျဖစ္သည္။ တရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္သည္ ထိန္းသိမ္းခံရသူ၏ ဖမ္းဆီးထိန္းသိမ္းမႈဆုိင္ရာ အခ်ိန္အခါအေလ်ာက္ ဆန္းစစ္ခြင့္ေပးရန္ တာဝန္ကုိ႐ႈပ္ေထြးေစေၾကာင္း ထင္ရွားေစပါ သည္။158 ထုိ႔အျပင္ ဖမ္းဆီးျခင္းအမိန္႔ ညႊန္ၾကားျပီးေနာက္ ဖမ္းဆီးျခင္းအား သက္ေသထင္ရွားေစမည့္ လုံေလာက္ ေသာ သက္ေသရယူျခင္းသည္လည္း ဥပေဒႏွင့္ေလ်ာညီေထြမႈ မျဖစ္ပါ။

ေဒၚမာခြန္၏ ေလွ်ာက္လဲခ်က္အရ သူမအား တပ္မေတာ္တပ္ရင္း (၃၇) မွ သူမ၏ ခင္ပြန္းသည္ ဦး ဘရန္

ဆုိင္ကုိ ၂၀၁၂ ခုႏွစ္၊ ဇန္နဝါရီလ (၅) ရက္ေနတြင္ ဖမ္းဆီးခဲ့ေလသည္။159 စစ္သားမ်ားသည္ သူမအိမ္သုိ႔ ခင္ပြန္း သည္ျဖစ္သူ အိပ္ေပ်ာ္ေနခ်ိန္တြင္ ေရာက္ရွိလာျပီး သူ႔အားဖမ္းဆီးကာ အထက္သာေလာၾကီးဘုန္းၾကီးေက်ာင္းတြင္ ထိန္းသိမ္းထားခဲ့ေလသည္။

ေလွ်ာက္ထားသူ၏ ေရွ႕ေနမွ ၂၀၁၂ ခုႏွစ္၊ ဇန္နဝါရီလ ၂၅ ရက္ေန႔တြင္ တရားရုံးေရွ႕ေတာ္သြင္း စာခၽြန္ေတာ္

အမိန္႔တင္သြင္းေလွ်ာက္ထားရာ တရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္မွ ေလွ်ာက္ထားခံရသူျဖစ္သည့္ အဆိုပါ တပ္ရင္း (၃၇)မွ ဦးေအာင္ေဇာ္ဦးအား ၂၀၁၂ ခုႏွစ္၊ ေဖေဖာ္ဝါရီလ ၉ ရက္ေန႔တြင္ ၎၏ေရွ႕ေမွာက္သုိ႔ ေရာက္လာရန္ ဆင့္ေခၚစာ ထုတ္ဆင့္လုိက္ေလသည္။160 ယင္းဆင့္ေခၚစာ အရ ေလွ်ာက္ထားခံရသူသည္ ဦးဘရန္ဆုိင္ ကုိ တရားလႊတ္ေတာ္သုိ႔ ေခၚေဆာင္လာရန္ မလုိအပ္ခဲ့ပါ။

ဆင့္ေခၚစာတြင္ သတ္မွတ္ထားသည့္ေန႔၌ ေလွ်ာက္ထားခံရသူ၏ ေရွ႕ေနမွ ၾကားနာဆုံးျဖတ္မႈအား ၂၀၁၂

ခုႏွစ္၊ ေဖေဖာ္ဝါရီလ ၂၃ ရက္ေန႔သုိ႔ ေရႊ႕ဆုိင္းရန္ ေတာင္းဆုိႏုိင္ခဲ့ေလသည္။161 ၾကားနာဆုံးျဖတ္မႈအတြက္ ေနျပည္ေတာ္သုိ႔ ခရီးသြားလာစရိတ္ႏွင့္ ေနထုိင္စရိတ္တုိ႔ ျမင့္မားမႈေၾကာင့္ ဦးဘရန္ဆုိင္၏ မိသားစုဝင္မ်ားသည္ ၾကားနာဆုံးျဖတ္မည့္ေန႔ကုိ ေစာင့္ဆုိင္းရန္ ေနရပ္သုိ႔ ျပန္သြားခဲ့ၾကေလသည္။162

တရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္မွ ကနဦးေလွ်ာက္ထားခ်က္မ်ားကုိ ၂၃ ရက္ေန႔တြင္ ေလွ်ာက္ထားသူထံမွ ၾကားနာခဲ့

ၾကျပီး ေလွ်ာက္ထားလႊာမွာ ေနာက္ဆုံးတြင္ ၂၀၁၂ ခုႏွစ္၊ မတ္လ ၁ ရက္ေန႔၌ ပလပ္ခံရသည္။163

ေလွ်ာက္ထားခံရသူက ဦးဘရန္ဆုိင္အား ဖမ္းဆီးခဲ့ျခင္းအား မျငင္းဆုိခဲ့ပါ။ ၎၏ ရွင္းျပခ်က္အရ ၂၀၁၂

ခုႏွစ္၊ ေဖေဖာ္ဝါရီလ ၇ ရက္ေန႔ (ဖမ္းဆီးမႈျပဳျပီး တစ္လအၾကာ) တြင္ ထိန္းသိမ္းသူအား တရားမဝင္အသင္းအဖြဲ႕ အက္ဥပေဒ (Unlawful Association Act) ပုဒ္မ ၁၇ (၁) ျဖင့္ အမႈတင္သြင္းခဲ့ေလသည္။ 164 ျမစ္ႀကီးနားၿမိဳ႕နယ္တရား 158 This violates the international law as well as Myanmar’s domestic law, as discussed below. 159 Dar Mar Hkawn v. Commander Aung Zaw Oo (Responsible official of Military Column), Supreme Court of the Union, General Application for Writ No.1, Judgment of 1 March 2012. 160 ICJ Interview, lawyer Yangon, 30 July 2012. 161 Ibid. 162 Kachinland News (23 February 2012) ‘Burmese Government’s Supreme Court Delays Hearing for Three Kachin Villagers’, http://kachinlandnews.com/?p=21348. Accessed 7 December 2015. 163 ICJ Interview, lawyer Yangon, 30 July 2012. 164 Dar Mar Hkawn v. Commander Aung Zaw Oo (Responsible official of Military Column), Supreme Court of the Union, General Application for Writ No.1, Judgment of 1 March 2012.

32 | Handbook on Habeas Corpus in Myanmar သည္ ရာဇဝတ္ က်င့္ထုံးဥပေဒပု​ုဒ္မ ၁၆၇ ႏွင့္ အညီျဖစ္ေသာေၾကာင့္ ျပည္ေထာင္စုတရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္မွ အမႈကုိ လက္ခံခဲ့ရာ165 ၎အရ ကနဦး ၂၄ နာရီ ကာလလြန္ျပီး ရဲဌာနစစ္ေဆးမႈျပဳစဥ္အတြင္း လူပုဂၢိဳလ္တစ္ဦးအား ထိန္း သိမ္းခြင့္ အာဏာေပးထားရာ ရဲဌာနအား ထိန္းသိမ္းခြင့္အာဏာက်င့္သုံးရန္ လုပ္ပုိင္ခြင့္အပ္ႏွင္းထားပါသည္။ ျမစ္ ၾကီးနားၿမိဳ႕နယ္ တရားလႊတ္ေတာ္မွ ေလွ်ာက္ထားသူအား ၂၀၁၂ ခုႏွစ္၊ ေဖေဖာ္ဝါရီလ ၈ ရက္ေန႔၌ ရဲအခ်ဳပ္ခန္းတြင္ ရမန္ခ်ဳပ္မိန္႔ေပးထားျပီးျဖစ္ရာ တရား႐ုံးေရွ႕ေတာ္သြင္း စာခၽြန္ေတာ္အမိန္႔ ခြင့္ျပဳမေပးသင့္ဟု ျပည္ေထာင္စုတရား လႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္မွ စီရင္လုိက္ပါသည္။166

ယင္းတရားစီရင္မႈတြင္ ျပည္ေထာင္စုတရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္မွ ထုတ္ျပန္သည္မွာ တစ္စုံတစ္ဦးသည္ ခုိင္မာ

သည့္ အေၾကာင္းျပခ်က္မရွိဘဲ ဖမ္းဆီးခံရမွသာလွ်င္ တရားရုံးေရွ႕ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္ကုိ ထုတ္ဆင့္ႏုိင္သည္ ဟူ၍ျဖစ္သည္။ ထုိအတြက္ေၾကာင့္ ေလွ်ာက္ထားခ်က္အား ျငင္းပယ္ခဲ့ျခင္း ျဖစ္သည္။ မူလဖမ္းဆီးထိန္းသိမ္းျခင္း တရားဝင္မႈ ရွိ၊ မရွိကိုေသာ္လည္းေကာင္း၊ ရဲအခ်ဳပ္ခန္းတြင္ ဦးဘရန္ဆုိင္၏ ေနာက္ဆက္တြဲကာလ ထိန္းသိမ္းမႈသည္ တရားဥပေဒႏွင့္ ညီညႊတ္မႈ ရွိ၊ မရွိ ဆုိင္ရာကိစၥျဖစ္သည့္ ကနဦးဖမ္းဆီးမႈျပဳသည့္ ၂၀၁၂ ခုႏွစ္၊ ဇန္နဝါရီလ ၅ ရက္ေန႔ ႏွင့္ ျမစ္ၾကီးနားတရား႐ုံးမွ ခ်ဳပ္မိန္႔ရမန္ အမိန္႔ထုတ္သည့္ ၂၀၁၂ ခုႏွစ္ ေဖေဖာ္ဝါရီလ ၈ ရက္ေန႔တုိ႔အၾကား ထိန္းသိမ္း ခံရမႈကုိေသာ္လည္းေကာင္း တရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္က ေဝဖန္သုံးသပ္မႈ မျပဳခဲ့ပါေခ်။167

ဦးဘရန္ဆုိင္သည္ ျပည္ေထာင္စုတရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္သုိ႔ ေရာက္မလာဘဲ ပုဒ္မ ၁၇(၁) ျဖင့္ စပ္လ်ဥ္း၍

ျမစ္ၾကီးနားၿမိဳ႕နယ္ တရား႐ုံးသို႔သာေရာက္လာျပီး စြဲခ်က္တင္ခံရေလသည္။ သူ႔အား ေျခာက္လ ေထာင္ဒဏ္ခ်မွတ္ခံရ ေသာ္လည္း ၂၀၁၃ ခုႏွစ္ သမၼတလြတ္ျငိမ္းခ်မ္းသာခြင့္ျဖင့္ ျပန္လည္လြတ္ေျမာက္ခဲ့ရေလသည္။168

၂။ ေဒၚမာရစ္ေခၚန္ ႏွင့္ တပ္ရင္းမွဴး ေအာင္ေဇာ္ဦး

ေဒၚမာရစ္ေခၚန္၏ တရား႐ုံးေရွ႕ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္ ေလွ်ာက္ထားခ်က္ကုိ ၂၀၁၂ ခုႏွစ္၊ ဇန္နဝါရီ ၂၅

ရက္ေန႔တြင္ ေဒၚမာခြန္ (အထက္တြင္ေဖာ္ျပျပီး) ၏ေလွ်ာက္ထားခ်က္ႏွင့္ တစ္ခ်ိန္တည္းတြင္ ၾကားနာဆုံးျဖတ္မႈ ျပဳ ခဲ့ျပီး တူညီေသာအေၾကာင္းျပခ်က္ျဖင့္ ပလပ္ခဲ့ပါသည္။ ထိန္းသိမ္းခံရသူသည္ အျခားေသာ တရား႐ံုးတြင္ စြဲခ်က္ တင္ၿပီးျဖစ္သည္ဟု တရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္မွ အေၾကာင္းျပခ်က္ေပးပါသည္။169

ေဖာ္ျပခဲ့ျပီး အမႈကဲ့သုိ႔ပင္ ထိန္းသိမ္းခံရသူအား တရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္တြင္ ေခၚေဆာင္ျခင္း လုံးဝမရွိခဲ့ဘဲ

၎အား ဖမ္းဆီးထိန္းသိမ္းမႈသည္ တရားဥပေဒႏွင့္ညီညြတ္ေၾကာင္းကုိလည္း ဆုံးျဖတ္ခ်က္ခ်မွတ္ျခင္း လုံးဝမရွိခဲ့ပါ။ 165 Section 167 of the Criminal Procedure Code states that: (1) Whenever any person is arrested and detained in custody, and if appears that the investigation cannot be completed within the period of twenty four hours fixed by section 61, and there are grounds for believing that the accusation or information is well-founded, the officer in charge of the police-station or the police-officer making the investigation shall forthwith transmit to the nearest Magistrate a copy of the entries in the diary hereinafter prescribed relating to the case, and shall at the same time forward the accused to such Magistrate. (2) The Magistrate to whom the accused person is forwarded under this section may, whether he has or has not jurisdiction to try the case, from time to time authorize the detention of the accused in such custody as such Magistrate thinks fit. But the detention of such person shall not exceed in the whole 30 days where a person is accused of an offence punishable with rigorous imprisonment for a term of not less than seven years, and where a person is accused of an offence punishable with rigorous imprisonment for a term of less than seven years, the detention of such person shall not exceed 15 days in the whole. If such Magistrate has no jurisdiction to try the case or commit it for trial, and considers further detention unnecessary, he may order the accused to be forwarded to a Magistrate having such jurisdiction: Provided that no Magistrate of the third class, shall authorize detention in the custody of the police. (3) A Magistrate authorizing under this section detention in the custody of the police shall record his reasons for so doing. (4) If such order is given by a Magistrate other than the District Magistrate or Subdivisional Magistrate, he shall forward a copy of his order, with his reasons for making it, to the Magistrate to whom he is immediately subordinate. 166 Dar Mar Hkawn v. Commander Aung Zaw Oo (Responsible official of Military Column), Supreme Court of the Union, General Application for Writ No.1, Judgment of 1 March 2012. 167 Dar Mar Hkawn v. Commander Aung Zaw Oo (Responsible official of Military Column), Supreme Court of the Union, General Application for Writ No.1, Judgment of 1 March 2012. 168 ICJ interview, lawyer, Yangon, 6/8/14; Thomas Mung Dan, Justice For All, Mytkyina, 14 October 14. 169 Daw Marit Hkawng v. Commanding Officer Aung Zaw Oo (Responsible official of Military Column of the 37 Regiment, Myitkina township), Supreme Court of the Union, General Application for Writ No.2, Judgment of 1 March 2012.

Handbook on Habeas Corpus in Myanmar

| 33

ေလွ်ာက္ထားခ်က္အား လက္မခံရသည့္အေၾကာင္းမွာ ထိန္းသိမ္းခံရသူသည္ ၎အားဖမ္းဆီးျပီး တစ္လေက်ာ္ၾကာ ျပီးေနာက္ ခ႐ုိင္တရား႐ုံးတစ္ခုတြင္ စြဲခ်က္တင္ကာ ေခၚေဆာင္ခံခဲ့ျပီးျဖစ္ေသာေၾကာင့္ ျဖစ္သည္။ ျပည္ေထာင္စုတရား လႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္သည္ ထိန္းသိမ္းခံရသူ၏ ဖမ္းဆီးထိန္းသိမ္းျခင္းအား ပုံမွန္ဆန္းစစ္ခြင့္ကုိ စီရင္ရမည့္ တာဝန္အား ႐ႈပ္ေထြးမႈျဖစ္ေစေၾကာင္း ထင္ရွားေစပါသည္။ ထပ္မံ၍ ဖမ္းဆီးျခင္းအမိန္႔ ညႊန္ၾကားျပီးေနာက္ ဖမ္းဆီးျခင္းအား သက္ေသထင္ရွားေစမည့္ လုံေလာက္ေသာ သက္ေသရယူျခင္းသည္လည္း ဥပေဒႏွင့္လုိက္ေရာညီေထြမႈ မျဖစ္ပါ။

တရား႐ုံးေရွ႕ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္ ေလွ်ာက္ထားခ်က္မွ စြပ္စြဲသည္မွာ ၂၀၁၁ ခုႏွစ္ ဒီဇင္ဘာလ ၃၁

ရက္ေန႔တြင္ တပ္ရင္း ၃၇ မွ တပ္မေတာ္စစ္ေၾကာင္းတစ္ခုသည္ ေလွ်ာက္ထားသူ၏ သားျဖစ္သူ ေဇာ္စုိင္းကုိ ဖမ္းဆီး ခဲ့သည္။ သူ႔အား အထက္သာေလာၾကီးဘုန္းၾကီးေက်ာင္းသုိ႔ေခၚေဆာင္ျပီး ထိန္းသိမ္းခဲ့ေလသည္။170 ျပည္ေထာင္စု တရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္မွ ၎ကုိ အမႈအျဖစ္ လက္ခံခဲ့ခ်ိန္ တြင္ ထုိသူ၏ ဖမ္းဆီးမႈသည္ တရားဥပေဒႏွင့္ညီညြတ္ေၾကာင္း ဆုံးျဖတ္ခ်က္ မခ်မွတ္ေပးခဲ့ပါ။171 ေလွ်ာက္ထားခံရသူမွ ထြက္ဆုိသည္မွာ ရဲဌာနသည္ ၂၀၁၂ ခုနွစ္ ေဖေဖာ္ဝါရီ ၇ ရက္ေန႔တြင္ တရားမဝင္အသင္းအဖြဲ႕အက္ဥပေဒ (Unlawful Association Act) ပုဒ္မွ ၁၇(၁)ျဖင့္ ေဇာ္ဆုိင္းအား အမႈတင္သြင္းခဲ့ရာ သူ႔အား ဖမ္းဆီးျပီး တစ္လေက်ာ္အၾကာမွ ေဆာင္ရြက္ျခင္းျဖစ္သည္။ ျမစ္ၾကီးနားျမိဳ႕နယ္တရားရုံးမွ ၂၀၁၂ ခုႏွစ္ ေဖေဖာ္ဝါရီလ ၈ ရက္ေန႔တြင္ ရာဇဝတ္က်င့္ထုံး ပုဒ္မ ၁၆၇ ႏွင့္အညီ ေဇာ္စုိင္းအား ဆက္လက္ထိန္းသိမ္းရန္ အမိန္႔ ထုတ္ဆင့္ခဲ့ေလသည္။172

၂၀၁၂ ခုႏွစ္၊ မတ္လ ၁ ရက္ေန႔တြင္ ေရွ႕ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္အမိန္႔ ထုတ္ဆင့္ရန္ မလုိအပ္ဟု

ျပည္ေထာင္စုတရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္မွ ဆုံးျဖတ္လုိက္ေလသည္။ ေဇာ္စုိင္းအား တရားဥပေဒႏွင့္အညီ ခ်ဳပ္မိန္႔ေပးထား ခဲ့ျခင္းျဖစ္ျပီး တရားမဝင္ ထိန္းသိမ္းျခင္းမဟုတ္ဆုိသည့္ ေလွ်ာက္ထားခ်က္ကုိ တရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္မွ လက္ခံခဲ့ေလ သည္။173

ေဇာ္စိုင္းသည္ တရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္ေရွ႕ေမွာက္သုိ႔ ေရာက္ရွိျခင္း မရွိခဲ့ပါ။ တရားမဝင္အသင္းဖြဲ႕မႈ (un-

lawful association)ျဖင့္ တရားစြဲခံရျခင္းႏွင့္စပ္လ်ဥ္း၍ ျမိဳ႕နယ္တရား႐ုံးေရွ႕ေမွာက္သုိ႔ ေရာက္ရွိခဲ့ျခင္း ရွိ၊ မရွိ မွာလည္း မေသခ်ာပါ။ သူ႔အား ေထာင္ဒဏ္ သုံးႏွစ္ခ်မွတ္ခံရျပီး ၂၀၁၃ ခုႏွစ္တြင္ သမၼတလႊတ္ျငိမ္းခ်မ္းသာခြင့္ျဖင့္ ျပန္လည္လြတ္ေျမာက္ခဲ့ပါသည္။174

၃။ ဦးေဒါင္လြန္း ႏွင့္ ဒုဗိုလ္မွဴး ေဇာ္မ်ိဳးထြဋ္ 175

မိမိ၏ဇနီးျဖစ္သူ ေဒၚဆုမ္လြတ္ရြယ္ဂ်ာ လြတ္ေျမာက္ေရးအတြက္ ကခ်င္ျပည္နယ္ဝန္ၾကီးထံ ေတာင္းဆုိ

ခ်က္အေပၚ တုန္႔ျပန္မႈမရရွိသည့္အတြက္ ဦး ေဒါင္လြန္းသည္ ၂၀၁၂ ခုႏွစ္၊ ဇန္နဝါရီလ ၂၅ ရက္ေန႔တြင္ ၂၀၀၈ ခုႏွစ္ ဖြဲ႕စည္းပုံအေျခခံဥပေဒ ပုဒ္မ ၂၇၈(က)(၁)ႏွင့္ တရားစီရင္ေရးဥပေဒ အမွတ္ ၂၀/၂၀၁၀ ၏ ပုဒ္မ ၁၆ (က) (၁) တုိ႔အရ တရား႐ုံးေရွ႕ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္ ေလွ်ာက္ထားခ်က္တစ္ရပ္အား အမႈတင္သြင္းခဲ့ေလသည္။

ဦးေဒါင္လန ြ း္ ၏ေလွ်ာက္လခ ဲ ်က္အရ သူ၊ သူ၏ဇနီးႏွငသ ့္ ၏ ူ ဖခင္တအ ႔ို ား စစ္သားမ်ားက ၂၀၁၁ ခုႏစ ွ ၊္ ေအာက္

တုိဘာလ ၂၈ ရက္ေန႔တြင္ ကခ်င္ေတာင္ေပၚ မိုးေမာက္ျမိဳ႕နယ္ရွိ ခိုင္ဘန္းရြာရွိ ၎တုိ႔၏လယ္မွ အတင္းအဓၶမ 170 Daw Marit Hkawng v. Commanding Officer Aung Zaw Oo (Responsible official of Military Column of the 37 Regiment, Myitkina township), Supreme Court of the Union, General Application for Writ No.2, Application for the Habeas Corpus Order According to Habeas Corpus Procedure Section 3, Union Judiciary Act Section 16(a)(1). 171 Daw Marit Hkawng v. Commanding Officer Aung Zaw Oo (Responsible official of Military Column of the 37 Regiment, Myitkina township), Supreme Court of the Union, General Application for Writ No.2, Judgment of 1 March 2012. 172 Ibid. 173 Ibid. 174 ICJ interview, lawyer, Yangon, 6/8/14; Thomas Mung Dan, Justice For All, Mytkyina, 14 October 14. 175 U Dau Luang v. Lt Col Zaw Myo Htut (Responsible official of Loilontaung Met Bum station, 321 Regiment, Loi Jei township), Supreme Court of the Union, General Application for Writ No.3, Judgment of 1 March 2012.

34 | Handbook on Habeas Corpus in Myanmar ေခၚေဆာင္သြားခဲ့ပါသည္။ တပ္မေတာ္အလင္းေျခလ်င္တပ္ရင္း အမွတ္ ၃၂၁ မွ တပ္မေတာ္အမႈထမ္းသုံးဦးမွ ေလွ်ာက္ထားသူ၏ ဇနီးျဖစ္သူအား ကခ်င္ျပည္နယ္အေျခစုိက္ မုတ္ဘုံတပ္သုိ႔ အတင္းအဓၶေခၚေဆာင္သြားခဲ့ပါ သည္။176

ယင္းဖမ္းဆီးမႈအတြက္ ဖမ္းမိန္႔ဝရမ္းထုတ္မထားေၾကာင္း ေလွ်ာက္ထားသူမွ ေစာဒကတက္ခဲ့ပါသည္။

ေဒၚဆုမ္လြတ္ရြယ္ဂ်ာအား ထိန္းသိမ္းျခင္းသည္ ၂၀၀၈ ဖြဲ႕စည္းပုံအေျခခံဥပေဒ၏ ပုဒ္မ ၂၁ (ခ) ႏွင့္ ပုဒ္မ ၃၇၆ တုိ႔ အပါအဝင္ ေျမာက္မ်ားစြာေသာ ပုဒ္မ်ားကုိ ခ်ဳိးေဖာက္ရာေျမာက္ေၾကာင္း သူက ေလ်ာက္ထားခဲ့ပါသည္။177 ၎အရ မည္သည့္ ႏုင ိ င ္ သ ံ ားကုမ ိ ွ် ဖမ္းမိန႔္ ဝရမ္း သုမ ႔ိ ဟုတ္ ရမန္မထုတဘ ္ ဲ ၂၄ နာရီအထက္ေက်ာ္၍ ထိန္းသိမ္းမႈမျပဳႏုင ိ ္ေၾကာင္း ေလွ်ာက္ထားပါသည္။ ၂၀၀၈ ဖြဲ႕စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒ ပုဒ္မ ၃၅၃ အရ အစုိးရအေနျဖင့္ ႏုိင္ငံသားမ်ား၏ 'ဘဝႏွင့္ လြတ္လပ္မႈ'ကုိ ကာကြယ္ေပးရန္ တာဝန္ရွိေသာ္လည္း ၎၏ဇနီးသည္၏ အမႈတြင္မူ တာဝန္မေက်ေၾကာင္း ေလွ်ာက္ထားသူ မွ အျငင္းပြားခဲ့ပါသည္။

ပုဒ္မွ ၃၄၇ အရ အစုိးရသည္ ႏုိင္ငံသားတုိင္း ဥပေဒေရွ႕ေမွာက္တြင္ တန္းတူညီခံစားခြင့္ ရရွိေစရန္ အာမခံ

ေစရပါမည္။ ေလွ်ာက္ထားသူ၏ဇနီးသည္သည္ အသိအမွတ္ျပဳ တုိင္းရင္းသားအုပ္စုျဖစ္သည့္ ကခ်င္လူမ်ိဳးျဖစ္သည့္ အတြက္ေၾကာင့္ မမွ်တစြာ ဆက္ဆံခံရေၾကာင္း၊ သူမသည္ ကခ်င္လြတ္လပ္ေရးတပ္မေတာ္ (KIA) အဖြဲ႕ဝင္မဟုတ္ သည့္အတြက္ သူမ၏ အခြင့္အေရး အကန္႔အသတ္မထားသင့္ေၾကာင္း သူက ေလွ်ာက္​္ထားပါသည္။

ေလွ်ာက္ထားခ်က္တြင္ ျမန္မာႏုိင္ငံ၏ ေရွးက်ေသာ ဥပေဒသိပၸံပညာကုိးကားခ်က္ ပါဝင္ပါသည္။ ၎တြင္

ျပည္ေထာင္စုတရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္ေရွ႕ေမွာက္တြင္ ေလွ်ာက္ထားသူမွ မိမိ၏ဇနီးသည္ကုိ္ယ္စား ရပ္တည္ေတာင္းဆုိ ခ်က္ကုိ ပ့ံပုိးရန္အတြက္ တင္ဇာေမာ္ႏုိင္ႏွင့္ ရန္ကုန္ ရဲတပ္ဖြဲ႕ ဗိုလ္မွဴးၾကီးတုိ႔၏အမႈဆုိင္ရာ ဆုံးျဖတ္ခ်က္ကုိ ကုိးကား ထားခဲ့ပါသည္။178 တရားထိန္းသိမ္းျခင္းမွ လြတ္ေျမာက္ခြင့္ကုိ ပ့ံပုိးရန္အတြက္ ေလွ်ာက္ထားသူက GM Barnargi ႏွင့္ အင္းစိန္ေထာင္ ၾကီးၾကပ္ေရးအရာရွိခ်ဳပ္179 တုိ႔၏ အမႈကုိ ကုိးကားျပီး ၎၏ထိန္းသိမ္းမႈအတြက္ ဥပေဒေရးရာ အေျခခံမရွိေၾကာင္း အသားေပး ေလွ်ာက္ထားပါသည္။180

၂၀၁၂ ခုႏွစ္ ေဖေဖာ္ဝါရီလ ၂၃ ရက္ေန႔တြင္ တရား႐ုံးေရွ႕ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္ ေလွ်ာက္ထားမႈအား

ကနဦးၾကားနာမႈျပဳခ်ိန္တြင္ ေလွ်ာက္ထားခံရသူ ဒုဗုိလ္မွဴးေဇာ္မ်ိဳးထြဋ္မွ အတင္းအဓၶမဖမ္းဆီးျခင္း ျဖစ္စဥ္ကုိ ျငင္းဆု​ုိ ခဲ့ပါသည္။ ေလွ်ာက္ထားသူသည္ KIA အဖြဲ႕ဝင္ျဖစ္ေၾကာင္း၊ ၂၀၁၂ ခုႏွစ္၊ ဇန္နဝါရီလ ၁၉ ရက္ေန႔တြင္ စစ္ေၾကာေရး ဖုိင္တစ္ခု တင္သြင္းခဲ့ျပီး ၎အရ ေလွ်ာက္ထားသူ၏ေနရပ္တြင္ KIA ၏ စစ္တပ္တည္ရွိမႈ ေဖာ္ျပထားေၾကာင္း ေဇာ္မ်ိဳးထြဋ္မွ ေလွ်ာက္လဲခဲ့ပါသည္။181

အမ်ိဳးသမီးေရးရာအဖြဲ႕အစည္း၊ ရဲစခန္း၊ သုိ႔မဟုတ္ ျမိဳ႕နယ္အေထြေထြအုပ္ခ်ဳပ္ေရးဌာနတုိ႔ထံသုိ႔ ဖမ္းဆီး

ျခင္းဆုိင္ရာ အစီရင္ခံစာမရွိျခင္း၊ ေဒၚဆုမ္လြတ္ရြယ္ဂ်ာ အားဖမ္းဆီးေၾကာင္းကုိ သက္ေသျပရန္ သတင္းအခ်က္ အလက္ မရွိေၾကာင္း ေလွ်ာက္ထားခံရသူမွ အခိုင္အမာ ထြက္ဆုိ ခဲ့ပါသည္။182

ေလွ်ာက္ထားခံရသူသည္ ေလွ်ာက္ထားသူ၏ တည္ေနရာအေျခအေနကုိ သက္ေသျပရန္ မည္သုိ႔ ေဆာင္

ရြက္ခဲ့ပုံမွာ မတိက်ပါ။ ျပည္ေထာင္စုတရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္သည္ ေဒၚဆုမ္လြတ္ရြယ္ဂ်ာ၏ ဖမ္းဆီးမႈအေပၚ ေလွ်ာက္ ထားခံရသူ၏ ျငင္းပယ္ခ်က္ဆုိင္ရာ အေျခခံအေၾကာင္းအရင္းကုိ စစ္ေဆးရန္ မည္သုိ႔ အေရးယူေဆာင္ရြက္ခဲ့ပုံမွာ 176 Ibid. 177 These were articles 21(b), 376; s 347; and s 353 of the Myanmar Constitution 2008. 178 Tin Zar Maw Naing & Yangon Policed Colonel [1950] BLR (SC) 17. 179 G. M Barnargi and Supervising Officer of Insein Jail [1948] BLR (SC) 199. 180 Melissa Crouch, Constitutional Writs as “Weapons” in Myanmar?, Int’l J. Const. L. Blog, July 9, 2013, available at: http:// www.iconnectblog.com/2013/07/constitutional-writs-as-weapons-in-myanmar. 181 U Dau Luang v. Lt Col Zaw Myo Htut (Responsible official of Loilontaung Met Bum station, 321 Regiment, Loi Jei township), Supreme Court of the Union, General Application for Writ No.3, Judgment of 1 March 2012. 182 Ibid.

Handbook on Habeas Corpus in Myanmar

| 35

လည္း ရွင္းလင္းမႈ မရွိပါ။183

စစ္တပ္မွ ထိခုိက္ခံရသူအား ထိန္းသိမ္းခဲ့ေၾကာင္းကုိ က်မ္းက်ိမ္လႊာတြင္ျပသရန္ သက္ေသအေထာက္အ

ထားမလုေ ံ လာက္ဟသ ူ ည့္ အေၾကာင္းရင္းေၾကာင့္ တရား႐ုးံ ေရွ႕ေတာ္သင ြ း္ စာခၽြနေ ္ တာ္ေလွ်ာက္ထားမႈကို ၂၀၁၂ ခုႏစ ွ ္ မတ္လ ၁ ရက္ေန႔တြင္ တရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္မွ ပယ္ခ်ခဲ့ေလသည္။184 သုိ႔ျဖစ္ေသာေၾကာင့္ ျပည္ေထာင္စုတရား႐ုံးခ်ဳပ္ မွ ေလွ်ာက္ထားခ်က္အား လက္မခံႏုိင္ေၾကာင္း သုံးသပ္ခဲ့ေလသည္။185 ေလွ်ာက္ထားသူ၏ ေလွ်ာက္လဲခ်က္ရွိလင့္ ကစား တရားစီရင္ ရာတြင္ တရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္သည္ ေဒၚဆုမ္လြတ္ရြယ္ဂ်ာအား ဖမ္းဆီးထိန္းသိမ္းမႈဆုိင္ရာတရား ဝင္မႈ ရွိ၊ မရွိကုိ ဆန္းစစ္ရန္ အခြင့္အေရး မေပးခဲ့ေၾကာင္း ေပၚလြင္ေစပါသည္။

၂၀၁၅ ခုႏွစ္၊ ဒီဇင္ဘာလတြင္မူ ေဒၚဆုမ္လြတ္ရြယ္ဂ်ာ၏ တည္ရွိေနရာကုိ မသိရွိရေတာ့ပါ။ သူမ ေသဆုံး

သြားျပီေလာဟု ခင္ပြန္းျဖစ္သူက ထိတ္လန္႔ေနပါသည္။186 အရပ္ဘက္အဖြဲ႕အစည္း ကုိယ္စားလွယ္မ်ားက ဤ အေျခအေနကုိ အတင္းအဓမၼဖိအားေပး အေပ်ာက္ေဖ်ာက္ျခင္းျဖစ္သည္ဟု ယူဆပါသည္။187

၄။ ဦးမ်ိဳးမင္းသူ ႏွင့္ ႏိုင္ငံေတာ္ ႏွင့္ ရဲတပ္ဖြဲ႕ ဒုဗုိလ္ ေအာင္ဝင္းတင့္

ဦးမ်ိဳးမင္းသူသည္ ျပည္ေထာင္စုတရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္သုိ႔ ၂၀၁၂ ခုႏွစ္၊ ဇြန္လ ၄ ရက္ေန႔တြင္ သူ၏ ဖခင္

ျဖစ္သူ ဦးျမင့္ေဆြကုိယ္စား တရား႐ုံးေရွ႕ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္ အမိန္႔ေလွ်ာက္ထားခဲ့ေလသည္။ ယင္းေလွ်ာက္ထား ခ်က္သည္ ေလွ်ာက္ထားခံရသူႏွစ္ဦးျဖစ္သည့္ ျပည္ေထာင္စုျမန္မာႏုိင္ငံေတာ္ႏွင့္ တပ္မေတာ္ဒုဗုိလ္တစ္ဦးထံသုိ႔ ျဖစ္သည္။ ေလွ်ာက္ထားခ်က္မွာ မေအာင္ျမင္ခဲ့ပါ။ အေၾကာင္းမွာ ေၾကာင္းက်ိဳးမဆီေလ်ာ္ေသာ အခ်ိန္ပမာဏ ကုန္ ဆုံးသြားမႈေၾကာင့္ေသာ္လည္ေကာင္း၊ စာခၽြန္ေတာ္အမိန္႔ ေလွ်ာက္ထားမႈႏွင့္ပတ္သက္၍ နည္းပညာျပႆနာမ်ား ေၾကာင့္ေသာ္လည္းေကာင္း ျဖစ္သည္ဟု ျပည္ေထာင္စုတရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္မွ ဆုံးျဖတ္လုိက္ေသာေၾကာင့္ ျဖစ္ သည္။

ေလွ်ာက္ထားသူ၏ က်မ္းက်ိမ္လႊာအရ ဦးျမင့္ေဆြအား ၂၀၀၅ ခုႏွစ္ ဇြန္လ ၂၄ ရက္ေန႔၌ ကခ်င္ျပည္နယ္

အင္းေတာ္ၾကီးေဒသရွိ နန္႔မြန္းရြာတြင္ ဒုဗုိလ္ ဦးေဆာင္သည့္ အထူးဌာနခြဲတပ္စုမွ ေခၚေဆာင္သြားခဲ့ပါသည္။188 တရားရုံးေရွ႕ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္အမိန္႔ ေလွ်ာက္ထားခ်က္အား ၾကားနာမႈျပဳစဥ္တြင္ ဒုဗုိလ္ျဖစ္သူမွ ၎အေနျဖင့္ ေဖာ္ထတ ု စ ္ စ္ေဆးေရးလုပင ္ န္းစဥ္အတြကသ ္ ာ ေဆာင္ရက ြ ျ္ ခင္းျဖစ္ျပီး ဖမ္းဆီးျခင္းမဟုတေ ္ ၾကာင္း ေျပာဆုခ ိ ပ ့ဲ ါသည္။ 189

အမႈေခၚစာခၽြန္ေတာ္အမိန္႔ႏွင့္ တားျမစ္စာခၽြန္ေတာ္အမိန္႔အတြက္ ေလွ်ာက္ထားတင္သြင္းျခင္းကု​ုိ ကာလ

စည္းကမ္းသတ္ထားေသာ္လည္း တရား႐ုးံ ေရွ႕ေတာ္သင ြ း္ စာခၽြနေ ္ တာ္ အမိနေ ႔္ လွ်ာက္ထားခ်က္မ်ား အပ္ႏရ ွံ န္အတြက္ မူ ကာလစည္းကမ္း မကန္႔သတ္ထားပါ။190 ၎ႏွင့္စပ္လ်ဥ္း၍ တရား႐ုံးေရွ႕ေတာ္သြင္း စာခၽြန္ေတာ္ဆုိင္ရာ ႏုိင္ငံ တကာစံႏႈန္းမ်ားႏွင့္

လုိက္ေလ်ာညီေထြမႈရွိသည့္

စာခၽြန္ေတာ္ဥပေဒတြင္

တရား႐ုံးေရွ႕ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္

ကုစားမႈအား အခ်ိန္ကာလတားျမစ္မႈ မျပဳသင့္ဟု ေဖာ္ျပထားပါသည္။191 183 Report of the Special Rapporteur on the situation of human rights in Myanmar in accordance with Assembly Resolution 66/230, presented at the 67th session of the UN General Assembly, 25 September 2012. 184 UNGA, ‘Situation of Human Rights in Myanmar’ (25 September 2012) available 185 U Dau Luang v. Lt Col Zaw Myo Htut (Responsible official of Loilontaung Met Bum station, 321 Regiment, Loi Jei township), Supreme Court of the Union, General Application for Writ No.3, Judgment of 1 March 2012. 186 ICJ interview, lawyer, Yangon, 2 December 2012; ICJ Interview, Thomas Mung Dan, Justice For All, Mytkyina, 14 October 14. 187 FIDH, Burmese government urged to investigate the enforced disappearance of Sumlut Roi Ja (28 Oct 2014) available at: https://www.fidh.org/International-Federation-for-Human-Rights/asia/burma/16329-burmese-government-urged-to-investigate-the-enforced-disappearance-of. 188 U Myo Min Thu v. The State and Police 2nd Lieutenant Aung Win Tint, Supreme Court of the Union, General Application for Writ No.5, Judgment 7 August 2012. 189 Ibid. 190 Writs Act 2014, Section 16. 191 Principle 32 (1) of the Body of Principles; Principle 8 of the WGAD Basic Principles and Guidelines; See HRC General Comment 35, UN Doc ICCPR/C/GC/35 (2014) §§42-43.

36 | Handbook on Habeas Corpus in Myanmar

သုိ႔ရာတြင္ ေလွ်ာက္ထားခ်က္အား အမႈတြဲတင္သြင္းသည့္ ရက္စြဲႏွင့္ အမႈစြဲခ်က္တင္သည့္ ရက္စြဲမ်ား

အၾကား ခုနစ္ႏွစ္ ၾကာေညာင္းေသာကာလေၾကာင့္ တရား႐ု​ုံးေတာ္မွ ေၾကာင္းက်ိဳးသင့္မႈ မရွိဟု သတ္မွတ္လုိက္ ေလသည္။192 ေလွ်ာက္ထားသူ၏ က်မ္းက်ိမ္လႊာသည္ နည္းပညာဆုိင္ရာ ျပႆနာရွိျပီး သက္ေသအေထာက္အထား မခုိင္လုံေၾကာင္းကုိလည္း တရား႐ု​ုံးေတာ္မွ ေတြ႕ရွိခဲ့ၿပီး၊ သုိ႔ရာတြင္ ထိန္းသိမ္းမႈ၏တည္ေနရာကုိ ေဖာ္ျပရန္ ေဆာင္ ရြက္သည့္ ရဲအစီရင္ခံစာ သို႔မဟုတ္ စုံစမ္းစစ္ေဆးမႈတစ္စုံတစ္ရာမွ် မေဖာ္ျပထားပါ။193

ႏုိင္ငံတကာစံႏႈန္းမ်ား၏ သတ္မွတ္ခ်က္အရ တရားရုံးေရွ႕ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္ လုပ္ထုံးလုပ္နည္း သည္

လြယ္ကူျမန္ဆန္ရပါမည္။ နည္းပညာျပႆနာဟူသည့္ အေၾကာင္းအရင္းေၾကာင့္ ပလပ္လုိက္ျခင္းသည္ ႏုိင္ငံ တကာစံႏႈန္းမ်ားႏွင့္ေသာ္လည္းေကာင္း၊ ျပည္တြင္းဥပေဒႏွင့္ လုပ္ထုံးလုပ္နည္းတုိ႔အရေသာ္လည္းေကာင္း ကုိက္ ညီမႈ မရွိပါ။

ထိန္းသိမ္းျခင္းဆုိင္ရာ တရားဥပေဒႏွင့္ ညီညြတ္မႈရွိေၾကာင္း သက္ေသျပရန္တာဝန္သည္ ႏုိင္ငံေတာ္

အေပၚတြင္ တည္ရွိသည္။ ထင္ရွားသည္မွာ ေလွ်ာက္ထားသူအတြက္ လစ္ဟာေနသည့္ သတင္းအခ်က္အလက္ မ်ားကုိ ႏုင ိ င ္ ံေတာ္မွ ပု၍ ိ အလြယတ ္ ကူ ရရွိႏင ုိ သ ္ ည္ဟု ယူဆရပါသည္။ ထုက ိ ဲ့ သု႔ေ ိ သာ သတင္းအခ်က္အလက္မ်ားအား ေလွ်ာက္ထားသူမွ ျပန္လည္ထုတ္ေပးရန္ သတ္မွတ္ျခင္းသည္ ႏုိင္ငံတကာလူ႔အခြင့္အေရးဆုိင္ရာဥပေဒပါ တရား႐ုံး ေရွ႕ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္ သေဘာသဘာဝႏွင့္ ကိုက္ညီမႈမရွိပါ။ မျပည့္စုံေသာ ေလွ်ာက္ထားခ်က္မ်ားကုိ ပယ္ခ် လုိက္မည့္အစား စာခၽြန္ေတာ္ဥပေဒ အခန္း ၆ ပါအရ တရား႐ု​ုံးေတာ္သည္ ေလွ်ာက္ထားခ်က္ကုိ ျပန္ေပးပုိ႔ျပီး နည္း ပညာဆုိင္ရာ ျပႆနာမ်ားရွိပါက ညႊန္ၾကားခ်က္မ်ားကုိပါ အတူေပးပုိ႔ျပီး ျပန္လည္အပ္ႏံွေစသင့္ပါသည္။

ဦးျမင့္ေဆြ၏မိသားစုသည္ ၎ဘာျဖစ္ေနသည္၊ ဘယ္ေရာက္ေနသည္ကုိ မသိရွိၾကဘဲ သူအား အတင္း

အဓမၼ အေပ်ာက္ေဖ်ာက္ျပီေလာဟု စုိးရိမ္ေနၾကပါသည္။

၅။ ေဒၚအိေကာင္းသဲ ပါ-၃၀ ႏွင့္ ဦးေပါက္ယူခ်န္း

၂၀၁၃ ခုႏွစ္ ဇြန္လ ၃ ရက္ေန႔တြင္ အျခားေသာ တရားရုံးေရွ႕ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္ ေလွ်ာက္ထားခ်က္

အနည္းဆုံး ၃၁ ခု ရွိေလသည္။194 ျပည္ေထာင္စုတရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္က ၂၀၁၃ ခုႏွစ္ ဇူလုိင္ လ ၁၁ ရက္ေန႔တြင္ 192 U Myo Min Thu v. The State and Police 2nd Lieutenant Aung Win Tint, Supreme Court of the Union, General Application for Writ No.5, Judgment 7 August 2012. 193 Ibid. 194 31 of the judgments are unavailable. The ICJ was only able to acquire Supreme Court diary records in which they were acknowledged. The diary records are as follows: Daw Ei Kaung Te v. U Pauk U Chan 2013, General Criminal (writ) No. 8. Supreme Court Diary; Daw Ei Kaung v. U Pauk U Chan 2013, General Criminal (writ) No. 9, Supreme Court Diary; Daw Ei Htan Mar v. U Pauk U Chan 2013, General Criminal (writ) No. 10, Supreme Court Diary; Daw Ei Eain v. U Pauk U Chan 2013, General Criminal (writ) No. 11, Supreme Court Diary; Daw Ei Nan Lon v. U Pauk U Chan 2013, General Criminal (writ) No. 12 , Supreme Court Diary; Daw Ei Nan v. U Pauk U Chan 2013, General Criminal (writ) No. 13, Supreme Court Diary; U Eaik Kyan v. U Pauk U Chan 2013, General Criminal (writ) No. 14, Supreme Court Diary; U Eaik Phat v. U Pauk U Chan 2013, General Criminal (writ) No. 15, Supreme Court Diary; U Eaik Shan v. U Pauk U Chan 2013, General Criminal (writ) No. 16, Supreme Court Diary; U Mai Khan v. U Pauk U Chan 2013, General Criminal (writ) No. 17, Supreme Court Diary; U Eaik Oan v. U Pauk U Chan 2013, General Criminal (writ) No. 18, Supreme Court Diary; U Eaik Oo v. U Pauk U Chan 2013, General Criminal (writ) No. 19, Supreme Court Diary; U Mai Ngan Lat v. U Pauk U Chan 2013, General Criminal (writ) No. 20 Supreme Court Diary; U Sai Hone v. U Pauk U Chan 2013, General Criminal (writ) No. 21, Supreme Court Diary; U Sai Sam v. U Pauk U Chan 2013, General Criminal (writ) No. 22, Supreme Court Diary; U Mai Ann v. U Pauk U Chan 2013, General Criminal (writ) No. 23; Supreme Court Diary; U Mai Ann v. U Pauk U Chan 2013, General Criminal (writ) No. 24, Supreme Court Diary; Daw Ei Ann v. U Pauk U Chan 2013, General Criminal (writ) No. 25, Supreme Court Diary; Daw Ei Yot v. U Pauk U Chan 2013, General Criminal (writ) No. 26, Supreme Court Diary; Daw Ei Onn v. U Pauk U Chan 2013, General Criminal (writ) No. 27, Supreme Court Diary; Daw Nar Khan v. U Pauk U Chan 2013, General Criminal (writ) No. 28, Supreme Court Diary; Daw Nan Shan Khan v. U Pauk U Chan 2013, General Criminal (writ) No. 29, Supreme Court Diary; Daw Nan Kaung Kyauk v. U Pauk U Chan 2013, General Criminal (writ) No. 30, Supreme Court Diary; Daw Ei Than v. U Pauk U Chan 2013, General Criminal (writ) No. 31, Supreme Court Diary; Daw Ei Onn v. U Pauk U Chan 2013, General Criminal (writ) No. 32, Supreme Court Diary; Daw Ei Kaung v. U Pauk U Chan 2013 General Criminal (writ) No. 33, Supreme Court Diary; Daw Ei Htan Mar v. U Pauk U Chan 2013, General Criminal (writ) No. 34, Supreme Court Diary; Daw Ei Kyan Thar v. U Pauk U Chan 2013, General Criminal (writ) No. 35, Supreme Court Diary; Daw Ei Khan Nan v. U Pauk U Chan 2013, General Criminal (writ) No. 36, Supreme Court Diary; Daw Ei Nan v. U Pauk U Chan 2013, General Criminal (writ) No. 37, Supreme Court Diary.

Handbook on Habeas Corpus in Myanmar

| 37

၎တုိ႔အားလုံးကုိ ပလပ္ခဲ့သည္။ ယင္းအမႈမ်ားအားလုံးကုိ ေရွ႕ေန တစ္ဦး တည္းမွ ရွမ္းျပည္နယ္ရွိ ရြာသားမ်ား အတြက္ တင္သြင္းခဲ့ျခင္းျဖစ္ျပီး ၎တုိ႔အား "ဝ" ကုိယ္ပုိင္အုပ္ခ်ဳပ္ေရးေဒသရွိ "ဝ" တပ္မေတာ္မွ အတင္းအဓမၼ ေခၚ ေဆာင္မႈအတြက္ျဖစ္သည္။195 ေလွ်ာက္ထားခ်က္ကုိ တုန္႔ျပန္ရာတြင္ ျပည္ေထာင္စုတရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္မွ "ဝ" ဆက္သြယ္ေရးအရာရွိကုိ ဆင့္ေခၚမႈျပဳခဲ့သည္။ အဆု​ုိပါအမႈမ်ားမွ ပလပ္ျခင္းခံခဲ့ရသည္။ အေၾကာင္းမွာ လက္နက္ ကိုင္ပဋိပကၡေၾကာင့္ သမၼာန္စာကုိ အေရာက္မပုိ႔ႏုိင္ေၾကာင္း ျပည္ေထာင္စုတရား လႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္မွ ေတြ႔ရွိေသာ ေၾကာင့္ ျဖစ္သည္။196 က်န္ရွိသည့္ ေလွ်ာက္ထားခ်က္မ်ားအတြက္ ျပည္ေထာင္စုတရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္ ေန႔စဥ္မွတ္ တမ္းစာရင္းသြင္းျခင္းတြင္ အခ်က္အလက္မ်ား ထပ္ေပါင္းထည့္ျခင္း မရွိေတာ့ပါ။197 ရြာသားမ်ားသည္ မည္သည့္ တရား႐ုံးေရွ႕ေမွာက္တြင္မွ် မေရာက္ရွိခဲ့ၾကပါ။ အတင္းအဓမၼ ေခၚေဆာင္ခံရသည့္ အခ်ိန္မွစ၍ ျပန္လည္လြတ္ေျမာက္ ရန္ မစီစဥ္ႏုိင္ခဲ့ၾကဘဲ ရွမ္းျပည္နယ္ရြာသားမ်ား၏ အေျခအေနကုိ မသိရေသးပါ။198

၆။ ဦးေဝယံ (အျခားအမည္ - ဦးေရွသာ) ႏွင့္ ဦးေပါက္ယူခ်န္း

ေလွ်ာက္ထားသူ၏ေရွ႕ေနသည္ အထက္ေဖာ္ပါျဖစ္ရပ္ႏွင့္ စပ္လ်ဥ္းသည့္ ထပ္ေပါင္းထားေသာ ေလွ်ာက္

ထားခ်က္ကုိ တင္သြင္းခဲ့ေလသည္။199 ဦးေဝယံ (အျခားအမည္ - ဦးေရွသာ)၏ ေလွ်ာက္ထားခ်က္မွာ ကနဦး အဆင့္ တြင္ပင္ ပလပ္ခံခဲ့ရေလသည္။ အေၾကာင္းမွာ က်မ္းကိ်မ္လႊာကုိ မိသားစုဝင္ တစ္ဦးဦးမွ မဟုတ္ဘဲ မိတ္ေဆြျဖစ္သူမွ လက္မွတ္ထုိးထားသျဖင့္ ျပည္ေထာင္စုတရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္မွ လက္မခံႏုိင္ေၾကာင္း ေျပာဆုိေသာေၾကာင့္ျဖစ္ သည္။200 ဤအမႈအတြက္ စီရင္ခ်က္ သုိ႔မဟုတ္ တရားရု​ုံးေန႔စဥ္မွတ္တမ္းပင္ မရွိပါ။ ျပည္ေထာင္စုတရားလႊတ္ေတာ္ ခ်ဳပ္သည္ ေလွ်ာက္ထားသူကုိ လုပ္ထုံးလုပ္နည္းမ်ားႏွင့္အညီ ျပန္လည္ေလွ်ာက္ထားမႈျပဳရန္ ညႊန္ၾကားသည္လား၊ အမႈကုိ ပလပ္လုိက္သည္လား ဟူသည္မွာ ရွင္းလင္းျပတ္သားမႈမရွိပါ။ ၂.၄။ ျမန္မာႏုိင္ငံရွိ အေစာပိုင္းတရား႐ုံးေရွ႕ေတာ္သြင္း စာခၽြန္ေတာ္အမိန္႔ဆုိင္ရာ ဥပေဒသိပၸံပညာ

အပုိင္း ၁ တြင္ ေဖာ္ျပထားသည့္ ႏုိင္ငံတကာစံႏႈန္းမ်ားအေပၚ ထပ္ဆင့္ရေသာ္ ျမန္မာႏုိင္ငံရွိ ျပဳျပင္ ေျပာင္း

လဲေရးလုပ္ငန္းစဥ္သည္ ႏုိင္ငံ၏ တရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္ ျဖတ္ထုံးတြင္ တည္ေဆာက္ထား သည့္ စီရင္ထုံးမ်ားအေပၚ အေျခခံႏုိင္ပါသည္ သုိ႔မဟုတ္ အေျခခံသင့္ပါသည္။ ထုိသုိ႔အားျဖင့္ ႏုိင္ငံတကာ လူ႔အခြင့္အေရးစံႏႈန္းမ်ားျဖင့္ ကုိက္ ညီမႈ ရွိလာႏုိင္မည္ျဖစ္သည္။

၁၉၄၈ ခုႏွစ္တြင္ စာခၽြန္ေတာ္အမိန္႔ ေလွ်ာက္ထားျခင္းဆု​ုိင္ရာ နည္းလမ္းႏွစ္ခုရွိပါသည္။ တစ္ခုမွာ တရား

လႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္၏ စာခၽြန္ေတာ္ စီရင္ပုိင္ခြင့္အားျဖင့္ျဖစ္ျပီး ၎တြင္ လူပုဂၢိဳလ္အားလုံးသည္ သက္သာမႈအတြက္ တရား႐ုံးသို႔ တုိက္႐ုိက္ခ်ဥ္းကပ္ပုိင္ခြင့္ အာမခံေပးထားပါသည္။ အျခားနည္းလမ္းမွာ ရာဇဝတ္က်င့္ထုံး ပုဒ္မ ၄၉၁ ရွိ တရားလႊတ္ေတာ္၏ အယူခံမႈႏွင့္ဆုိင္ေသာ ရာဇဝတ္မႈဆုိင္ရာ စီရင္ပုိင္ခြင့္အားျဖင့္ျဖစ္ျပီး “တရား႐ုံးေရွ႕ေတာ္သြင္း စာခၽြန္ေတာ္ သေဘာသဘာဝျဖင့္” ေလွ်ာက္ထားခ်က္မ်ားကုိ ခြင့္ျပဳထားပါသည္။

195 The United Wa State Army, abbreviated as UWSA and also known as the UWS Army, is the military wing of the United Wa State Party (UWSP). It is an ethnic minority army of an estimated 20,000 -25,000 Wa soldiers of Myanmar’s Special Region No.2. 196 ICJ Interview, Lawyer Yangon, 15 July 2014. 197 ICJ Interview, Lawyer Yangon, 15 July 2014. The Supreme Court decided to dismiss the cases on the grounds that the summons was undeliverable in line with Writ Procedure Section 13 and had received no reply to their query mandated in Section 15. 2013, General Criminal (writ) No. 8-37, Supreme Court Diary Date: 11/7/2013. 198 ICJ Interviews with family members, Tachilek, Shan State, January 2015. 199 U Wai Yang (a.k.a. U She Tar) v. U Pauk Yu Chan. Interview with U Kyi Win(Latpotta) , advocate Date: 15 July 2014. 200 Interview with U Kyi Win(Latpotta) , advocate Date: 15 July 2014

38 | Handbook on Habeas Corpus in Myanmar

လြတ္လပ္ေရးရျပီးေနာက္ တရား႐ုံးေရွ႕ေတာ္သြင္း စာခၽြန္ေတာ္အမိန္႔သည္ အေရးေပၚအာဏာမ်ားျဖင့္

အစုိးရေဆာင္ရြက္ခ်က္ကုိ တုန္႔ျပန္ရာတြင္ 'လူသိမ်ားဆု​ုံးေသာ ဆင့္ေခၚသည့္ ကုစားမႈ' ျဖစ္လာခဲ့ေလသည္။201 တရား႐ုံးမ်ားအေနျဖင့္ ၎တုိ႔က႑ကုိ လြတ္လပ္စြာအနက္ဖြင့္သည္မွာ - 1948 G.N. Banerji စီရင္ထုံးတြင္ စာခၽြန္ ေတာ္မ်ား ထုတ္ဆင့္ရန္ တရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္အာဏာကုိ “က်ယ္ျပန္႔မႈ တြင္ျပည့္စုံျပီး ထိခုိက္မႈကင္းေသာ္လည္း လုပ္ထုံးလုပ္နည္းတြင္ ေရွးဆန္သည့္ နည္းပညာပါဝင္ေန”ဟု ေဖာ္ျပထားပါသည္။202 ၁၉၅၈ ခုႏွစ္မွစ၍ တရား႐ုံး မ်ားသည္ ၎တုိ႔၏အာဏာကုိ က်င့္သုံးရန္ အခြင့္အလမ္းရရွိမႈ နညး္ပါးလာသည္။ ၁၉၆၂ ခုႏွစ္တြင္တပ္မေတာ္မွ အာဏာသိမ္းျပီးေနာက္တြင္ စာခၽြန္ေတာ္အေၾကာင္းကုိစာအုပ္တြင္ ထည့္သြင္းထားေသာ္လည္း ေလွ်ာက္ထားခ်က္ မ်ားကုိ လက္ခံေပးႏုိင္မည့္ လြတ္လပ္ေသာ တရားစီရင္ေရး မရွိခဲ့ေတာ့ေခ်။203

၁၉၄၈ ခုႏွစ္ႏွင့္ ၁၉၆၂ ခုႏွစ္ ၾကားကာလအတြင္းတြင္ တရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္မွ တရား႐ုံးေရွ႕ေတာ္သြင္း

စာခၽြန္ေတ္ာမ်ား ထုတ္ဆင့္ေပးခဲ့ေလသည္။ ဖမ္းဆီးရန္ဝရမ္းမ်ား ေသခ်ာစြာျပင္ဆင္ထားမႈ မရွိျခင္း သုိ႔မဟုတ္ ေသခ်ာစြာေဆာင္ရြက္မႈမရွိျခင္း၊ မွန္ကန္သည့္အေထာက္အထားမရွိဘဲ ဖမ္းဆီးျခင္းႏွင့္ မေသခ်ာမေရရာဘဲ ဖမ္းဆီး ျခင္း စသည္တုိ႔ျဖစ္သည့္အခါ ထိန္းသိမ္းခံရသူမ်ားကုိ ျပန္လြတ္ေပးခဲ့ရပါသည္။204 ၁၉၄၇ခု​ုႏွစ္ ႏု​ုိင္ငံေတာ္ၿငိမ္ဝပ္ ပိျပားေရး အက္ဥပေဒ (ထိန္းသိမ္းျခင္း) အရဥပေဒမဲ့ ထိန္းသိမ္းျခင္းဆုိင္ရာ အမႈမ်ားစြာ ကုိ ဆုံးျဖတ္ခ်က္ခ်မွတ္ခဲ့ရာ အဆု​ုိပါကိစၥရပ္မ်ားသည္ တရား ေဘာင္မဝင္ခဲ့ေပ။ တရားရုံးမ်ားသည္ လြတ္လပ္ေသာ တရားစီရင္ခ်က္မ်ား ခ်မွတ္မႈအတြက္ ေသာ္ လည္းေကာင္း၊ အစု​ုိးရ၏ထင္ရာစု​ုိင္းေသာအျပဳအမႈမ်ား သို႔မဟုတ္ ပါလီမန္အက္ဥပေဒမ်ား (Acts of Parliament) ကုိ ဆန္႔က်င့္ေဆာင္ရြက္ႏုိင္ခြင့္ အတြက္ေသာ္လည္းေကာင္း ဂုဏ္သတင္း ထင္ရွားခဲ့ပါ သည္။205 ဤတြင္အစု​ုိးရ၏ထင္ရာစု​ုိင္းေသာ အျပုဳအမူမ်ား သို႔မဟုတ္ ပါလီမန္အက္ဥပေဒမ်ားသည္ ဖြဲ႕စည္းပုံအေျခခံ ဥပေဒဆုိင္ရာ အခြင့္အေရးမ်ားကုိ ပယ္ဖ်က္မႈမျပဳႏုိင္ေၾကာင္း ထင္ရွားေစပါသည္။206 ရလဒ္အားျဖင့္ တရား႐ုံးေရွ႕ ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္ဆုိင္ရာ ၾကားနာေလွ်ာက္ထားခ်က္မ်ားအား လက္လွမ္းမီရန္ ယေန႔တြင္ တရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္ တြင္ စီရင္ထုံးမ်ား ၾကည့္ရႈႏုိင္ပါသည္။

၂.၄.၁။ ၁၉၄၇ခု​ုႏွစ္ ဖြဲ႔စည္းပု​ုံအေျခခံဥပေဒ ပု​ုဒ္မ ၂၅ (၂)

တရားလက္လြတ္ ဖမ္းဆီးျခင္းကုိကာကြယ္ရန္ႏွင့္ အေျခခံလြတ္ေျမာက္ခြင့္ကုိ ထိန္းသိမ္းရန္ ၁၉၄၇

ဖြဲ႕စည္းပုံအေျခခံဥပေဒ ပုဒ္မ ၂၅(၂) မွ တရားရုံးေရွ႕ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္ အပါအဝင္ အမိန္႔ ထုတ္ဆင့္မႈမ်ားကုိ တရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္ဆုိင္ရာ စီရင္ပုိင္ခြင့္ကုိ တည္ေဆာက္ေပးထားပါသည္။ G.N. Banerji v The Superintendent, Insein Jail Annexe (1948) BLR (SC) 199 စာအုပ္တြင္ တရားသူႀကီး E. Maung မွ တရားသူႀကီး Wright ကုိ Greene v Secretary of State for Home Affairs (1942) AC 284 တြင္ ကုိးကားခ်က္ျပဳထားရာ တရား႐ုံး ေရွ႕ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္သည္ စာခၽြန္ေတာ္အခြင့္အေရးျဖစ္ျပီး ဘာသာရပ္ သက္သက္မဟုတ္ေၾကာင္း ေဖာ္ျပ 201 Maung Maung. Burma’s Constitution. 2nd ed., The Hague: Martinus Nijhoff, 1961. P. 99. 202 G.N. Banerji v. Superintendent, Insein Jail Annexe, Insein. BLR (1948) SC 203–04; In 1950, the Tinsa Maw Naing ruling explained that, “The personal liberty of a citizen, guaranteed to him by the Constitution, is not lightly to be interfered with and the conditions and circumstances under which the legislature allows such interference must be clearly satisfied and present”. Tinsa Maw Naing v. Commissioner of Police, Rangoon & Another. BLR (1950) SC 37. 203 Nick Cheeseman, ‘The Incongruous return of Habeas Corpus to Myanmar’ Cheeseman, Skidmore & Wilson. Ruling Myanmar: From Cyclone Nargis to National Elections (ISEAS 2010) p. 96. 204 Dr. Malar Aung, Reported Cases of Writs Application with Judgment Summary 1948-1971. 205 Silverstein, Joseph (1977) Burma: Military Rule and the Politics of Stagnation (Ithaca, NY, Cornell University Press, 1977) p.57. For example, despite that the Public Order (Preservation) Act stated that an order to detain a person under the Act could not be reviewed by a court, the Supreme Court held that this provision was unconstitutional because it was contrary to the powers of the Supreme Court under section 25 of the Constitution. See Bo San Lin v. The Commissioner of Police and one [1949] BLR 372. 206 Melissa Crouch, ‘The Common Law and Constitutional Writs: Prospects for Accountability in Myanmar’ in Lindsay & Crouch (eds.) Law, Society and Transition in Myanmar (Hart, 2014) p.143.

Handbook on Habeas Corpus in Myanmar

| 39

ထားသည္။207 တရားရုံးေရွ႕ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္တစ္စုံတစ္ရာ လုပ္ထုံးလုပ္နည္း၏ ပထမအဆင့္မွာ ေလွ်ာက္ထား သူ၏ လြတ္ေျမာက္မႈအား တရားမဲ့ဟန္႔တားမႈျဖစ္သည့္ prima facie (စြဲခ်က္တင္ႏုိင္ ေလာက္သည့္ အေထာက္ အထားရွိျခင္း) တည္ေဆာက္ထားျခင္း ရွိ၊ မရွိကုိ ဆုံးျဖတ္ရန္ျဖစ္သည္။208 ေနာက္တစ္ဆင့္မွာ ေလွ်ာက္ထားခံရသူမွ တုန္႔ျပန္ခ်က္သည္ ေကာင္းမြန္ ျပည့္စုံမႈ ရွိ၊ မရွိကုိ တရားသူၾကီးမွ စဥ္းစားေပးရန္ျဖစ္သည္။209

တရား႐ုံးေရွ႕ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္၏ တန္ဖုိးဟုဆုိရာဝယ္ ထိန္းသိမ္းခံရသူတစ္ဦး ျပန္လည္လြတ္ေျမာက္

ရန္ အခြင့္အေရးအတြက္ ခ်က္ျခင္းဆုံးျဖတ္မႈခ်မွတ္ရန္ ခြင့္ျပဳထားေၾကာင္း တရားစီရင္ခ်က္ သတ္မွတ္ထားျခင္း ျဖစ္သည္။210 ထုိသုိ႔ေဆာင္ရြက္ရာတြင္ တရား႐ုံးအေနျဖင့္ ေရွာင္တိမ္းျခင္းႏွင့္ ေႏွာင့္ေႏွးျခင္းမ်ားတုိ႔ကုိ ကာကြယ္ေပး ရပါမည္။211

ထုိ႔အျပင္ တရားသူႀကီး E. Maung သည္ Lord Halsbury ၏ thrice the Lord Chancellor of Great

Britain, in Cox Hakes (15 App. Cas. 506, 514) စာအုပ္မွကုိးကားခ်က္မ်ား ျပဳလုပ္ထားရာ ၎တြင္ ထိန္းသိမ္းခံရသူ၏ လြတ္ေျမာက္ခြင့္ဆုိင္ရာ ကုံလုံေသာေမးခြန္း ၾကားနာဆုံးျဖတ္မႈျပဳျခင္း ကုိ တားျမစ္ရန္ မည္သည့္ လုပ္ထုံးလုပ္နည္းကုိမွ ခြင့္မျပဳဟု ေဖာ္ျပထားပါသည္။212

ျမန္မာႏုိင္ငံသည္ အတိတ္ကာလတြင္ ႏုိင္ငံတကာစံႏႈန္းမ်ားကုိ အတည္ျပဳလုိက္နာခဲ့ေၾကာင္း ႏုိင္ငံ၏

ဥပေဒသိပၸံပညာမွ ေဖာ္ျပပါသည္။ ယခင္ အမႈမ်ားတြင္ေတြ႕ရသည္မွာ အမႈရင္ဆုိင္ရာကာလမ်ား အတြင္းတြင္ ထိန္း သိမ္းခံရသူတြင္ေသာ္လည္းေကာင္း၊

တတိယပုဂၢိဳလ္/အဖြဲ႕တြင္ေသာ္လည္းေကာင္း

ေအာက္ပါအခြင့္အေရးမ်ား

ရွိသည္

•

သင့္ေလ်ာ္ရာ တရားရုံးတစ္ခုတြင္ ရုပ္ခႏၶာအားျဖင့္ တက္ဆက္ႏုိင္ခြင့္ 213

•

ေရွ႕ေနမ်ားမွ ကုိယ္စားျပဳေဆာင္ရြက္ေပးခြင့္ႏွင့္

•

ထိန္းသိမ္းဆု​ုိင္ရာ မွ်တေသာလုပ္ထုံးလုပ္နည္းျဖင့္ ထိေရာက္စြာ စိန္ေခၚႏုိင္ခြင214 ့္

ေလွ်ာက္ထားခံရသူမွ စာခၽြန္ေတာ္အေပၚ တုန္႔ျပန္ခ်က္သည္ ရွင္းရွင္းလင္းလင္း လုံေလာက္မႈ မရွိလွ်င္

ေသာ္လည္းေကာင္း၊ ေလွ်ာက္ထားခံရသူ၏ တုန္႔ျပန္ခ်က္တြင္ စြပ္စဲြခ်က္မ်ားသည္ အျဖစ္အပ်က္အမွန္ႏွင့္ ကုိက္ညီ မႈမရွိလွ်င္ေသာ္လည္းေကာင္း တရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္သည္ ထိန္းသိမ္းခံရသူအား ျပန္လြတ္ေပးပုိင္ခြင့္အာဏာ ရွိခဲ့ သည္။215

ေမာ္လွေက်ာ္ႏွင့္ ရန္ကုန္တုိင္း ရဲမွဴးၾကီး တုိ႔၏ အမႈတြင္ တရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္မွ ေဆာင္ရြက္ခဲ့သည္မွာ

လူတစ္ဦးတစ္ေယာက္အား ထိန္းသိမ္းျခင္းအား ျပည္တြင္းႏွင့္ႏုိင္ငံတကာဥပေဒႏွင့္ ကုိက္ညီေသာ လုပ္ထုံးလုပ္နည္း မ်ားအရ တရားဝင္မႈ ရွိ၊ မရွိကုိ ေႏွာင့္ေႏွးမႈမရွိဘဲ စစ္ေဆးတရားစီရင္မႈ ျပဳရမည္ျဖစ္ေၾကာင္း စီရင္ခဲ့ေလသည္။

216

ထိန္းသိမ္းျခင္းသည္ ဥပေဒႏွင့္မညီပါက ထိန္းသိမ္းခံရသူကုိ မဆုိင္းမတြ ျပန္လြတ္ေပးရပါမည္။

207 G.N. Banerji v. The Superintendent, Insein Jail Annexe (1948) BLR (SC) 199, pp 202. 208 Ibid. 209 Ibid. 210 Ibid. 211 Ibid. p. 199. 212 Ibid. p. 202. 213 Lim Pwe Htin v. The Chairman, Public Property Protection Committee and another (1952) BLR (SC) 55. See Dr. Malar Aung, Reported Cases of Writs Application with Judgment Summary pp 18. 214 U Sann Lwin, ‘Writs’ (September 2012) 10 Law Journal p.33. 215 Daw Khin Tee v. U Chan Tha and One (1949) BLR (SC) 193; See Dr. Malar Aung, Reported Cases of Writs Application with Judgment Summary p. 10. 216 Maung Hla Gyaw v. The Commissioner of Police, Rangoon and one (1948) BLR (SC) 764; See Dr. Malar Aung, Reported Cases of Writs Application with Judgment Summary no.8, p. 7.

40 | Handbook on Habeas Corpus in Myanmar တရားရုံးေရွ႕ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္ လုပ္ထံုးလုပ္နည္း

အထက္ေဖာ္ျပပါ အေျခခံသေဘာတရားမ်ားအျပင္ ေအာက္ပါလုပ္ထုံးလုပ္နည္းမ်ားသည္ ၂၀၀၈ ဖြဲ႕စည္းပုံ

အေျခခံဥပေဒအရ ေဆာင္ရြက္ေသာအမႈမ်ားအတြက္ က်င့္သုံးေသာလုပ္ထုံးလုပ္နည္းအတြက္ လမ္းညြန္ေပးႏုိင္ ပါမည္ •

လူတစ္ဦး၏ လြတ္လပ္ပုိင္ခြင့္သည္ ဖြဲ႕စည္းပုံအေျခခံဥပေဒအရ ပယ္ရွား၍မရႏုိင္ဘဲ ဥပေဒအရ ထိန္းသိမ္းမႈ (Save)ျဖင့္ ေသာ္လည္းေကာင္း၊ သတ္မွတ္ထားသည့္ လုပ္ထုံးလုပ္နည္းျဖင့္ လုိက္ေလ်ာ ျခင္းျဖင့္ ေသာ္လည္းေကာင္း မေရာေႏွာသင့္ပါ။

•

217

ဝရမ္းအမိန္႔ တစ္ရပ္အား မူၾကမ္းျပဳလုပ္စဥ္ျဖစ္ေစ၊ အေျခခံလူ႔အခြင့္အေရးျဖင့္ ေရာေထြးမႈရွိေနသည့္ အေရးၾကီးသခၤ်ိင္းစာရြက္စာတမ္း မူၾကမ္းျပဳလုပ္စဥ္ျဖစ္ေစ အသုံးျပဳေသာ ဘာသာစကား တိက်မႈ ရွိ ရပါမည္။218

•

တရား႐ုံးေရွ႕ေတာ္သြင္း စာခၽြန္ေတာ္စာခၽြန္ေတာ္အမိန္႔အေပၚ အာဏာပုိင္မ်ား၏ တုန္႔ျပန္မႈရွိ အခ်က္ အလက္မ်ား မွန္ကန္မႈကုိ တရားသူၾကီးမ်ားမႈ စစ္ေဆးသင့္သည္။219

•

စာရြက္စာတမ္းအေထာက္အထားမ်ားကုိ တရား႐ုံးမွ၎၏ေရွ႕ေမွာက္တြင္ စစ္ေဆးမႈျပဳျပီး တစ္ဦးတစ္ ေယာက္၏ ထိန္းသိမ္းမႈဆုိင္ရာ တရားဝင္ျဖစ္မႈကုိ ဓမၼဓိ႒ာန္က်ေသာ စစ္ေဆးမႈျဖင့္ အဆုံးအျဖတ္ ေပးရမည္။220

•

ထိန္းသိမ္းမႈျပဳသည့္ အာဏာပိုင္သည္ ထိန္းသိမ္းမႈျပဳရသည့္ ၎တုိ႔၏ ေဆာင္ရြက္ခ်က္ဆုိင္ရာ အေျခခံအခ်က္မ်ားကုိ အေထာက္အကူေပးမည့္ လုံေလာက္ေသာ စာရြက္စာတမ္း ပစၥည္းမ်ားကုိ ျပသရမည္။221 ေလွ်ာက္ထားခံရသူသည္ တရားမဲ့ေဆာင္ရြက္ခ်က္မ်ား သုိ႔မဟုတ္ အမ်ားျပည္သူ ေဘးကင္းလုံျခံဳေရးႏွင့္ အမ်ားျပည္သူ ျငိမ္ဝပ္ပိျပားမႈထိန္းသိမ္းေရး၏ သေဘာသဘာဝကုိ သတ္မွတ္ ေဖာ္ျပရမည္ျဖစ္ျပီး ၎တြင္ ထိန္းသိမ္းေရးအရာရွိထံတြင္ ထိန္သိမ္းသူသည္ ျပစ္မႈထင္ရွားေၾကာင္း ယုံၾကည္ေစမည့္ အေၾကာင္းရင္း ရွိရမည္ျဖစ္သည္။222

ထိန္းသိမ္းမႈဆုိင္ရာ တရားဝင္ျဖစ္ျခင္း

တရားမဲ့ထိန္းသိမ္းမႈ အေျခအေနမ်ားကုိ သတ္မွတ္ေပးသည့္ ၁၉၆၂ အေစာပိုင္း စီရင္ထုံးမ်ားသည္ ယေန႔

လက္ရအ ိွ ာဏာပုင ိ မ ္ ်ား၊ ေရွ႕ေနမ်ားႏွင့္ တရားသူၾကီးမ်ားအတြက္ အသုးံ ဝင္ေသာလုပ ု ထ ္ းံု အျဖစ္ ကူညေ ီ ပးသင့ပ ္ ါသည္ •

ဖမ္းဆီးျခင္းအတြက္ လုပ္ထုံးလုပ္နည္းသည္ တရားဥပေဒႏွင့္အညီမျဖစ္ပါက ထိန္းသိမ္းျခင္းသည္ လည္း တရားဥပေဒႏွင့္ ဆန္႔က်င္ဘက္ ျဖစ္ပါမည္၊223

217 Lee Kyin Su @ U Su v. The Commissioner of Excise and three others (1957) BLR (SC) 5; See Dr. Malar Aung, Reported Cases of Writs Application with Judgment Summary no. 33, p. 25. 218 G.N. Banerji v. The Superintendent, Insein Jail Annexe (1948) BLR (SC) 199, p. 212. 219 Kin Ma Ma v. The Chairman, Public Property Protection Board and another (1948) BLR (SC) 574; See Dr. Malar Aung, Reported Cases of Writs Application with Judgment Summary no.6, p. 6. 220 Tinsa Maw Naing v. The Commissioner of Police, Rangoon and another (1950) BLR (SC) 17. See U Hla Aung, ‘The Law of Preventive Detention in Burma’ pp 60; Maung Hla Gyaw v. The Commissioner of Police, Rangoon and one (1948) BLR (SC) 764. See Dr. Malar Aung, Reported Cases of Writs Application with Judgment Summary. p. 6. 221 U Win Pe v. Secretary, Home Ministry (1957) BLR (SC) 32; See: U Hla Aung, ‘The Law of Preventive Detention in Burma’. p. 59. 222 Ah Nywe v. Commissioner of Police, Rangoon and another (1948) BLR (SC) 737; See: Dr. Malar Aung, Reported Cases of Writs Application with Judgment Summary no 7, p 6. 223 Bo San Lin v. The Commissioner of Police and one (1948) BLR (SC) 372. See Dr. Malar Aung, Reported Cases of Writs Application with Judgement Summary no. 3, p. 3. This means that although a police officer might have had good and sufficient grounds for what he did, if the law requires that he proceed in a certain manner, then strict compliance has to be adhered to.

Handbook on Habeas Corpus in Myanmar

| 41

•

ဖမ္းဆီးျခင္းအာဏာကုိ ကိုယ္စားလႊဲအပ္ျခင္းမျပဳသင့္ပါ၊224

•

အထက္အာဏာပုိင္၏ အမိန္႔အရ ဖမ္းဆီးျခင္း သို႔မဟုတ္ ထိန္းသိမ္းျခင္းျပဳသည္ဟု ထြက္ဆုိခ်က္သည္ တရားဥပေဒႏွင့္ ဆန္႔က်င့္ေၾကာင္း ထင္ရွားပါသည္၊

•

225

လူတစ္ဦးသည္ ရန္ကုန္တြင္ ေနထုိင္သူမဟုတ္ျခင္း သုိ႔မဟုတ္ ထုိသူ၏ ျပဳမူေဆာင္ရြက္ခ်က္မ်ား သည္ ရန္ကုန္ရွိ အမ်ားျပည္သူလုံျခံဳေရးႏွင့္ ျငိမ္ဝပ္ပိျပားေရးအေပၚ ျခိမ္းေျခာက္မႈမရွိျခင္း ျဖစ္ပါက ရန္ကုန္တုိင္း ရဲမွဴးၾကီးအေနျဖင့္ ထိန္းသိမ္းမႈဆုိင္ရာအမိန္႔ကုိ ထု​ုတ္ဆင့္ စီရင္ပုိင္ခြင့္ မရွိပါ၊226

•

ဖမ္းဆီးခြင့္ အမိန္႔ကုိအေရးအသားျဖင့္ ျဖစ္ရမည္။ ႏႈတ္မိန္႔ျဖင့္ ထိန္းသိမ္းေဆာင္ရြက္ျခင္းသည္ တရား မဝင္ပါ၊

•

227

တစ္ခ်ိန္တည္းတြင္ လူအေျမာက္အမ်ားကုိ ဖမ္းဆီးရန္ အမိန္႔တစ္ခုတည္းခ်မွတ္ျခင္းသည္ မသင့္ေလ်ာ္ ပါ။ အဘယ္ေၾကာင့္ဆုိေသာ္ ယင္းအမိန္႔ကုိ ခ်မ်တ္သည့္ အာဏာပုိင္သည္ ထိန္းသိမ္းခံရသူတစ္ဦးျခင္း စီ၏အမႈကုိ ထည့္သြင္းစဥ္းစားေပးရန္ မတတ္ႏုိင္ေသာေၾကာင့္ ျဖစ္သည္၊

•

လူေပါင္း ၇၁ ဦးအား မတူညီေသာ ေဒသမ်ားတြင္ မတူညီေသာ ေန႔ရက္မ်ား၌ ဖမ္းဆီးရန္ အမိန္႔တစ္ခု သာ ခ်မွတ္ျခင္းသည္ အျပစ္ဆုိဖြယ္ျဖစ္ျပီး ယင္းကုိေရွာင္ရွားသင့္သည္၊228

•

ထိန္းသိမ္းမႈျပဳရန္ ညႊန္ၾကားခ်က္ေပးျပီးေနာက္ပုိင္းမွသာ ဖမ္းဆီးျခင္းကုိ သက္ေသျပရန္ လုံေလာက္ ေသာသက္ေသမ်ား ရရွိျခင္းသည္ ဥပေဒႏွင့္မညီပါ၊

•

229

ၾကားနာဆုံးျဖတ္မႈကာလအတြင္း ေလွ်ာက္ထားသူအား ေျပာင္းေရႊ႕လုိက္ျခင္းသည္ တရားလႊတ္ေတာ္ ခ်ဳပ္၏တရားစီရင္မႈကုိ ေရွာင္တိမ္းရန္ ၾကိဳးစားမႈတစ္ရပ္ျဖစ္ျပီး ထိန္းသိမ္းခံရသူ၏ ဖြံ႔စည္းပုံအေျခခံ ဥပေဒဆုိင္ရာ အခြင့္အေရးကုိ ဝင္ေရာက္စြက္ဖက္ေစပါသည္။230

၂.၄.၂။ ရာဇဝတ္က်င့္ထုံးဥပေဒ ပုဒ္မ ၄၉၁ (၁)(ခ) ရွိ ဥပေဒသိပၸံပညာ

၁၉၄၇ ျမန္မာႏုိင္ငံ ဖြဲ႕စည္းပုံအေျခခံဥပေဒမွ ႏုိင္ငံ၏ ျပည္နယ္ခုနစ္ခုႏွင့္ တုိင္းခုႏွစ္တုိင္း အသီးသီးရွိ

အျမင့္ဆုံးတရားလႊတ္ေတာ္ျဖစ္သည့္ တရားလႊတ္ေတာ္မ်ားအား ၎၏ တရားစီရင္ပုိင္ခြင့္ ေအာက္၌ စာခၽြန္ေတာ္ ေလွ်ာက္ထားမႈမ်ားကုိ နည္းဥပေဒသအရ ေလွ်ာက္ထားပါက ၾကားနားရန္ ခြင့္ျပဳခဲ့ပါသည္။231 သုိ႔ေသာ္ ၁၉၄၉ တြင္ 224 G.N. Banerji v. The Superintendent, Insein Jail Annexe (1948) BLR (SC) 199, p. 208. 225 Lee Kyin Su @ U Su v. The Commissioner of Excise and three others (1957) BLR (SC) 5; See: Dr. Malar Aung, Reported Cases of Writs Application with Judgement Summary no.33, p. 25. 226 Ma Aye Kyi v. The Commissioner of Police and one (1948) BLR 772; Maung San Tint v. The Deputy Commissioner of Pegu and one (1949) BLR (SC) 196; See: Dr. Malar Aung, Reported Cases of Writs Application with Judgement Summary no. 9, p 8 and no. 15, p.11. 227 Ah Nywe v. Commissioner of Police, Rangoon and another (1948) BLR 737; Bo San Lin v. The Commissioner of Police and one (1948) BLR (SC) 372; Ma Aye Kyi v. The Commissioner of Police and one (1948) BLR 772; and Daw Aye Nyunt v. The Commissioner of Police, Rangoon and one (1949) BLR (SC) 5. 228 Bo San Lin v. The Commissioner of Police and one (1948) BLR (SC) 372. See Dr. Malar Aung, Reported Cases of Writs Application with Judgement Summary no. 3, p. 4. 229 U Zan v. The Deputy Commissioner, Insein and another (1951) BLR (SC) 17; See: Dr. Malar Aung, Reported Cases of Writs Application with Judgement Summary no. 4, pp. 16 – 17. There must be reasonable satisfaction of necessity, such as to investigate into the activities of the detainee, to direct detention. The reasonable grounds for detention must have already been known to the authority before exercising such discretion can be considered valid. 230 Bo Aye Ko v. The Commissioner of Police, Rangoon and two others (1950) BLR (SC) 181; See: Dr. Malar Aung, Reported Cases of Writs Application with Judgement Summary no. 19, p. 15. The facts of the case involved a detainee who was originally arrested at Hmawbi and detained in the Rangoon Central Jail under the orders of the Deputy Commissioner of Police of Rangoon. When the detainee filed for Habeas corpus, the Deputy Commissioner of Police of Rangoon cancelled his order. This order was replaced by an order under the Deputy Commissioner of Police of Insein, where he directed the detention of the applicant in the Rangoon Jail Central until further orders and then passed a second order to transfer the applicant to Insein Jail. 231 The High Court was established under ss 134 and 135 of the Constitution and s 2 of the Union Judiciary Act 1948.

42 | Handbook on Habeas Corpus in Myanmar တရားလြတ္ေတာ္မ်ားသည္ သီးျခားလုပ္ပုိင္ခြင့္ စာခၽြန္ေတာ္ ထုတ္ဆင့္မႈ အာဏာမရွိေၾကာင္း တရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္မွ ေၾကညာခဲ့ျပီး တရားမဲ့ထိန္းသိမ္းျခင္း အမႈမ်ားတြင္ ေရွ႕ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္အမိန္႔ ထုတ္ဆင့္ရန္ ၎၏ တရား စီရင္ပုိင္ခြင့္အာဏကုိ ကန္႔သတ္လုိက္ေလသည္။ ၎ကုိ ၁၉၈၉ ရာဇဝတ္က်င့္ထုံးဥပေဒ ပုဒ္မ ၄၉၁ တြင္ ျပ႒ာန္းထား ပါသည္။232

တရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္ႏွင့္ တရားလႊတ္ေတာ္မ်ားအၾကား ဆက္ႏႊယ္မႈႏွင့္ တရား႐ုံးေရွ႕ေတာ္သြင္းစာခၽြန္

ေတာ္အမႈမ်ားကုိ ၾကားနာရန္ ၎တို႔၏ စြမ္းရည္တုိ႔အတြက္ စုိးရိမ္စရာမ်ားကုိ ဥေပဒသိပၸံပညာမွ ေဖာ္ျပထားပါသည္။ မမာမာႏွင့္ အလုံ P.S.O အပါအဝင္ အျခားသူမ်ား233 တုိ႔ျဖင့္ ျဖစ္ခဲ့ေသာ အမႈတြင္ ေလွ်ာက္ထားသူက ရာဇဝတ္က်င့္ထုံး ပုဒ္မ ၄၉၁ အရ တရားလႊတ္ေတာ္မွ အမိန္႔ခ်မွတ္ျခင္းကုိ အယူခံဝင္ရန္အတြက္ တရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္ထံ အထူး ခြင့္ရက္ ေတာင္းခံခဲ့သည္။234 တရားသူၾကီးသည္ Eshugbayi Eleko v. Officer administering the Government of Nigeria and another (1928) A.C. 459 တုိ႔အမႈမွ အဂၤလိပ္ရုိးရာဥပေဒ က်င့္သုံးမႈကုိ က်င့္သုံးခဲ့ရာ ၎တြင္ တရားလႊတ္ေတာ္မွ တရား႐ုံးေရွ႕ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္၏ သေဘာသဘာဝအရ ေလွ်ာက္ထားသူက ညႊန္ၾကားခ်က္ တစ္ရပ္ရရွိရန္ မေအာင္ျမင္ျခင္းေၾကာင့္ ေလွ်ာက္ထားသူမွ တရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္ထံ လြတ္ေျမာက္မႈအတြက္ေလွ်ာက္ ထားျခင္းကုိ မဟန္႔တားရပါ။

ဤဆုံးျဖတ္ခ်က္သည္ ယေန႔ျမန္မာႏုိင္ငံရွိ တရားလြတ္ေတာ္မ်ားမွ တရား႐ုံးေရွ႕ေတာ္သြင္း စာခၽြန္ေတာ္

ဆု​ုိင္ရာ လမ္းညႊန္ခ်က္မ်ားရရွိရန္ လုိလားေနသူမ်ားအတြက္ စပ္လ်ဥ္းမႈရွိပါသည္။ ၂၀၀၈ ဖြဲ႕စည္းပုံအေျခခံဥပေဒ ပုဒ္မ ၃၇၈ မွ ၁၉၄၇ ဖြဲ႕စည္းပုံအေျခခံဥပေဒ ပုဒ္မ ၂၅ ကုိ ထင္ဟပ္ေစပါသည္။235 အခန္း ၃၇၊ ပုဒ္မ ၄၉၁ မွ တရား ႐ုံးေရွ႕ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္ သေဘာသဘာဝဆုိင္ရာ ညႊန္ၾကားခ်က္မ်ားခ်မွတ္ရန္ တရားလႊတ္ေတာ္အား အာဏာ ေပးအပ္ထားသကဲ့သုိ႔ ေရွ႕ေနမ်ားသည္ ေလွ်ာက္ထားခ်က္မ်ားကုိ တရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္ သုိ႔မဟုတ္ တရားလႊတ္ေတာ္ တစ္ခုခုသုိ႔ တင္သြင္းႏုိင္ပါသည္။ ထုိ႔အျပင္ ၎တုိ႔မွ အစဥ္လုိက္အျဖစ္လည္း ေဆာင္ရြက္ႏုိင္သည္။ ရာဇဝတ္က်င့္ထုံး ဥပေဒ ပုဒ္မ ၄၉၁ အရ ျပန္လြတ္ေပးရန္ ျငင္းဆုိျခင္းျပဳသည့္ တရားလႊတ္ေတာ္၏ အမိန္႔သည္ တရာလႊတ္ေတာ္ ခ်ဳပ္ေရွ႕ေမွာက္သုိ႔ျဖစ္ေစ၊ အျပန္အလွန္အားျဖင့္ျဖစ္ေစ တရား႐ုံးေရွ႕ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္ အမိန္႔အတြက္ ေလွ်ာက္ ထားခ်က္တစ္ရပ္ကုိ တင္သြင္းျခင္းအား မတားဆီးႏုိင္ပါ။

Sitaram ႏွင့္ ရန္ကုန္ဗဟုိေထာင္မွဴးႏွင့္ အျခားသူတစ္ေယာက္တုိ႔အမႈတြင236 ္ ေလွ်ာက္ထားသူသည္

တရားလႊတ္ေတာ္သုိ႔ေသာ္လည္းေကာင္း၊ ျပည္ေထာင္စု တရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္ထံသုိ႔ေသာ္လည္းေကာင္း Burma Extradition ACT ႏွင့္ Burma Foreigners Act တုိ႔အရ ခ်မွတ္ထားေသာ စြဲခ်က္မ်ားမွ အရင္းခံလ်က္ ဖမ္းဆီးမႈ မ်ားစြာ၏ တရားဥပေဒႏွင့္ညီညႊတ္မႈကုိ အဆုံးအျဖတ္ေပးရန္ ႏွစ္ရပ္လုံးထံ ခ်ဥ္းကပ္ႏုိင္ပါသည္။ တရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္ ႏွင့္ တရားလႊတ္ေတာ္ႏွစ္ရပ္လုံးသည္ တရား႐ုံးေရွ႕ေတာ္သြင္းဆုိင္ရာ ညႊန္ၾကားခ်က္မ်ားရရွိရန္ လမ္းေၾကာင္း တစ္မ်ိဳးျပီးတစ္မ်ိဳး အသုံးျပဳႏုိင္စြမ္းကုိ မည္သည့္အခါမွ် ေမးျမန္းမႈမျပဳခဲ့ပါ။

232 See: Kean Eng & Co v. The Custodian of Moveable Properties, Burma & One [1949] BLR (SC) 71. According to s 491 of the Code of Criminal Procedure, the High Court could make a direction in the nature of habeas corpus. 233 [1948] BLR (SC) 214. 234 The application was brought pursuant to Section 6 of the Union Judiciary Act, which conferred on the Supreme Court powers to grant special leave to appeal any judgment, decree or final order of any court in any civil, criminal or other case if all legal remedies had been exhausted. The Supreme Court held that there was a separate effective remedy under Section 25 of the 1947 Constitution whereby it could issue ‘directives in the nature of habeas corpus’ and that no subject would go without its redress if a legitimate grievance exists. 235 Article 25 (2) of the 1947 states that the Supreme Court has the power to issue writs, ’Without prejudice to the powers that may be vested in this behalf in other Courts.’ Article 378 (b) of the 2008 Constitution states that the Supreme Court’s right to issue writs ‘shall not affect the power of other courts to issue order that has the nature of writs according to the existing laws.’ 236 Sitaram v. The Superintendent, Rangoon Central Jail and Another 1957 B.L.R (H.C) 190 Appellate Criminal.

Handbook on Habeas Corpus in Myanmar

| 43

အပုိင္း-၃။ အႀကံျပဳခ်က္မ်ား

ျမန္မာႏုိင္ငံရွိ ဆက္လက္ျဖစ္ပြားေနေသာ ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲေရးလုပ္ငန္းစဥ္၊ အေရးပါေသာ ေရြးေကာက္ပြဲႏွင့္

အစုိးရသစ္၏ က်မ္းသစၥာက်ိန္ဆုိမႈ အစရွိသည္တုိ႔သည္ ဖမ္းဆီးျခင္းႏွင့္ ထိန္းသိမ္းျခင္းတုိ႔ႏွင့္ဆက္စပ္သည့္ ဥပေဒ ႏွင့္က်င့္သုံးမႈမ်ားကုိ ႏုိင္ငံတကာလူ႔အခြင့္အေရး စံႏႈန္းမ်ားႏွင့္ကုိက္ညီလာေစရန္ ျပန္လည္ဆန္းစစ္ျခင္းႏွင့္ ျပင္ဆင္ ခ်က္မ်ား ေဆာင္ရြက္လာေစရန္ ေသခ်ာေစမည့္ အေရးၾကီးေသာ အခြင့္အေရးတစ္ရပ္ကုိ ျပင္ဆင္ေပးလ်က္ရွိပါသည္။

အာဏာခြဲေ၀ပုိင္းျခားကန္႔သတ္ထားျခင္းကုိ ေလးစားလုိက္နာျပီး တရားဥပေဒစုိးမုိးေရးကုိ ထိန္းသိမ္းထား

ရွိပါက တရားရုံးေရွ႕ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္ ကုိ ထိေရာက္ေသာ ကုစားမႈအျဖစ္ အသုံးျပဳႏုိင္မည္ျဖစ္ကာ ၎သည္ ျပည္သူမ်ားအား ထိန္းသိမ္းျခင္းျပဳသည့္ အုပ္ခ်ဳပ္မႈဌာန၏အာဏာအေပၚ စစ္ေဆးမႈျပဳႏုိင္မည့္ တရားစီရင္ေရး အျဖစ္ ကူညီေပးရန္ ေသခ်ာေစပါမည္။ ၎သည္ အာဏာ အလႊဲသုံးစားျခင္းဆုိင္ရာ အႏၲရာယ္ကုိလည္း ေလွ်ာ့က်ေစမည္ ျဖစ္သည္။

ျမန္မာႏုိင္ငံရွိ တရား႐ုံးေရွ႕ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္ အမိန္႔ဆုိင္ရာ ထိေရာက္မႈ ပုိုမုိတုိးတက္လာေစရန္ႏွင့္

အတားအဆီးမ်ားကုိ ရင္ဆုိင္ေျဖရွင္းႏုိင္ေစရန္ေသာ္လည္းေကာင္း၊ ဥပေဒႏွင့္ ၎အား လက္ေတြ႔က်င့္သုံးပုံတုိ႔အား အျပည္ျပည္ဆုိင္ရာ လူ႔အခြင့္အေရးစံႏႈန္းမ်ားႏွင့္ ဆက္စပ္ကုိက္ညီမႈ ရွိေစရန္အတြက္ေသာ္လည္းေကာင္း ICJ အေနျဖင့္ေအာက္ပါ အၾကံျပဳခ်က္မ်ားျဖင့္ အာဏာပုိင္မ်ားအား ကူညီေပးလုိပါသည္။237 ၃.၁။ အမွီခုိကင္းေသာ တရားစီရင္ေရးအား ျမႇင့္တင္ျခင္း

အာဏာခြဲေဝပုို္င္းျခားသတ္မွတ္ျခင္း သေဘာတရားသည္ အမွီအခုိကင္းျပီး ဘက္မလုိက္သည့္ တရားမွ်တ

မႈစနစ္၏ အုတ္ျမစ္ျဖစ္သည္။ အစုိးရ၏ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးႏွင့္ ဥပေဒျပဳေရးဌာနမ်ားမွ တရားစီရင္ေရးဆုိင္ရာ အမွီအခုိ ကင္းျခင္းသည္ တရားမွ်တေသာ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးအတြက္ လုိအပ္ေသာ အေျခအေနတစ္ရပ္ျဖစ္ၿပီး တရားဥပေဒစုိးမုိးေရး အတြက္လည္း အေျခခံအခ်က္ျဖစ္သည္။ •

အစုိးရသည္ ဥပေဒျပဳေရးကုိ ခ်မွတ္ေဆာင္ရြက္သင့္ျပီး အစုိးရ၏ အုပ္ခ်ဳပ္ေရး၊ ဥပေဒျပဳေရးႏွင့္ တရား စီရင္ေရး က႑မ်ားအၾကား ရွင္းလင္းေသာ ကြဲျပားမႈမ်ားရွိေစျခင္းေသာ္လည္းေကာင္း၊ တရားစီရင္ ေရးမွ တာဝန္ယူေဆာင္ရြက္သည့္ ကိစၥရပ္မ်ားတြင္ အျခားေသာအစုိးရဌာနခြ​ြဲမ်ားမွ သုိ႔မဟုတ္ မည္ သည့္ ပုဂၢိဳလ္တစ္စုံတစ္ရာမွ ဝင္ေရာက္စြတ္ဖက္မႈ မရွိေစျခင္းငွာေသာ္လည္းေကာင္း ေဆာင္ရြက္ေပးရ ပါမည္။ ထုိသုိ႔ေသာလုပ္ေဆာင္ခ်က္မ်ားတြင္

တရားသူၾကီးမ်ား အမွီအခုိကင္းမႈဆုိင္ရာ ကုလသမဂၢ

အေျခခံသေဘာတရားမ်ား၊ ေရွ႕ေန႔မ်ား၏ အခန္းက႑ဆုိင္ရာ ကုလသမဂၢ အေျခခံ သေဘာတရားမ်ား ႏွင့္ တရားစြဲအဖြဲ႕အစည္းမ်ား၏ အခန္းက႑ဆုိင္ရာ ကုလသမဂၢ၏ လမ္းညႊန္ခ်က္မ်ား စသည္တုိ႔ပါဝင္ သည့္ ႏုိင္ငံတကာ စံႏႈန္းမ်ားမွ လမ္းညြန္မႈမ်ား ရရွိသင့္ပါသည္။ •

တရားသူၾကီးမ်ားႏွင့္ ေရွ႕ေနမ်ားသည္ ၎တုိ႔၏ လုပ္ငန္းတာဝန္မ်ားကုိ လြတ္လပ္စြာ ေဆာင္ရြက္ႏုိင္ရ မည္ျဖစ္ျပီး ၎တြင္ လူ႔အခြင့္အေရးဆုိင္ရာ ကာကြယ္ေရး၊ ေၾကာက္ရံြ႕မႈ သုိ႔မဟုတ္ မ်က္ႏွာလုိက္မႈ ကင္းစင္ေရးႏွင့္ အစုိးရအုပ္ခ်ဳပ္ေရးဌာနမ်ားမွ ဝင္ေရာက္စြတ္ဖက္ မႈ ကင္းစင္ေရး တုိ႔ပါဝင္သည္။

•

တရား႐ုံးေရွ႕ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္အမိန္႔ ေလွ်ာက္ထားႏုိင္ခြင့္ အပါအဝင္၊ ထိန္းသိမ္းမႈအား တရား ဥပေဒႏွင့္ညီညြတ္မႈ ရွိ၊ မရွိကုိ အရပ္သားမ်ားမွ စိန္ေခၚႏုိင္ခြင့္ကုိ သာမန္ တရားစီရင္ေရးေအာက္၌ မည္သည့္အေျခအေနတြင္မဆုိ ရရွိရန္ အာမခံေပးရမည္။238

237 The relevant international standards are set out in Part 1 of this Handbook. 238 International Commission of Jurists, Legal Commentary to the ICJ Berlin Declaration on Upholding Human Rights and the Rule of Law in Combating Terrorism, Geneva, Switzerland, 2008 p. 54.

44 | Handbook on Habeas Corpus in Myanmar •

ျမန္မာႏုိင္ငံျပည္ေထာင္စုတရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္သည္ တရားစီရင္ေရးဆုိင္ရာ က်င့္ဝတ္ စည္းကမ္းမ်ား တည္ေဆာက္ေပးရမည္ျဖစ္ျပီး ၎သည္ တရားစီရင္ေရးဆုိင္ရာ တာဝန္ခံမႈစနစ္တစ္ခု စီစဥ္ခ်မွတ္ ေပးျခင္းႏွင့္ ၂၀၁၅ - ၂၀၁၇ ျပည္ေထာင္စုတရား လႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္၏ မဟာဗ်ဴဟာအစီအစဥ္ႏွင့္ ေလ်ာ္ညီေသာ တရားစီရင္ေရးဆုိင္ရာ လြတ္လပ္မႈအားေကာင္းလာေစျခင္းတုိ႔ကုိ ေဆာင္ရြက္ေပးရ မည္ျဖစ္သည္။ ယင္းဗ်ဴဟာအစီအစဥ္တြင္ တရားစီရင္ေရးဆုိင္ရာ က်င့္ဝတ္စည္းကမ္း တည္ေဆာက္ ျခင္းကုိ ပထမ ဦးစားေပးစာရင္းတြင္ ထားရွိရပါမည္။

၃.၂။ ဖြဲ႔စည္းပု​ုံအေျခခံဥပေဒ၊ စာခၽြန္ေတာ္ဥပေဒႏွင့္ လု​ုပ္ထုံးလု​ုပ္နည္းမ်ားအား ျပန္လည္ဆန္းစစ္ျခင္း ICJ မွလည္း ျမန္မာအစုိးရထံ ေတာင္းဆုိခ်က္မ်ားရွိပါသည္။ ၎တုိ႔မွာ •

၂၀၀၈ ဖြဲ႕စည္းပုံအေျခခံဥပေဒ ၂၉၆ (ခ) ကုိ ဖ်က္သိမ္းရန္ႏွင့္ တရား႐ုံးေရွ႕ေတာ္သြင္း စာခၽြန္ေတာ္ အမိန္႔ကုိ အေရးေပၚေၾကညာခ်က္ထုတ္ျပန္သည့္ အေျခအေန သုိ႔မဟုတ္ ျပည္တြင္းလက္နက္ကုိင္ ပဋိပကၡမ်ားရွိေနသည့္ အေျခအေနမ်ားအပါအဝင္ မည္သည့္ အေျခအေနတြင္မဆုိ ရရွိႏုိင္မႈ ေသခ်ာ ေစရန္၊

•

ႏုိင္ငံေတာ္ႏွင့္ ခရုိင္တရားရုံးမ်ားတြင္ တရား႐ုံးေရွ႕ေတာ္သြင္း စာခၽြန္ေတာ္အမိန္႔အတြက္ ေလွ်ာက္ ထားခ်က္မ်ားကုိ ၾကားနာေပးရန္အတြက္ တရားစီရင္ေရးကုိ တုိးခ်ဲ႕ႏုိင္ေစရန္ ဖြဲ႕စည္းပုံအေျခခံ ဥပေဒ ပုဒ္မ ၂၉၆ ႏွင့္ ၃၇၇ တုိ႔ကုိ ျပင္ဆင္ေပးရန္၊ ၎တြင္ တရား႐ုံး ေရွ႕ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္အတြက္ ေလွ်ာက္ထားခ်က္မ်ားကုိ တင္သြင္းရန္ ၾကိဳးစားသူမ်ားအတြက္ လက္လွမ္းမွီျပီး အကုန္အက်သက္သာ မႈရွိေစရန္၊

•

စာခၽြန္ေတာ္ေလွ်ာက္ထားျခင္းအတြက္ လုပ္ထုံးလုပ္နည္းဆုိင္ရာ စည္းမ်ဥ္း၊ စည္းကမ္းမ်ားကုိ ျပင္ဆင္ ရန္၊ ထုိသုိ႔အားျဖင့္ တရား႐ုံးေရွ႕ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္အတြက္ ေလွ်ာက္ထားမႈသည္ ႐ုိးရွင္းျခင္း၊ လ်င္ျမန္ျခင္း၊ ခက္ခဲေသာသူမ်ားအတြက္ အမႈေဆာင္ရြက္ရန္ အခေၾကးကင္းလြတ္ေစျခင္း စသည္ တုိ႔ကုိ ေသခ်ာေစရန္၊

•

စာခၽြန္ေတာ္ေလွ်ာက္ထားမႈအတြက္ လုပ္ထုံးလုပ္နည္းဆုိင္ရာ စည္းမ်ဥ္း၊ စည္းကမ္းမ်ားတြင္ ယင္း ေလွ်ာက္ထားမႈအား အလ်င္ျမန္ဆုံး၊ ခ်ဥ္းကပ္လြယ္ကူစြာ ေၾကာင္းက်ိဳးဆီေလ်ာျ္ပီး အခမဲ့နည္းလမ္း ျဖင့္ ၾကိဳတင္ခြင့္ျပဳမိန္႔ မလုိအပ္ဘဲ ျပည္ေထာင္စုတရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္မွ လက္ခံေပးရန္အတြက္ ျပ႒ာန္းခ်က္တစ္ရပ္ထည့္သြင္းထားရန္

•

ထိန္းသိမ္းျခင္းဆုိင္ရာ တရားဥပေဒႏွင့္ ညီညြတ္မႈ ရွိ၊ မရွိကုိ စိန္ေခၚရန္ လုပ္ထံုးလုပ္နည္းမ်ားကုိ ေနာက္က်ေစျခင္း သုမ ႔ိ ဟုတ္ ပိတပ ္ င္ျခင္းျပဳသည့္ အစုးိ ရအမႈေဆာင္မ်ားအေပၚ အေရးယူမႈ ျပ႒ာန္းရန္၊

၃.၃။

ဖမ္းဆီးထိန္းသိမ္းျခင္းႏွင့္

တရား႐ုံးေရွ႕ေတာ္သြင္း

စာခၽြန္ေတာ္တုိ႔ဆုိင္ရာ

ျပည္တြင္းဥပေဒမ်ားသည္

အျပည္ျပည္ဆုိင္ရာ လူ႔အခြင့္အေရးစံႏႈန္းမ်ားႏွင့္ ကုိက္ညီရမည္ျဖစ္ျပီး လက္ေတြ႔က်င့္သုံးႏု​ုိင္ရန္အတြက္ ေသခ်ာေစရပါမည္။

ဤအေျခအေနတြင္ ICJ သည္ ျမန္မာ့အစုိးရအေပၚေသာ္လည္းေကာင္း၊ ျပည္ေထာင္စု ေရွ႕ေနခ်ဳပ္႐ုံးအေပၚ

ေသာ္လည္းေကာင္း ေအာက္ပါတုိ႔ကုိ ေတာင္းဆုိထားပါသည္။ ၎တုိ႔မွာ•

ဖမ္းဆီးထိန္းသိမ္းျခင္းအတြက္ အေျခခံအခ်က္မ်ားႏွင့္ လုပ္ထုံးလုပ္နည္းမ်ားတုိ႔ႏွင့္ ဆက္စပ္သည့္ ျမန္မာဥပေဒသည္ ႏုိင္ငံတကာစံႏႈန္းမ်ားႏွင့္ ကုိက္ညီမႈရွိေစရန္၊

Handbook on Habeas Corpus in Myanmar

•

| 45

ဖမ္းဆီးထိန္းသိမ္းျခင္းတစ္စုံတစ္ရာကုိ ဥပေဒအရ သတ္မွတ္ထားသည့္ အေျခခံအခ်က္မ်ား အတုိင္း လုံးဝဥႆုံ ေဆာင္ရြက္ရန္ေသာ္လည္းေကာင္း၊ ယင္းဥပေဒမ်ားကုိလည္း ႏုိင္ငံတကာ လူ႔အခြင့္အေရး ဆုိင္ရာစံႏႈန္းမ်ားႏွင့္ ကုိက္ညီမႈရွိေစရန္အတြက္ေသာ္လည္းေကာင္း ညြန္ၾကားခ်က္မ်ား ထုတ္ဆင့္ ျခင္း၊ ထိေရာက္ေသာၾကီးၾကပ္မႈျပဳျခင္းႏွင့္ မွ်တေသာ တာဝန္ခံမႈယႏၲယားရွိေစျခင္း စသည့္ လုိအပ္ ေသာ ေဆာင္ရြက္ခ်က္မ်ား ျပဳလုပ္ျခင္း

•

ရာဇဝတ္က်င့္ထုံးတြင္ မည္သူမဆု​ုိ ထိန္းသိမ္းခံရေသာသူျဖစ္ပါက မိမိ၏ လြတ္ေျမာက္ပုိင္ခြင့္ သုိ႔မ ဟုတ္ အျခားေသာ အခြင့္အေရးမ်ားအား ခ်ိဳးေဖာက္မႈအား အမီွအခုိကင္းျပီး ဘက္မလုိက္သည့္ တရား႐ုံးတစ္ခု၏ ေရွ႕ေမွာက္တြင္ စိန္ေခၚႏုိင္ခြင့္ရရွိေစမည့္ ျပ႒ာန္းခ်က္ကုိ ရာဇဝတ္က်င့္ထုံးတြင္ မိတ္ဆက္ေပးရန္ႏွင့္ ထုိကဲ့သုိ႔ေသာ ခ်ိဳးေဖာက္မႈအျဖစ္အပ်က္တြင္ ျပည့္စုံလုံေလာက္ေသာ ျပင္ဆင္မႈ ရရွိေစရန္။ ယင္းျပ႒ာန္းခ်က္သည္ ထိန္းသိမ္းခံရသူ၏ ကုိယ္စားျပဳမႈအတြက္ မိသားစုဝင္မ်ားမွသာ ေဆာင္ရြက္ရန္ဟု မကန္႔သတ္ဘဲ

စိတ္ပါဝင္စားသူမ်ားမွ ေလွ်ာက္ထားႏုိင္ခြင့္ရရွိရန္ တုိးခ်ဲ႕ေစရပါ

မည္။ •

ဥပေဒအရာရွိမ်ားအား တရား႐ုံးေရွ႕ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္အမိန္႔ လုပ္ထုံးလုပ္နည္းမ်ားႏွင့္ အညီ လုိက္နာေဆာင္ရြက္ေစမည့္ လမ္းညႊန္ခ်က္တစ္ခုဆင့္ထုတ္ရန္။ ထိန္းသိမ္းခံရသူမ်ားကုိ တရား႐ုံးတြင္ ရွိေစရန္ႏွင့္ ယင္းထိန္းသိမ္းမႈအား ဥပေဒႏွင့္အညီ မည္သုိ႔ေဆာင္ရြက္ေၾကာင္းကုိ ရွင္းျပမႈရရွိေစရန္ ဥပေဒအရာရွိမ်ားမွ ေသခ်ာေစရပါမည္။

•

ဖမ္းဆီးမႈမ်ားကုိေဆာင္ရြက္ရာ

ဥပေဒအရ ဖမ္းဆီးခြင့္အာဏာရွိသူမ်ားမွ

ဖမ္းဆီးထိန္းသိမ္းျခင္း

ဥပေဒဆုိင္ရာအေျခခံအခ်က္မ်ားႏွင့္ လုပ္ထုံးလုပ္နည္း မ်ားႏွင့္အညီ ေဆာင္ရြက္တတ္ရန္ ျပည့္စုံျပီး ပုံမွန္အလွည့္က် ပါဝင္ႏုိင္ၾကမည့္ သင္တန္းစီစဥ္ေပးရန္၊ ၎ကုိ ရာဇဝတ္က်င့္ထုံးႏွင့္ ႏုိင္ငံတကာ စံႏႈန္းမ်ားအရ ခ်မွတ္ထားသည့္ လုပ္ထုံးလုပ္နည္းမ်ားအေပၚတြင္ အေျချပဳရန္၊ •

ဖမ္းဆီးထိန္းသိမ္းျခင္းေသာ္လည္းေကာင္း၊ စာခၽြန္ေတာ္ဆုိင္ရာေသာ္လည္းေကာင္း၊ ဥပေဒခ်ဳိးေဖာက္ မႈ၊ လူတစ္ဦး၏ လြတ္ေျမာက္ခြင့္ႏွင့္ လႈံျခံဳေရးဆုိင္ရာအခြင့္အေရး ခ်ဳိးေဖာက္မႈမ်ားအတြက္ အျခား ကုစားမႈမ်ားကုိေသာ္လည္းေကာင္း

အစရွိသည့္

သင္တန္းေပးသည့္

အေၾကာင္းအရာမ်ားသည့္

တကၠသုိလ္ သင္႐ုိးဘာသာရပ္မ်ားတြင္ ထည့္သြင္းရန္ေသခ်ာေစျခင္း၊ ၎တြင္ ဥပေဒႏွင့္ ဥပေဒ စုိးမုိးေရး ဆုိင္ရာေလ့လာသင္ၾကားမႈမ်ားတြင္လည္း ထည့္သြင္းေပးရန္၊ •

အမွီအခုိကင္း၊ သင့္ေလ်ာ္မႈရွိ၊ ေလ့က်င့္သင္ၾကားမႈရွိျပီးအေတြ႔အၾကံဳရင့္က်က္သည့္ ဥပေဒေရးရာ ပညာရွင္မ်ားျဖင့္ဖြဲ႕စည္းထားသည့္ တစ္ႏုိင္ငံလုံးအတုိင္းအတာ ဥပေဒေရးရာ ပ့ံပုိးေရး စင္တာမ်ား တည္ေထာင္ရန္၊ ထုိသုိ႔အားျဖင့္ တရားရုံးေရွ႕ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္ ေလွ်ာက္ထားမႈအတြက္ လုိအပ္ ေသာ သတင္းအခ်က္အလက္မ်ားႏွင့္ ဥပေဒေရးရာ ပံ့ပုိးကူညီမႈမ်ား စီစဥ္ေပးႏုိင္ရန္၊

•

ဥပေဒေရးရာ ပ့ံပုိးမႈမ်ားသည္ တရားရုံးေရွ႕ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္အမိန္႔ ေလွ်ာက္ထားမႈ အတြက္ေသာ္ လည္းေကာင္း၊ ဖမ္းဆီးထိန္းသိမ္းျခင္းဆုိင္ရာ တရားဥပေဒႏွင့္ညီညြတ္မႈ ရွိ၊ မရွိအား ဆန္းစစ္မႈ တစ္စုံတစ္ရာအတြက္ေသာ္လည္းေကာင္း သက္ေရာက္မႈရွိေစရန္ ေသခ်ာေစျခင္း

46 | Handbook on Habeas Corpus in Myanmar ၃.၄။

တရားစီရင္ေရးႏွင့္ေရွ႕ေနအသင္းမ်ားအား ရာဇဝတ္က်င့္ထုံးဥပေဒ ပု​ုဒ္မ ၄၉၁ အပါအဝင္ တရာ႐ုံး ေရွ႕ ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္လုပ္ထုံးလု​ုပ္နည္းအား အသု​ုံးျပဳျခင္းႏွင့္ ျမန္မာႏု​ုိင္ငံ၏ ဥပေဒသိပၸံပညာအား အသု​ုံး ျပဳျခင္းဆုိင္ရာ သင္တန္းေပးျခင္း

ေရွ႕ေနမ်ားအသင္းထံ ICJ ၏ ေတာင္းဆုိခ်က္မ်ား •

ေရွ႕ေနမ်ားအတြက္

စဥ္ဆက္ေလ့လာရမည့္ဥပေဒေရးရာပညာေရးတြင္

ဖမ္းဆီးထိန္းသိမ္းျခင္းႏွင့္

ထိန္းသိမ္းျခင္းအား တရားဥပေဒႏွင့္အညီ ရွိ၊ မရွိကုိ စိန္ေခၚႏုိင္ခြင့္ (ရာဇဝတ္ က်င့္ထုံးဥပေဒ ပု​ုဒ္မ၄၉၁ ႏွင့္ ဖြဲ႕စည္းပုံအေျခခံဥပေဒတုိ႔အရ အာမခံေပးထားသည့္ ေရွ႕ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္အေၾကာင္း အပါအဝင္)တုိ႔ႏွင့္ဆက္စပ္သည့္ ဥပေဒမ်ား၊ လုပ္ထုံးလုပ္နည္းမ်ားႏွင့္ ႏုိင္ငံတကာစံႏႈန္းမ်ားကုိ ထည့္ သြင္းေပးပါ။ •

တရား႐ုံးေရွ႕ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္အတြက္ ေလွ်ာက္ထားမႈမ်ားကုိ ပ့ံပုိးႏုိင္မည့္ သက္ဆုိင္သည့္ ၁၉၆၂ မတုိင္မီ ဥပေဒသိပၸံပညာႏွင့္ ႏုိင္ငံတကာ လူ႔အခြင့္အေရးစံႏႈန္းမ်ားကုိ အရင္းအျမစ္အျဖစ္ အသုံးျပဳရန္၊ ၎တြင္ တရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္သုိ႔ တင္သြင္းျခင္းကုိလည္း ပါဝင္ေစပါ။

•

အေရး ေပၚျဖစ္ေသာ အမႈမ်ားတြင္ တရားမဝင္ သုိ႔မဟုတ္ တရားလက္လြတ္ ထိန္းသိမ္းျခင္းသည္ ၉ လထက္နည္းေသာကာလအတြင္း ျဖစ္ပ်က္ေနလွ်င္ ေလွ်ာက္ထားလႊာမ်ားကုိ ရာဇဝတ္က်င့္ထုံးဥပေဒ ပုဒ္မ ၄၉၁ အရ တရားလႊတ္ေတာ္သုိ႔ သင့္ေလ်ာ္စြာ တင္သြင္းႏုိင္ျခင္းအတြက္ စဥ္းစားေပးပါ။

ျမန္မာႏုိင္ငံတရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္ထံ ICJ ၏ေတာင္းဆုိခ်က္မ်ား •

တရားရုံးေရွ႕ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္ ေလွ်ာက္ထားမႈ အားလုံးတုိ႔ကုိ အမ်ားျပည္သူသိရွိေစျပီး ေၾကာင္း က်ိဳးသင့္ တရားစီရင္ခ်က္မ်ား ခ်မွတ္ေပးပါ။ တရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္အေနျဖင့္ သက္ဆုိင္ရာ ဥပေဒသိပၸံ ပညာကုိ အမ်ားျပည္သူထံျဖန္႔ခ်ိသင့္ျပီး ၎ကုိ ေရွ႕ေနမ်ားဆုိင္ရာအဖြဲ႔အစည္းမ်ား၊ အစုိးရအင္စတီ က်ဴးရွင္းမ်ားႏွင့္ အရပ္ဘက္အဖြဲ႕အစည္းမ်ားမွတစ္ဆင့္ ေဆာင္ရြက္သင့္သည္။ အားလုံးေသာ တရား ႐ု​ုံးစီရင္ခ်က္မ်ားႏွင့္ စီရင္ထုံးမ်ားကု​ုိ ေရွ႕ေနမ်ားႏွင့္ အမ်ားျပည္သူမ်ားမွ ရရွိသင့္သည္။ အမ်ားျပည္သူ မ်ား လက္လွမ္းမီဝင္ေရာက္ႏုိင္မည့္ အြန္လုိင္းမွ အခ်က္အလက္ျဖန္႔ေဝျခင္းစနစ္ကုိ ဖန္တီးျခင္းသည္ ယင္းအားထုတ္ၾကိဳးစားမႈကုိ တုိးတက္လာေစမည္ျဖစ္ကာ ၎တြင္ ဥပေဒျပဳျခင္း၊ တရား႐ုံးစည္းမ်ဥ္း စည္းကမ္းမ်ား၊ နည္းဥပေဒမ်ားႏွင့္ ျဖတ္ထုံးမ်ားလည္း ပါဝင္သင့္သည္။

•

တရား႐ုံးေရွ႕ေတာ္သြင္း စာခၽြန္ေတာ္ေလွ်ာက္ထားခ်က္အေပၚ တရားစီရင္မႈတြင္ တရားလက္လြတ္ သုိ႔မဟုတ္ တရားမဲ့ ထိန္းသိမ္းျခင္းမွ လြတ္ေျမာက္ပုိင္ခြင့္ ႏွင့္ ၎ကုိ တားျမစ္ျခင္းတုိ႔ႏွင့္ စပ္ဆုိင္သည့္ ၁၉၆၂ အေစာပုိင္း ဥပေဒသိပၸံပညာႏွင့္ ႏုိင္ငံတကာ လူ႔အခြင့္အေရး စံႏႈန္းမ်ားအေပၚ ယုံၾကည္အားထား မႈ တုိးျမႇင့္ပါ။

•

ရာဇဝတ္က်င့္ထုံးဥပေဒ ပုဒ္မ ၄၉၁ (၂) ႏွင့္ အညီ ျပည္ေထာင္စုတရားလႊတ္ေတာ္ခ်ဳပ္သည္ တရား လႊတ္ေတာ္မ်ားသုိ႔ နည္းဥပေဒသမ်ား ထုတ္ဆင့္ရန္ႏွင့္ ပုဒ္မ ၄၉၁ ပါ အမႈမ်ားရွိ လုပ္ထုံးလုပ္နည္းမ်ား စည္းမ်ဥ္းခ်မွတ္ေပးရန္တုိ႔အတြက္ လမ္ညႊန္ေပးသင့္သည္။

•

တရားစီရင္ထုံးမ်ားႏွင့္အညီ တရား႐ုံးေရွ႕ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္ ေလွ်ာက္ထားခ်က္မ်ားကုိ လက္ခံ စဥ္းစားေပးပါ။ အကယ္၍ ရာဇဝတ္က်င့္ထုံး ပုဒ္မ ၄၉၁ အရ ထိန္းသိမ္းျခင္းဆုိ္င္ရာ အမႈကုိ ေလွ်ာက္ ထားခ်က္အား တရားလႊတ္ေတာ္မွ ပလပ္ၿပီးျဖစ္လွ်င္လည္း လက္ခံစဥ္းစားေပးပါ။

Handbook on Habeas Corpus in Myanmar

•

| 47

လွည့္စားမႈကင္းေသာ (bona fide) တရားရုံးေရွ႕ေတာ္သြင္းစာခၽြန္ေတာ္ ေလွ်ာက္ထားခ်က္ကုိ ႏုိင္ငံ တကာစံႏႈန္းမ်ားႏွင့္အညီ လက္ခံစဥ္စားေပးပါ။

48 | Handbook on Habeas Corpus in Myanmar

Handbook on Habeas Corpus in Myanmar

| 49

Commission Members May 2016 (for an updated list, please visit www.icj.org/commission) President: Prof. Sir Nigel Rodley, United Kingdom Vice-Presidents: Prof. Robert Goldman, United States Justice Michèle Rivet, Canada Executive Committee: Prof. Carlos Ayala, Venezuela Justice Azhar Cachalia, South Africa Prof. Jenny E. Goldschmidt, Netherlands Ms Imrana Jalal, Fiji Ms Hina Jilani, Pakistan Justice Radmila Dicic, Serbia

Other Commission Members: Professor Kyong-Wahn Ahn, Republic of Korea Justice Adolfo Azcuna, Philippines Mr Muhannad Al-Hasani, Syria Dr. Catarina de Albuquerque, Portugal Mr Abdelaziz Benzakour, Morocco Justice Ian Binnie, Canada Sir Nicolas Bratza, UK Prof. Miguel Carbonell, Mexico Justice Moses Chinhengo, Zimbabwe Prof. Andrew Clapham, UK Justice Elisabeth Evatt, Australia Mr Roberto Garretón, Chile Prof. Michelo Hansungule, Zambia Ms Gulnora Ishankanova, Uzbekistan Mr. Shawan Jabarin, Palestine Justice Kalthoum Kennou, Tunisia Prof. David Kretzmer, Israel Prof. César Landa, Peru Justice Ketil Lund, Norway Justice Qinisile Mabuza, Swaziland

Justice José Antonio Martín Pallín, Spain Justice Charles Mkandawire, Malawi Mr Kathurima M’Inoti, Kenya Justice Yvonne Mokgoro, South Africa Justice Sanji Monageng, Botswana Justice Tamara Morschakova, Russia Prof. Vitit Muntarbhorn, Thailand Justice Egbert Myjer, Netherlands Justice John Lawrence O’Meally, Australia Justice Fatsah Ouguergouz, Algeria Dr Jarna Petman, Finland Prof. Victor Rodriguez Rescia, Costa Rica Mr Belisario dos Santos Junior, Brazil Prof. Marco Sassoli, Italy-Switzerland Justice Ajit Prakash Shah, India Mr Raji Sourani, Palestine Justice Philippe Texier, France Justice Stefan Trechsel, Switzerland Prof. Rodrigo Uprimny Yepes, Colombia

Asia Pacific Regional Office 10/1 Soi Aree 2 Phahonyothin Rd. Samsennai, Phayathai Bangkok 10400 Thailand t +662 619 8477/8478 www.icj.org