Sağlık Sistemlerinde Mali Alan Yaratma: Kuram ve Uygulama by ABSAM Sağlık Araştırmaları Merkezi

Sağlık Sistemlerinde Mali Alan Yaratma Kuram ve Uygulama Uzm. Murat Konca Prof. Dr. Hasan Hüseyin Yıldırım

Sağlık Sistemlerinde Mali Alan Yaratma Kuram ve Uygulama

Uzm. Murat KONCA Prof. Dr. Hasan Hüseyin YILDIRIM

Ağustos 2017, Ankara 1. Baskı

Murat Konca & Hasan Hüseyin Yıldırım

© 2017 ABSAM Sertifika no: 28976 ISBN: 978-605-83677-7-7 1. Baskı, Ağustos 2017, Ankara Baskıya Hazırlık : ABSAM Baskı : Göktuğ Ofset İstanbul Cad. Sedef Sok. No: 1 İskitler-Ankara 0 312 341 38 08 Sertifika No: 29767 © Bu kitabın yayın hakları ABSAM Sağlık Araştırmaları Merkezi’ne aittir. Hiçbir bölümü ve paragrafı kısmen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya başka herhangi bir şekilde çoğaltılamaz, dağıtılamaz, transfer edilemez. Normal ölçüyü aşan iktibaslar yapılamaz. Normal ve kanuni iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Atıf Konca M ve Yıldırım HH. (2017). Sağlık Sistemlerinde Mali Alan Yaratma: Kuram ve Uygulama. 1. Baskı, ABSAM, Ankara. ABSAM

Sağlık Araştırmaları Merkezi Dan. Arş. Eğt. Yay. Tic. Ltd. Şti. Hacettepe Teknokent No: 95/50 Beytepe/ANKARA info@absam.com.tr | www.absam.com.tr | www.polmersaglik.com

Sağlık Sistemlerinde Mali Alan Yaratma

Uzm. Murat KONCA

iii

Yazarlar Hakkında

1987 yılında Ankara’da doğan Murat Konca, ilk ve ortaöğrenimini Kırıkkale’de tamamlamıştır. 2011 yılında Başkent Üniversitesi Sağlık Kurumları İşletmeciliği bölümünden mezun olmasına müteakip Kırıkkale’nin Keskin İlçesinde malmüdürlüğü bünyesinde veri hazırlama ve kontrol işletmeni olarak göreve başlamıştır. 2014 Eylül itibariyle Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Sağlık Yönetimi bölümünde araştırma görevlisi olarak çalışma hayatına devam eden Murat Konca, halen aynı üniversitede araştırma görevlisi olarak çalışmakta ve doktora eğitimine devam etmektedir.

Prof. Dr. Hasan Hüseyin YILDIRIM

Malatyalı olan Hasan Hüseyin Yıldırım, Hacettepe Üniversitesi Sağlık İdaresi Yüksekokulu’ndan 1996 yılında dönem birincisi olarak mezun olmuştur. Aynı yıl Sağlık İdaresi Yüksekokulu’nda araştırma görevlisi olarak akademik hayata başlamıştır. Yüksek lisans ve doktora derecelerini Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Sağlık Kurumları Yönetimi Anabilim Dalı’ndan alan Yıldırım; British Council’ın Chevening Bursu ile London School of Economics and Political Science, LSE Health Araştırma Merkezi’nde Visiting Research Associate (2005-2006) olarak çalışmıştır. Yıldırım bu ziyaret esnasında ağırlıklı olarak; sağlık politikaları, sağlık ekonomisi, sağlık sistemleri, sağlık finansmanı ve Avrupa Birliği sağlık politikalarının Türkiye sağlık politikaları ve sistemi üzerine etkileri konularında çalışmalar yapmıştır. Yıldırım Temmuz 2017’ye kadar Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Sağlık Yönetimi Bölümü’nde sağlık politikaları konusunda öğretim üyesi olarak görev yapmıştır. Temmuz 2017’de TÜSEB Türkiye Sağlık Politikaları Enstitüsü Başkanlığına getirilen Yıldırım, aynı zamanda Sağlık Bilimleri Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Sağlık Yönetimi Bölümünde sağlık politikaları alanında öğretim üyesidir. Yıldırım geçmişte; ABSAM Sağlık Araştırmaları Merkezi kuruculuğu ve yöneticiliği (20132017), Avrupa Sağlık Yönetimi Derneği (European Health Management Association/EHMA, Belçika) Yönetim Kurulu Üyeliği (2015-2016), TOBB Türkiye Sağlık Kurumları Meclisi Danışmanlığı (2015-2017), Uluslararası Sağlık Araştırmaları Merkezi (International Healthcare Research Center, ABD) Danışma Kurulu Üyeliği (2013-2016) ve Sağlık-Sen Danışmanlığı (20082015) gibi görevlerde bulunmuştur. Ek olarak Yıldırım, TBMM’de kurulan “Sağlık Çalışanlarına Yönelik Artan Şiddet Olaylarının Araştırılarak Alınması Gereken Önlemlerin Belirlenmesi Amacıyla Kurulan Meclis Araştırması Komisyonu”nda (2012-2013) Komisyon Uzmanı sıfatı ile de görev yapmıştır. Avrupa Birliği 7. Çerçeve Programı kapsamında finanse edilen “Health PROMeTHEUS: Health Professional Mobility in European Union Study” (2009-2012) adlı uluslararası projede Türkiye’yi temsilen yer alan Yıldırım aynı zamanda, Sağlık-Sen adına yapılan “Türkiye Sağlık Okuryazarlığı Araştırması”nı gerçekleştiren ekipte ve Sağlık Bakanlığı adına kaleme alınan “Türkiye Medikal Turizmi Raporu 2013”ü ve “Türkiye Uluslararası Hasta Raporu 2015-2016”yı hazırlayan ekipte de yer almıştır. 10 kitabı ve 25 kitap bölümü olan Yıldırım’ın bölüm yazarları arasında yer aldığı “Kamu Politikası: Kuram ve Uygulama” (2013, Yıldız M ve Sobacı MZ, editörler) adlı kitap, Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA) 2014 Yılı Bilimsel Telif ve Çeviri Eser Ödülleri (TEÇEP) Kayda Değer Telif Eser Ödülü almıştır. Hacettepe Öğrenci Bilim Teşvik Ödülü ve İhsan Doğramacı Üstün Başarı Ödülü sahibi olan Yıldırım’ın ilgi alanına giren konularda 130’u aşkın ulusal ve uluslararası yayını ve bildirisi bulunmaktadır. Sağlık politikaları konusunda uzmanlaşan Yıldırım’ın çalışmaları; sağlık, sağlık hizmetleri ve sağlık sistemleri ile ilgili politika, yönetim ve ekonomi konularına yoğunlaşmaktadır. Yıldırım’ın sağlık politikaları ve planlaması, küresel sağlık diplomasisi politikaları, sağlık turizmi, AB sağlık politikaları ve sistemleri, sağlık reformları, sağlık sigortacılığı ve ödeme sistemleri, sağlık endüstrisi politikaları, halk sağlığı politikaları, sağlık sosyolojisi, karşılaştırmalı sağlık sistemleri, sosyal politika, tıbbi nebevi, sağlık okuryazarlığı, sağlık ekonomisi ve sağlık yönetimi alanlarında çalışmaları bulunmaktadır.

Murat Konca & Hasan Hüseyin Yıldırım

Sağlık Sistemlerinde Mali Alan Yaratma

ABSAM Hakkında

ABSAM Sağlık Araştırmaları Merkezi; sağlık, sağlık hizmetleri ve sağlık sistemlerinin başta politika, yönetim ve ekonomi boyutları olmak üzere, ilgili diğer alanlarda danışmanlık, araştırma, eğitim, yazılım ve yayın faaliyetlerini entegre bir şekilde gerçekleştirmek suretiyle Ar-Ge’ye dayalı yenilikçi, özgün, yaratıcı ve kullanılabilir bilgi üreterek ve yayarak “yaşama yıllar ve yıllara yaşam katmak”, böylece toplumsal gelişmeye katkı sağlamak amacıyla faaliyet gösteren bağımsız ve tarafsız bir Ar-Ge ve inovasyon kuruluşudur. ABSAM Kitap Yıldırım T ve Yıldırım HH. (editör). (2017). Türkiye Sağlık Sistemi İncelemeleri. 1. Baskı, ABSAM, Ankara. Konca M ve Yıldırım HH. (2017). Sağlık Sistemlerinde Mali Alan Yaratma: Kuram ve Uygulama. 1. Baskı, ABSAM, Ankara. Çırak Ü ve Yıldırım HH. (2017). Ekonomik Krizler ve Sağlık Sistemi: Kuram ve Uygulama, 1. Baskı, ABSAM, Ankara. Budak F. (2017). Sağlık Yönetiminde Klinik Liderlik: Kuram ve Uygulama. 1. Baskı, ABSAM, Ankara. Yıldırım HH. (2016). Sağlık ve Siyaset® Yazıları. 1. Baskı, ABSAM, Ankara. Yıldırım HH ve Yıldırım T. (2015). Avrupa Birliği Sağlık Politikaları ve Sağlık Sistemleri. Gözden Geçirilmiş ve Güncellenmiş 3. Baskı, ABSAM, Ankara. Yıldırım HH. (2015). Sağlık Hizmetlerinde Tüketici Davranışları: Kuram ve Uygulama. 1. Baskı, ABSAM, Ankara. Atasever M. (2015). Türkiye İlaç Sektörü Analizi. 1. Baskı, ABSAM, Ankara. Özer Ö, Yıldırım HH ve Yıldırım T. (2015). Sağlık Sistemlerinde Finansal Sürdürülebilirlik: Kuram ve Uygulama. 1. Baskı, ABSAM, Ankara. Yıldırım T ve Yıldırım HH. (editör). (2015). Avrupa Birliği’ne Üyelik Sürecinde Türkiye Sağlık Sektörü Araştırmaları. Gözden Geçirilmiş ve Güncellenmiş 3. Baskı, ABSAM, Ankara. Yıldırım T. (2015). Avrupa Birliği, Sağlık Çalışanları ve Türkiye: Serbest Dolaşım ve Potansiyel Göç. 1. Baskı, ABSAM, Ankara. ABSAM Analiz Yıldırım HH. (2017). Sezaryen Oranları Azaltılabilir mi? Yöntemler Ne Olmalıdır? Karşılaştırmalı Sağlık Sistemleri Perspektifiyle Bir Değerlendirme. ABSAM Analiz 2017/2, Ankara. Yıldırım HH. (2017). Hükümet Sistemleri ve Sağlık Politikaları. ABSAM Analiz 2017/1, Ankara. Ankara HG. (2016). Türkiye’de Doğurganlığın Bölgesel Analizi, ABSAM Analiz, 2016/2, Ankara Yıldırım HH. (2016). Sağlık Turizmi ve Anadolu Nimetleri: Markalaşma Yolunda Türkiye İçin Stratejik Bir İş Modeli Önerisi. ABSAM Analiz 2016/1, Ankara. Ankara HG. (2015). Türkiye’de Çocuk Ölümlülüğü ve Doğurganlık Analizi, ABSAM Analiz, 2015/4, Ankara. Yıldırım HH. (2015). Türkiye Aile Hekimliği Modeli: Avrupa Birliği Pratiği İle Karşılaştırmalı Bir Analiz. ABSAM Analiz, 2015/3, Ankara. Yıldırım HH. (2015). Sağlık Okuryazarlığı: Türkiye Resmin Neresinde? Ne Yapmalı? ABSAM Analiz, 2015/2, Ankara. Yıldırım HH. (2015). Seçimler, Sağlık ve Siyaset: 7 Haziran 2015 Genel Seçimleri Işığında Bir Değerlendirme. ABSAM Analiz, 2015/1, Ankara. ABSAM Sağlık Araştırmaları Merkezi www.absam.com.tr

Murat Konca & Hasan Hüseyin Yıldırım

Sağlık Sistemlerinde Mali Alan Yaratma

vii

Önsöz İnsanoğlunun en değerli varlığı ve sermayesi olan sağlık için, yeterli düzeyde ve nitelikte bir finansman kaynağının sağlanması hayati öneme haiz bir konudur. Anak, kaynakların kıtlığı ve bu kaynakların alternatif kullanımlarının söz konusu olması, sağlıkta finansman problemlerini de beraberinde getirmektedir. Bu problemleri aşmak için de otoriteler, diğerlerine ek olarak, ek finansman kaynaklarının oluşturulması, yani mali alan yaratılması cihetine gitmektedirler. Bu kitap, Hasan Hüseyin Yıldırım’ın danışmanlığında Murat Konca tarafından Sağlık Yönetimi anabilim dalında yazılan uzmanlık tezine dayalı olarak hazırlanmıştır. Kitap temelde iki ana kısımdan oluşmaktadır. Birinci kısımda sağlık sistemlerinde mali alan yaratma konusu teorik olarak ele alınmış, ikinci kısımda ise Türkiye sağlık sisteminde mali alan yaratma ile ilgili olarak paydaş görüşlerine ve değerlendirmelerine yer verilmiştir. Kitabımızın sizlere değer katması dileğiyle… Murat Konca & Hasan Hüseyin Yıldırım 1. Baskı, Ağustos 2017, Ankara

viii

Murat Konca & Hasan Hüseyin Yıldırım

Sağlık Sistemlerinde Mali Alan Yaratma

İçindekiler YAZARLAR HAKKINDA ............................................................................ İİİ ABSAM HAKKINDA .................................................................................... V ÖNSÖZ ........................................................................................................ Vİİ İÇİNDEKİLER ..............................................................................................İX SİMGELER VE KISALTMALAR ..............................................................Xİİ ŞEKİLLER ................................................................................................. XİV GRAFİKLER ............................................................................................... XV TABLOLAR ............................................................................................... XVİ BÖLÜM 1 GİRİŞ .............................................................................................................. 1 1.1. GİRİŞ........................................................................................................... 1 BÖLÜM 2 SAĞLIK HARCAMALARI VE FİNANSMAN MEKANİZMALARI .......... 3 2.1. GİRİŞ........................................................................................................... 3 2.2. SAĞLIK HARCAMALARI .............................................................................. 3 2.3. SAĞLIK FİNANSMAN MEKANİZMALARI....................................................... 6 2.3.1. Sosyal Sağlık Sigortası ......................................................................... 6 2.3.2. Özel Sağlık Sigortası ............................................................................ 7 2.3.3. Vergilerle Finansman ........................................................................ 10 2.3.4. Doğrudan Cepten Ödemeler ............................................................. 11 2.3.5. Tıbbi Tasarruf Hesapları .................................................................... 12 BÖLÜM 3 SAĞLIKTA MALİ ALAN YARATMA ....................................................... 14 3.1. GİRİŞ......................................................................................................... 14 3.2. SAĞLIKTA MALİ ALAN YARATMANIN GEREKÇELERİ VE ÖNEMİ .............. 15 3.2.1. Artan Sağlık Harcamaları .................................................................. 16 3.2.2. Sağlık Hizmetlerinin Pozitif Dışsallık Yayması ................................... 16 3.2.3. Sağlık Hizmetlerinin Kamusallık Niteliği ............................................ 17 3.2.4. Sağlık Hizmetleri Piyasasında Yaşanan Piyasa Başarısızlıkları .......... 18 3.2.5. Gelir Dağılımı Adaletsizliği ve Bölgesel Hakkaniyetsizlikler .............. 18

Murat Konca & Hasan Hüseyin Yıldırım

3.2.6. Sağlık Statüsünün İktisadi Kalkınma ve Sosyal Refah Üzerinde Etkisinin Olması .......................................................................................... 19 3.2.7. İktisadi Krizlerin Toplumun Sağlık Statüsü Üzerindeki Etkilerini Azaltma ...................................................................................................... 20 3.2.8. Finansal Sürdürülebilirliğe Katkı Sağlama ........................................ 21 3.3. SAĞLIKTA MALİ ALAN YARATMA YÖNTEMLERİ...................................... 23 3.3.1. Vergi Düzenlemeleri.......................................................................... 24 3.3.2. Harcamalarda Önceliklendirme ........................................................ 26 3.3.3. Borçlanma ........................................................................................ 27 3.3.4. Kamu-Özel Ortaklıkları ..................................................................... 28 3.3.5. Özelleştirme ...................................................................................... 29 3.3.6. Senyoraj (Para Basma) ..................................................................... 30 3.3.7. Uluslararası Yardımlar ve Hibeler ..................................................... 31 3.3.8. Ekonomik Büyüme ............................................................................ 34 3.3.9. Etkililik ve Verimlilik Artışları ............................................................ 34 3.3.10. Kullanıcı Katkıları ............................................................................ 36 BÖLÜM 4 TÜRKİYE SAĞLIK SİSTEMİNDE MALİ ALAN YARATMA ................ 40 4.1. GİRİŞ ........................................................................................................ 40 4.2. TÜRKİYE SAĞLIK SİSTEMİ ........................................................................ 41 4.2.1. Yönetim ve Düzenleme ..................................................................... 41 4.2.2. Hizmet Sunumu ................................................................................ 41 4.2.3. Finansman ........................................................................................ 42 4.2.4. Ödeme Yöntemleri ............................................................................ 44 4.2.5. Reformlar .......................................................................................... 44 4.3. TÜRKİYE SAĞLIK SİSTEMİNDE MALİ ALAN YARATMA ............................ 46 4.3.1. Vergi Düzenlemeleri ile Türkiye Sağlık Sisteminde Mali Alan Yaratma .................................................................................................................... 49 4.3.2. Harcama Önceliklendirme ile Türkiye Sağlık Sisteminde Mali Alan Yaratma ...................................................................................................... 49 4.3.3. Borçlanma ile Türkiye Sağlık Sisteminde Mali Alan Yaratma ........... 51 4.3.4. KÖO ile Türkiye Sağlık Sisteminde Mali Alan Yaratma ..................... 53 4.3.5. Özelleştirme ile Türkiye Sağlık Sisteminde Mali Alan Yaratma ......... 53 4.3.6. Uluslararası Yardımlar/Hibeler ile Türkiye Sağlık Sisteminde Mali Alan Yaratma .............................................................................................. 55 4.3.7. Ekonomik Büyüme ile Türkiye Sağlık Sisteminde Mali Alan Yaratma 56 4.3.8. Kullanıcı Katkıları ile Türkiye Sağlık Sisteminde Mali Alan Yaratma . 56 4.3.9. Sağlık Turizmi ile Türkiye Sağlık Sisteminde Mali Alan Yaratma ...... 57 BÖLÜM 5 ARAŞTIRMA: TÜRKİYE SAĞLIK SİSTEMİNDE MALİ ALAN YARATMADA PAYDAŞ GÖRÜŞLERİ VE DEĞERLENDİRMELERİ .. 59 5.1. MATERYAL VE METOD ............................................................................. 59 5.1.1. Çalışmanın Amacı ve Önemi ............................................................. 59 5.1.2. Problem Cümlesi ............................................................................... 59 5.1.3. Evren ve Örneklem ............................................................................ 59

Sağlık Sistemlerinde Mali Alan Yaratma

5.1.4. Kısıtlılıklar ve Varsayımlar ................................................................. 60 5.1.5. Veri Toplama ..................................................................................... 60 5.1.6. Verilerin Analizi ................................................................................. 66 5.2. BULGULAR VE TARTIŞMA ......................................................................... 66 5.2.1. Genel Bulgular: Kişisel ve Demografik Bilgiler .................................. 66 5.2.2. Sağlıkta Mali Alan Yaratma Konusundaki Paydaş Görüşleri ............. 70

5.2.2.1. Sağlıkta Mali Alan Yaratma Konusunun Tanımlayıcı Özelliklere Göre Karşılaştırılması ................................................................................................. 73

5.2.3. İçerik Analizi Bulguları ....................................................................... 75

5.2.3.1. Sağlık Sisteminde Mali Alan Yaratma Kavramı .................................... 75 5.2.3.2. Türkiye Sağlık Sisteminde Mali Alan Yaratmanın Gerekçeleri ............. 77 5.2.3.3. Türkiye Sağlık Sisteminde Mali Alan Yaratma Konusunun Türkiye Sağlık Sistemi Açısından Öncelikli Olma Durumu ............................................ 79 5.2.3.4. Paydaşlara Göre Türkiye Sağlık Sisteminde Mali Alan Yaratmak İçin Başvurulacak Yöntemler ve Bu Yöntemlerin Olumlu/Olumsuz Yönleri ............ 82 5.2.3.5. Türkiye Sağlık Sisteminde Mali Alan Yaratma Konusunda En Önemli Engeller/Riskler .................................................................................................. 85 5.2.3.6. Türkiye Sağlık Sisteminde Mali Alan Yaratma Sürecinde Rol Alması Gereken Taraflar................................................................................................. 87 5.2.3.7. Sağlık Sistemlerinde Yaratılacak Mali Alanın Sağlık Sisteminin Finansal Sürdürülebilirliğine Etkisi .................................................................................. 89 5.2.3.8. Türkiye Sağlık Sisteminde Mali Alan Yaratmaya Çalışmanın Diğer Sektör Harcamalarına Etkisi ............................................................................... 90

BÖLÜM 6 TARTIŞMA VE ÖNERİLER ....................................................................... 93 KAYNAKLAR .............................................................................................. 99 EKLER ....................................................................................................... 114 EK 1. YARI YAPILANDIRILMIŞ SORULAR VE ANKET FORMU ......................... 114

xii

Murat Konca & Hasan Hüseyin Yıldırım

Simgeler ve Kısaltmalar AB ABD Bağ-Kur BM BRICS BÜMKO D-8 DB DSÖ GATS GATT GİB GSS GSYİH IMF KHK KÖO Max Min ODTÜ OECD OHAL Ort ÖİB SDP SGK SGP SPSS SSK SS TBMM TİG TL TSB TSS TTB TTH

Avrupa Birliği Amerika Birleşik Devletleri Esnaf Sanatkâr ve Diğer Bağımsız Çalışanların Sosyal Güvenlik Kurumu Birleşmiş Milletler Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin ve Güney Afrika ülkeleri Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü Türkiye, İran, Pakistan, Bangladeş, Malezya, Endonezya, Mısır ve Nijerya Dünya Bankası Dünya Sağlık Örgütü General Agreement on Trade in Services General Agreement on Tariffs and Trade Gelir İdaresi Başkanlığı Genel Sağlık Sigortası Gayrisafi Yurt İçi Hâsıla International Monetary Fund (Uluslarası Para Fonu) Kanun Hükmünde Kararname Kamu-Özel Ortaklığı Maksimum Minimum Ortadoğu Teknik Üniversitesi Organisation for Economic Co-Operation and Development (Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü) Olağanüstü Hal Ortalama Özelleştirme İdaresi Başkanlığı Sağlıkta Dönüşüm Programı Sosyal Güvenlik Kurumu Satın Alma Gücü Paritesi Statiscial Package for the Social Sciences Sosyal Sigortalar Kurumu Standart Sapma Türkiye Büyük Millet Meclisi Teşhis İlişikli Gruplar Türk Lirası Türkiye Sigorta Birliği Tamamlayıcı Sağlık Sigortası Türk Tabipler Birliği Tıbbi Tasarruf Hesapları

Sağlık Sistemlerinde Mali Alan Yaratma

TÜİK UN UNECE WHO YÖK $

Türkiye İstatistik Kurumu United Nations (Birleşmiş Milletler) United Nations Economic Commission for Europe World Health Organisation (Dünya Sağlık Örgütü) Yükseköğretim Kurulu Amerikan Doları

xiii

xiv

Murat Konca & Hasan Hüseyin Yıldırım

Şekiller ŞEKİL 1. MALİ ALANIN MALİ ALAN ELMASI İLE GÖSTERİMİ .............................. 23 ŞEKİL 2. SAĞLIK HARCAMALARINDA İSRAF ........................................................ 36 ŞEKİL 3. YILLAR İTİBARİYLE TÜRKİYE SAĞLIK SİSTEMİNDE YAŞANAN ÖNEMLİ GELİŞMELER ............................................................................................... 45

Sağlık Sistemlerinde Mali Alan Yaratma

Grafikler GRAFİK 1. BRICS ÜLKELERİ, OECD VE AB SAĞLIK HARCAMALARI ORTALAMALARININ TÜRKİYE İLE KARŞILAŞTIRILMASI (KİŞİ BAŞI SAĞLIK HARCAMALARI, SGP $ OLARAK) .................................................................. 5 GRAFİK 2. TÜRKİYE’DE KİŞİ BAŞI KAMU, ÖZEL, CEPTEN VE TOPLAM SAĞLIK HARCAMALARI (SGP $ OLARAK) .................................................................. 6 GRAFİK 3. ÖZEL VE SOSYAL SAĞLIK SİGORTACILIĞINDA 2009-2015 YILLARI ARASI TOPLANAN TOPLAM PRİMLER (MİLYON TL) .................................... 10 GRAFİK 4. YILLARA GÖRE TÜRKİYE’DE CEPTEN YAPILAN SAĞLIK HARCAMALARI (TOPLAM SAĞLIK HARCAMALARININ YÜZDESİ OLARAK) ........................... 12 GRAFİK 5. YILLARA VE SEKTÖRLERE GÖRE HASTANE YATAĞI SAYISI ............... 42 GRAFİK 6. SGK VE GSS’NİN GELECEK YILLARA İLİŞKİN TAHMİNİ AÇIK VE FAZLALARININ GSYİH’YA ORANLARI ........................................................ 44 GRAFİK 7. KAMU SAĞLIK HARCAMALARININ ARTIŞ ORANI, (%) (2002 YILI 100 KABUL EDİLMİŞTİR) .................................................................................... 48 GRAFİK 8. 2006-2015 YILLARI ARASINDA MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇE ÖDENEKLERİNDEN SAĞLIK HİZMETLERİNE AYRILAN BAŞLANGIÇ ÖDENEKLERİ VE GERÇEKLEŞEN HARCAMALAR (BİN TL) ........................... 48 GRAFİK 9. YILLARA GÖRE TÜRKİYE’NİN VERGİ YÜKÜNDEKİ DEĞİŞİMLER ......... 49 GRAFİK 10. YILLARA GÖRE TÜRKİYE’DE YAPILAN EĞİTİM, SAĞLIK VE SAVUNMA HARCAMALARININ BÜTÇE İÇERİSİNDEKİ PAYI ............................................ 51 GRAFİK 11. YILLARA GÖRE TÜRKİYE’DE MERKEZİ YÖNETİM İÇ VE DIŞ BORÇ STOKU (MİLYON TL)................................................................................... 52 GRAFİK 12. YILLARA GÖRE TÜRKİYE’DE KAMU NET BORÇ STOKUNUN GSYİH’YE ORANI (% OLARAK) .................................................................. 52 GRAFİK 13. YILLARA GÖRE TÜRKİYE’DE ÖZELLEŞTİRME İŞLEMLERİ (MİLYON $) .................................................................................................................... 54 GRAFİK 14. TÜRKİYE GENEL BÜTÇESİNDE YER ALAN ALINAN BAĞIŞ VE YARDIMLAR İLE ÖZEL GELİRLER HESABININ 2004-2015 YILLARI ARASINDAKİ DEĞERLERİ (BİN TL) .............................................................. 55 GRAFİK 15. 2000-2015 YILLARI ARASINDA SATIN ALMA GÜCÜ PARİTESİNE GÖRE TÜRKİYE’DE REEL GSYİH’NİN SEYRİ (MİLYON $ OLARAK) ...................... 56

xvi

Murat Konca & Hasan Hüseyin Yıldırım

Tablolar TABLO 1. SOSYAL VE ÖZEL SAĞLIK SİGORTASI KARŞILAŞTIRMASI ...................... 8 TABLO 2. SAĞLIKTA YARDIMLARLA OLUŞTURULAN MALİ ALANIN SÜRDÜRÜLEBİLİR BİR ŞEKİLDE GENİŞLETİLMESİNDE KARŞILAŞILABİLECEK OLASI DURUMLAR ...................................................................................... 33 TABLO 3. SAĞLIK SİSTEMİNDE MALİ ALAN YARATMA YÖNTEMLERİNİN AVANTAJ VE DEZAVANTAJLARI .................................................................................. 38 TABLO 4. İŞLEVLERİNE GÖRE SAĞLIK SEKTÖRÜNDE YER ALAN KURUM VE KURULUŞLAR .............................................................................................. 41 TABLO 5. 2009-2015 YILLARI ARASI SGK KONSOLİDE NAKİT AKIM TABLOSU (MİLYON TL) .............................................................................................. 43 TABLO 6. SAĞLIKTA MALİ ALAN YARATMA DEĞERLENDİRME ÖLÇEĞİNİN BOYUTLARINA İLİŞKİN FAKTÖR ANALİZİ SONUÇLARI ................................ 62 TABLO 7. SAĞLIKTA MALİ ALAN DEĞERLENDİRME ÖLÇEĞİNİN GÜVENİRLİĞİNE İLİŞKİN CRONBACH’S ALPHA DEĞERLERİ TABLOSU ................................... 63 TABLO 8. MALİ ALAN DEĞERLENDİRME ÖLÇEĞİ VE ALT BOYUTLARINA İLİŞKİN ORTALAMA VE STANDART SAPMA DEĞERLERİ ........................................... 63 TABLO 9. SAĞLIKTA MALİ ALAN DEĞERLENDİRME ÖLÇEĞİNİN DEĞİŞKENLERİNE İLİŞKİN KORELASYON ANALİZİ ................................................................... 65 TABLO 10. ÇALIŞMAYA KATILAN PAYDAŞLARIN DEMOGRAFİK ÖZELLİKLERİ.... 67 TABLO 11. ÇALIŞMAYA KATILAN PAYDAŞLARIN MEZUN OLDUKLARI ÜNİVERSİTELER VE FAKÜLTELER ................................................................ 68 TABLO 12. ÇALIŞMAYA KATILAN PAYDAŞLARIN MEZUN OLDUKLARI BÖLÜMLER .................................................................................................................... 69 TABLO 13. ÇALIŞMAYA KATILAN PAYDAŞLARIN LİSANSÜSTÜ ALANLARI.......... 69 TABLO 14. PAYDAŞLARIN; SAĞLIKTA MALİ ALAN YARATMANIN GEREKLİLİĞİ VE YÖNTEMLERİ, SAĞLIKTA YARATILACAK MALİ ALANIN FİNANSAL SÜRDÜRÜLEBİLİRLİĞE VE DİĞER HARCAMALARA ETKİLERİ KONULARINDAKİ GÖRÜŞLERİ ..................................................................... 72 TABLO 15. EĞİTİM DURUMUNA GÖRE PAYDAŞLARIN SAĞLIKTA MALİ ALAN YARATMANIN SAĞLIK HARCAMALARINA VE DİĞER HARCAMALARA ETKİSİ KONUSUDAKİ GÖRÜŞLERİ ........................................................................... 73 TABLO 16. ÇALIŞILAN KURUMA GÖRE PAYDAŞLARIN, SAĞLIKTA MALİ ALAN YARATMANIN; GEREKLİLİĞİ, YÖNTEMLERİ VE DİĞER SEKTÖRLERE ETKİSİ KONUSUNDAKİ GÖRÜŞLERİ......................................................................... 74 TABLO 17. MESLEKTEKİ TOPLAM ÇALIŞMA YILINA GÖRE PAYDAŞLARIN SAĞLIKTA MALİ ALAN YARATMANIN FİNANSAL SÜRDÜRÜLEBİLİRLİĞE ETKİSİ KONUSUNDAKİ GÖRÜŞLERİ ............................................................. 75 TABLO 18. PAYDAŞLARIN SAĞLIK SİSTEMİNDE MALİ ALAN YARATMA KAVRAMI HAKKINDAKİ GÖRÜŞLERİ............................................................................ 75 TABLO 19. PAYDAŞLARIN TÜRKİYE SAĞLIK SİSTEMİNDE MALİ ALAN YARATMA GEREKÇELERİ HAKKINDAKİ GÖRÜŞLERİ .................................................... 77

Sağlık Sistemlerinde Mali Alan Yaratma

xvii

TABLO 20. PAYDAŞLARIN TÜRKİYE SAĞLIK SİSTEMİNDE MALİ ALAN YARATMA KONUSUNUN TÜRKİYE SAĞLIK SİSTEMİ AÇISINDAN ÖNCELİKLİ OLMA/OLMAMA HAKKINDAKİ GÖRÜŞLERİ ................................................. 80 TABLO 21. PAYDAŞLARIN TÜRKİYE SAĞLIK SİSTEMİNDE MALİ ALAN YARATMAK İÇİN HANGİ YÖNTEMLERE BAŞVURULABİLECEĞİ HAKKINDAKİ GÖRÜŞLERİ .................................................................................................................... 82 TABLO 22. PAYDAŞLARA GÖRE TÜRKİYE SAĞLIK SİSTEMİNDE MALİ ALAN YARATMA KONUSUNDA EN ÖNEMLİ ENGELLER/RİSKLER .......................... 86 TABLO 23. PAYDAŞLARA GÖRE TÜRKİYE SAĞLIK SİSTEMİNDE MALİ ALAN YARATMA SÜRECİNDE ROL ALMASI GEREKEN TARAFLAR ......................... 88 TABLO 24. PAYDAŞLARA GÖRE TÜRKİYE SAĞLIK SİSTEMİNDE YARATILACAK MALİ ALANIN SAĞLIK SİSTEMİNİN FİNANSAL SÜRDÜRÜLEBİLİRLİĞİNE ETKİSİ.......................................................................................................... 89 TABLO 25. PAYDAŞLARA GÖRE TÜRKİYE SAĞLIK SİSTEMİNDE YARATILACAK MALİ ALANIN DİĞER SEKTÖRLERE ETKİSİ .................................................. 91

ISBN: 978-605-83677-7-7